۱. مقدمه: رژیم ولایی میان دو میدان جنگ--نظامی و اقتصادی
رژیم ولایی امروز در فضایی تنفس می‌کند که از یک‌سو آتش‌بس‌های بسیار شکننده در منطقه ادامه دارد و از سوی دیگر، فشارهای اقتصادی و بانکی شدید--از جمله تهدید مکانیسم ماشه، انزوای بانکی، تحریم‌های ثانویه و محدودیت‌های تجاری--بر آن سنگینی می‌کند.
در جهان کنونی، بخش بزرگی از رقابت قدرت‌ها در قالب «جنگ اقتصادی» پیش می‌رود.
طبق نظریهٔ ادوارد لوتواک، ژئواکونومی یعنی ادامهٔ ژئوپولیتیک با ابزارهای اقتصادی.
اما مسئله آنجاست که رژیم ولایی ژئوپولیتیک پرهزینه دارد، اما ژئواکونومی بسیار ضعیف.
۲. چارچوب نظری: لوتواک و جنگ اقتصادی
ادوارد لوتواک (Edward Luttwak) توضیح می‌دهد که امروز کشورها:
با تحریم
فشار مالی
کنترل بازار انرژی
و حذف رقیب از شبکه بانکی جهان
نیرو و قدرت تولید می‌کنند، نه فقط با ارتش و سلاح.
در این رویکرد:
تحریم‌ها سلاح هستند
بانک‌ها خط مقدم هستند
شبکه انرژی میدان نبرد است
سرمایه و تجارت مهمات جنگ اقتصادی هستند
و رژیم ولایی دقیقاً در مرکز این میدان هدف قرار گرفته است.
۳. ژئوپولیتیک رژیم ولایی: تلاش برای نفوذ منطقه‌ای پرهزینه
رژیم ولایی سال‌هاست برای حفظ قدرت خود تلاش کرده نقش منطقه‌ای گسترده‌ای داشته باشد:
حمایت از نیروهای نیابتی
مداخله در بحران‌های خاورمیانه و ماجراجوئی جهانی و منطقه ایی
حضور امنیتی فرامرزی
افزایش برد موشکها
این سیاست برای رژیم نوعی قدرت‌نمایی ایجاد می‌کند، اما هزینه‌های اقتصادی بسیار سنگینی تولید می‌کند:
تحریم‌های شدیدتر
کاهش اعتماد و انزوای منطقه‌ای
ایجاد حساسیت و انزوای بین‌المللی
انتقال رقابت نظامی به فشارهای اقتصادی علیه رژیم
نتیجه این است که ژئوپولیتیک رژیم ولایی نه تقویت‌کننده اقتصاد، بلکه ویرانگر اقتصاد تبدیل شده است.
۴. ژئواکونومی رژیم ولایی: محاصره بانکی و محدودیت‌های ساختاری
در میدان اقتصادی، رژیم با مشکلات بنیادی روبه‌روست:
۴.۱. انزوای بانکی کامل
قطع رابطه با SWIFT
نبود روابط کارگزاری با بانک‌های مهم
حضور در لیست سیاه FATF
هزینه‌های بسیار بالا برای نقل‌وانتقال پول
تکیه بر صرافی، پول نقد و واسطه‌های غیرشفاف
این یعنی رژیم ولایی از شبکهٔ گردش خون اقتصاد جهانی جدا شده است.
۴.۲. فشار سنگین بر صادرات انرژی
مشتریان محدود
تخفیف‌های گسترده و هزینه بر
ریسک حمل‌ونقل و بیمه
وابستگی به مسیرهای غیررسمی
۴.۳. ناکامی در تبدیل موقعیت جغرافیایی به ثروت
با اینکه ایران موقعیت ژئوپولیتیک ممتاز دارد، رژیم ولایی نتوانسته:
کشور را به هاب ترانزیت تبدیل کند
در زنجیره‌های ارزش جهانی ادغام شود
از کریدورهای منطقه‌ای سهم واقعی ببرد
و رقیبان--ترکیه، عربستان، امارات، آذربایجان--جای ایران را گرفته‌اند.
۵. رابطهٔ معکوس ژئوپولیتیک و ژئواکونومی در رژیم ولایی
در اغلب کشورها ژئوپولیتیک و ژئواکونومی یکدیگر را تقویت می‌کنند.
اما در رژیم ولایی این دو علیه یکدیگر عمل می‌کنند:
۵.۱. ژئوپولیتیک بیش‌فعال و پرهزینه
۵.۲. ژئواکونومی ضعیف و فروبسته
این ترکیب یعنی:
تضعیف شدید قدرت اقتصادی
کاهش ارزش پول
فرار سرمایه
کاهش توان چانه‌زنی
نیاز بیشتر رژیم به تنش خارجی برای سرپا نگه‌داشتن ساختار قدرت
به زبان لوتواک، این رابطهٔ مناسب بین سیاست منطقه‌ای و اقتصاد باعث شده رژیم در برابر جنگ اقتصادی آسیب‌پذیر و فرسوده شود.
۶. مکانیسم ماشه: نمونهٔ کلاسیک حملهٔ ژئواکونومیک
تهدید یا فعال شدن مکانیسم ماشه یعنی:
بازگشت تحریم‌های شورای امنیت
کاهش شدید توان فروش نفت
سخت‌تر شدن روابط بانکی
گسترش نااطمینانی و ریسک
خروج شرکای اقتصادی آسیایی
کاهش اعتماد حتی کشورهای نزدیک
بر پایه نظریه لوتواک، این یک «ضربهٔ سهمگین » در جنگ اقتصادی است.
۷. نتیجهٔ کلی: رژیم ولایی در تلهٔ ژئوپولیتیک
جمع‌بندی تحلیلی بر اساس نظریهٔ لوتواک:
رژیم ولایی در یک چرخهٔ خودویرانگر گیر کرده است:
ژئوپولیتیک پرهزینه در نتیجه تحریم‌های بیشتر
تحریم‌ها در نتیجه اقتصاد ضعیف‌تر و به دنبال آن ژئوپولیتیک ضعیف تر
اقتصاد ضعیف موجب کاهش قدرت رژیم شده است. و به دنبال کاهش قدرت رژیم نیاز ساختار به تنش و نمایش حضور منطقه‌ای بیشتر شده است. همین تنش بیشتر موجب تحریم‌های بیشتر شده است.
این چرخه دائماً بر تنگناهای اقتصادی می افزاید و وابستگی رژیم به ابزارهای امنیتی را افزایش می‌دهد.
۸. جمع‌بندی نهایی
در جهان امروز، قدرت واقعی از مسیر اقتصاد ساخته می‌شود، نه صرفاً از مسیر ژئوپولیتیک.
اما رژیم ولایی با تکیه شدید بر ژئوپولیتیک پرتنش و بی‌توجهی به ژئواکونومی، خود را به بازیگری پرهزینه و کم‌بازده تبدیل کرده است.
در همین راستا است که دو فشار بزرگ علیه رژیم ادامه دارد:
هر اقدام تنش‌زا، هزینه اقتصادی را چند برابر می‌کند
هر ضربه اقتصادی، توان ژئوپولیتیک آن را فرسوده‌تر می‌کند
تا زمانی که ایران به مثابه یک «کشور» نتواند از این بست خارج شود و اقتصاد را ابزار قدرت کند و نه قربانی قدرت، این چرخه ادامه خواهد یافت.
