نویسندگان مهاجر و جایزه‌های ادبی، بهزاد کشميری پور، صدای آلمان

در این شش هفت سالی که از عمر جایزه‌های ادبی در ایران می‌گذرد تقریبا هر سال اثری از یک نویسنده‌ی مهاجر که در ایران منتشر شده در میان برندگان این جایزه‌ها به چشم می‌خورد. با این همه جای نویسندگان و منتقدان مقیم خارج در میان داوران این جایزه‌ها خالی است. امسال بنیاد هوشنگ گلشیری برای دومین بار داورانی از میان نویسندگان خارج از کشور به جمع داورانش افزوده است.

این که اهدای جایزه به آثار ادبی در ایران پیشینه‌ی دیرین و پیوسته‌ای ندارد باعث شده، اهداء کنندگان جایزه‌های ادبی هر سال کار خود را با آزمون و خطا دنبال کنند. و از آنجا که اهدای جایزه لاجرم با گزینش اثری و کنار گذاشتن اثر دیگری همراه است اهداء کنندگان جایزه‌ها همواره، چه بر حق و چه ناحق، با انتقاد و حتا اتهامهایی روبرو هستند. در این میان و با گذشت زمان هر موسسه و نهادی که در صیقل دادن تدبیرهای خود بکوشد و راههای بهتری برای تضمین سلامت نسبی داوریها فراهم کند بر اعتبار خود می‌افزاید.

جایزه‌ی ادبی گلشیری هم از این قاعده مستثنا نیست. بنیاد هوشنگ گلشیری هر سال دو جایزه برای رمان و مجموعه داستان در نظر می‌گیرد و دو جایزه برای کتاب اولی‌های این دو حوزه. بنیاد در مورد «کتاب اول» آثار منتشر شده در ایران را مد نظر دارد و به کتابهای منتشر شده در خارج بی‌اعتناست. این امر باعث شده که گاهی کتاب اول نویسنده‌ای جوان در کنار کتاب اول نویسنده‌ای که قبلا چند کتاب در خارج از کشور منتشر کرده قضاوت شود. این تدبیر گرچه پنج دوره است آزموده می‌شود، الزاما خالی از خطا نیست. تفکیک کتاب اول تناقض‌های دیگری نیز درپی دارد. امسال کتاب «مکث آخر» یونس تراکمه در بخش «مجموعه داستان اول»، و در کنار کار جوانانی ارزیابی شد که بعضا عمرشان از سابقه‌ی کار ادبی تراکمه نیز کمتر بود. در حالی که تراکمه از نویسندگان و منتقدان با سابقه و صاحب‌نامی است که نه تنها بارها داور جایزه‌ی گلشیری بوده، داوری بسیاری از جایزه‌های دیگر را نیز بر عهده داشته است!

بنیاد گلشیری، اما، در این پنج سال نشان داده که به‌رغم دشواریها، توان و شهامت تجربه‌های تازه را دارد؛ از اینها یکی انتخاب داورانی از میان نویسندگان و منتقدان خارج از کشور است که امسال برای دومین بار انجام شده است. این اقدام با توجه به این که تقریبا هر سال نام یکی از نویسندگان مقیم خارج در میان برندگان جایزه‌های مختلف ادبی به‌چشم می‌خورد به اعتقاد بسیاری کاری سنجیده است که تنوع در منظرهای داوری را نیز به همراه تواند داشت. امسال نسیم خاکسار که در هلند اقامت دارد از داوران بخش رمان بود و کامران بزرگ‌نیا، ساکن هانوفر آلمان از داوران بخش داستان.

در پنجمین دوره‌ی جایزه‌ی گلشیری کتاب «ماهی‌ها در شب می‌خوابند» سودابه اشرفی یکی از رمانهای برگزیده‌ی بخش رمان اول بود.

اشرفی که مقیم آمریکاست و در مراسم حضور نداشت پیام کوتاهی فرستاده بود که در مراسم پخش شد: «سودابه اشرفی هستم. با سلام و با تاسف از این که نتوانستم در جمع شما باشم. زمانی آرزو داشتم هنرپیشه‌ی تاتر بشوم. حالا که با این لرزش جلوی شما ایستاده‌ام شک دارم که هنرپیشه‌ی خوبی می‌شدم. پیش از هر چیز دوست دارم از بنیاد گلشیری تشکر کنم و زحماتشان را ارج بگذارم. بردن این جایزه باعث افتخار من است. از سرورانی که داستان‌نویسی را به من آموخته‌اند و هنوز هم کارهایم را ویراستاری می‌کنند متشکرم. البته آنها خودشان می‌دانند چه کسانی هستند. برای همه‌ی همکارانم آرزوی اتاقی از آن خود دارم. با تعظیم در مقابل گلشیری که حتما همین حالا، در همین فضا هم، ما را نگران است. متشکرم.»

آخرین نویسنده‌ای که در مراسم پنجمین دوره‌ی جایزه‌ی ادبی گلشیری (جمعه ۱۸ آذرماه ۸۴) جایزه‌ی خود را دریافت کرد مهسا محب‌علی نویسنده‌ی «عاشقیت در پاورقی» بود. محب‌علی پس از دریافت جایزه خاطره‌ای تعریف کرد که شرح دیدار با راننده‌ی تاکسی خیالپردازی بود. مرد سیه‌چرده ادعا می‌کرد ۱۶ سال در مالزی و در جزیره‌ای متروک به عنوان محافظ محیط زیست کار می‌کرده و در فراغت به موج‌سواری می‌پرداخته.

محب‌علی با نقل این حکایت گفت: «من نگاهی به این جوان کردم و مطمئن بودم تا اون لحظه پایش را از ایران بیرون نگذاشته. ولی آن لحظه داشت واقعا روی امواج موج‌سواری می‌کرد و پشنگه‌های آب به صورتش می‌خورد. آن لحظه فکر کردم این جادوی قصه است. جادوی قصه گفتن و قصه شنیدن که ما را وامی‌دارد که جای دیگری باشیم و به جای دیگری زندگی کنیم. و نه یک بار که ده بار و بلکه به تعداد دفعاتی که قصه‌ای می‌گوییم یا می‌شنویم زندگی کنیم. دلم می‌خواهد این جایزه را تقدیم کنم به همه‌ی کسانی که جادوی قصه گفتن و قصه شنیدن را درک کرده‌اند و لذتش را.»

و به این ترتیب مراسم با تاکید بر اهمیت داستان و داستانسرایی خاتمه یافت؛ مراسم اهدای جایزه‌ای که به نام نویسنده‌ای اهداء می‌شود که نه تنها از مهمترین داستان‌نویسان روزگارش بود، در آموزش داستان‌نویسی و خلق فضایی برای رشد و شکوفایی نویسندگان جوان نیز سهمی یگانه داشت.

سایت اینترنتی بنیاد گلشیری www.golshirifoundation.org که آثاری از این نویسنده، اسناد، اخبار و مطالب مربوط به او و گزارشهایی از فعالیتهای بنیاد را عرضه می‌کند گزارش مشروح مراسم اهدای پنجمین دوره‌ی جایزه‌ی گلشیری را برای اطلاع علاقمندان منتشر کرده است.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران