صداهایی که برای شنیدن همگان مجاز نیست، معرفی اولین گروه موسیقی پاپ زنان در ایران، نادر داودی، واشنگتن پريزم

[سايت واشنگتن پريزم]

تهران – نادر داودی

دو يا سه سال بيشتر از باز شدن فضاي موسيقي پاپ در ايران نمي‌گذشت. "خشايار اعتمادي" و "شادمهر عقيلي" از زمره اولين خوانندگاني بودند كه مجوز آلبومهاي خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي گرفته بودند و گروه "آريان" به تازه گی پا به عرصه وجود گذارده بود. در سال ١٣۷٩ كه ايران تنها سه سال از پيروزي "سيد محمد خاتمي" در انتخابات رياست جمهوري فاصله گرفته بود، يك گروه موسيقي پاپ ديگر نيز پايه‌گذاري شد، كه جامعه ايران با همه تحولاتي كه از سر گذرانده بود و فضاي فرهنگي تحت نظارت دولت با تمام تغييراتي كه در درون خود تجربه مي‌كرد، هنوز حضور و ظهور آن را به راحتی قبول نمي‌كرد. يك گروه موسيقي پاپ كه تمام نفرات آن را دختران جوان و تحصیلکرده تشکیل می دادند. طعنه آمیز آنکه این اتفاق بی سابقه در موسیقی ایران نه در لوس آنجلس که در تهران می افتاد. جایی که موسیقی غربی برای اثبات خود به نظام سیاسی حاکم، سالیانی مستمر از حیات در خفا را نیاز داشت.

گروه "ارکیده" حول محور سه خواهر از یک خانواده شکل گرفت. خانواده ای که خود مستظهر به پشتیبانی یک پدر مسلط به امر خوانندگی و نوازندگی بود. با این حال در گذر زمان، پدر از معشوق خود جدا افتاده و ارثیه را به دخترها سپرده بود. "ارکیده حاجی وندی"، ٢٧ ساله، صرفنظر از آنکه سرپرست گروه است و سنتور را به چیره گی می نوازد، خواننده اصلی گروه نیز می باشد. نفراتی که او در کنار خود جمع کرده است، علیرغم سن کم، در حرفه خود مسلط و جملگی درس خوانده اند.

در سال ١٣۷٩ يك گروه موسيقي پاپ پايه‌گذاري شد، كه جامعه ايران با همه تحولاتي كه از سر گذرانده بود، هنوز حضور و ظهور آن را به راحتی قبول نمي‌كرد. گروهی كه تمام نفرات آن را دختران جوان و تحصیلکرده تشکیل می دادند.

ارمغان حاجي‌وندی"، ٢٢ ساله، پركاشن می نوازد، همخوان است و دانشجوی رشته ادبيات فارسي نیز هست. "ارغوان حاجي‌وندی"، خواهر دوقلوی او گيتار باس می نوازد، همخوان است و دانشجوي حسابداري دانشگاه پيام نور نیز هست. سایر نفرات اصلی نیز وضعیت مشابهی دارند. "مريم نيك‌بين"، ٢٣ ساله، نوازنده كي‌برد و پيانو و ليسانس حسابداري است. او در موسیقی سنتی نیز از حیث خوانندگی و نوازندگی تجربه کافی دارد. "شادي دوست"، ٢١ ساله، فلوت كليددار می نوازد و دانشجوي گرافيك دانشگاه سوره است. "نيلوفر محبي"، ١٨ساله، ويولن می نوازد و دانشجوي موسيقي دانشگاه علمي كاربردي تهران است. و "آرمينا جعفري"، ٢١ ساله، که نوازنده درام و دانشجوي روانشناسي دانشگاه آزاد است. گروه از همکاری نفرات اصلی دیگری نیز بهره مند است که در راس آنها می توان از "بهناز آقا حكيم"، ٢٢ ساله، نوازنده گيتار الكتريك و اكوستيك و دانشجوی رشته موسیقی نام برد. "بهناز" یک بار در همراهی با گروه چهارده نفری "پایتخت" در آلبوم "بازی دیگه تموم شد" به عنوان همخوان و نوازنده شرکت داشته است. علاوه بر اینها "دنیا حاجی وندی" خواهر کوچکتر "ارکیده" و محصل هنرستان موسیقی نیز گروه را همراهی می کند. "ارکیده" خود فارغ التحصیل رشته موسیقی است. تخصص اصلی او در موسیقی سنتی بود، اما اندیشید، جای یک گروه موسیقی پاپ برای بانوان ایرانی خالی است.

با اینکه عمر گروه ارکیده از شش سال تجاوز نمی کند، اما از نفرات اولیه گروه تعدادی تغییر کرده اند. از آن جمله هستند، "مونیکا لوران" نوازنده ویولن و "شهرزاد سخن سنج" نوازنده گیتار. همه اینها نشان می دهد که ایران علیرغم چهره ای که ممکن است کمتر به چشم آمده باشد، بستر مناسبی برای رشد و پرورش استعدادهای موسیقی پاپ زنان بوده است.

با این حال بزرگترین مانع در برابر فعالیت این گروه یا گروههایی از این دست مرتفع نشده است. آنها صداهایی هستند که نباید توسط مردها شنیده شوند. به همین دلیل گروه نمی تواند آلبوم خود را در ایران منتشر کند و حتی نمی تواند کنسرتی برای همگان برپا کند، مگر آنکه در ردیف مخاطبان تنها زنها نشسته باشند. این محدودیتها که مبتنی بر نظرات فقهی علمای اسلامی در مورد حرمت خوانندگی زنان برای مردان است، عملا حوزه فعالیت های گروه "ارکیده" را محدود کرده است. آنها در بهترین حالت خواهند توانست تا فرصت و مجوز یک کنسرت دو روزه را از مسئولین و متولیان امورفرهنگی ایران اخذ کنند و آن را در یکی از سالن های تهران به اجرا گذارند.

نفراتی که ارکیده حاجی وندی در کنار خود جمع کرده است، علیرغم سن کم، در حرفه خود مسلط هستند.

اگر گروه در مورد ترکیب و شیوه کار خود تغییراتی بدهد، امکان فعالیت گسترده تر نیز خواهد داشت. در چنین وضعیتی، باید خواننده زن به همخوان خواننده مرد تبدیل شود و صدای او به عنوان تک خوان به گوش نرسد. چیزی که "ارکیده" آن را نمی پسندد و آن را برهم زننده ویژگی اصلی گروه می داند. پس چاره کار در چیست؟ "ارکیده" و سایر اعضای گروه ترجیح می دهند تا منتظر تغییر قوانین و یا استنباطهای جدید باقی بمانند. در چنین وضعیتی ممکن است آنها مجوز انتشار یک آلبوم را به دست آورند. اما آیا چنین انتظاری با توجه به شرایط کنونی ایران منطقی است؟

تنها چند روز قبل از پایان سال گذشته شمسی بود که "بی بی سی" خبری مبنی بر خروج "محشر" معروف به "مریم دی جی" از ایران را منتشر کرد. اسم او دو سال پیش بر سر زبانها افتاده بود. زمانی که دانسته شد، آلبوم آهنگهای او به صورت مخفیانه و غیرمجاز در سراسر کشور توزیع شده است. به این ترتیب او عنوان "اولین خواننده زن موسیقی پاپ پس از انقلاب اسلامی در ایران" را از آن خود کرد و در میان ایرانیان خارج از کشور نیز اسم و رسمی به هم زد. موسیقی ای که فارغ از قدرت آواز یا کلام، شهرت خود را از بیش از هر چیز مدیون شکستن محدودیتها و غلبه بر موانع می دانست. و خود نیز نشانه ای از یک فعالیت گسترده پنهان در لایه های زیرین جامعه ایران در میان جوانان بود. "محشر" در گفتگوی خود با بی بی سی می گوید در مدتی که اجازه گفتگو نداشته است، چندین بار دست به خودکشی زده است و تاکید می کند که "قصد بازگشت به ایران را ندارد."

اما اتخاذ چنین تصمیمهایی برای یک گروه پاپ که نفرات آن را افرادی بالغ بر ده نوازنده و خواننده تشکیل می دهند، ممکن نیست. اینها بخشی از چالشهایی است که گروه های موسیقی پاپ بانوان در ایران با آن مواجه هستند. "ارکیده" می گوید: "هر خواننده ای مایل است تا صدایش را به گوش دیگران برساند، اما من همچنان ترجیح می دهم تا صدای دوم نباشم و پشت سر یک خواننده مرد نایستم. ضمن اینکه به انتشار آلبوم گروه در همین وضعیت در ایران خوشبین هستم." او می افزاید: "دستگاه های دولتی و نظارتی ما را بیش از پیش به رسمیت شناخته اند و اوضاع با گذشته قابل مقایسه نیست. آنها با ما کنار می آیند و ما نیز سعی می کنیم با آنها کنار بیائیم."

"شادی دوست" می گوید که یکی از گروه های محبوب موسیقی پاپ در داخل ایران از او برای عضویت دعوت به عمل آورده است، اما او به دلیل اینکه مردان در گروه مذکور همه کاره بوده اند، تصمیم به عدم همکاری گرفته است.
"شادی" می افزاید: "حاضر نیستم در هیچ گروهی جنس دوم باشم" و تاکید می کند که پایداری گروه در زنانگی آن است. آنها خود را با افتخار فمنیست می دانند و این کلمه را "دفاع از حقوق زنان" ترجمه می کنند.

اینها نشان می دهد که ایران علیرغم چهره ای که ممکن است کمتر به چشم آمده باشد، بستر مناسبی برای رشد و پرورش استعدادهای موسیقی پاپ زنان بوده است.

"ارمغان حاجی وندی" می گوید: "تلاش می کنیم تا کار تکراری نکنیم" و "ارکیده" اضافه می کند: "موسیقی خوب باید محتوا داشته باشد، شعر و آهنگ خوب داشته باشد". به اعتقاد او مهم است که خواننده، خود نوازنده خوبی نیز باشد.
سرپرست گروه بر شخصیت تک تک اعضای گروه تاکید می کند و در توضیح آن می گوید: "آنها موسیقی را به صورت اصولی و مدرسه ای آموخته اند" و با این اشاره به بسیاری از خوانندگان پاپ ایرانی طعنه می زند. "آنها پیش از آنکه با عالم موسیقی درگیر باشند، وسیله ای برای سرگرمی صرف هستند." و سپس می گوید: "با حفظ ظواهر، می توان از شخصیت زن ایرانی نیز محافظت کرد."

اخیراٌ در ایران اتفاقات عجیبی می افتد. برخی از کانال های تلویزیونی ماهواره ای که برنامه های خود را در داخل ایران تهیه می کنند، مانند "شبکه مهاجر" و "ایران میوزیک"، گروه ها و خواننده های بسیاری را به بازار معرفی می کنند که بسیاری از آنها مانند نسخه کپی خواننده های لوس آنجلسی هستند. "مرتضی لطفی" مانند "شهبال شب پره" می خواند، "مجتبی کبیری" ادای "سیاوش قمیشی" را در می آورد و "بهنام علمشاهی" گویی می خواهد نسخه کپی "شادمهر عقیلی" باشد. با این وجود حضور زنان در این شبکه ها هنوز کم رنگ است و هیچ گروه منحصراٌ زنانه ای به میان نیامده است. اعضای گروه "ارکیده" ترجیح می دهند وارد این رقابتها یا بازار آشفته نشوند و همچنان با اتکاء به سابقه پیشتازی شان، به انتظار روزنه های امیدوار کننده بنشینند. آنها بازیگران صحنه ای هستند که ایشان را به تماشاگران خویش نیز تبدیل کرده است!

اکثر اشعار آهنگهای گروه را "فهیمه رادمند" سروده است و تنظیم ها از "بهروز صفاریان"، "فرخ اعتمادی"، "مهران اکرمی" و "ساسان جمالیان" است. "ارکیده" آخرین بار توانست تا در نیمه آذر ماه سال ٨٤ به مدت دو روز در "تالار وحدت" کنسرتی مخصوص بانوان ارائه دهد، اما از بخت بد، اجرای آنها با حادثه سقوط هواپیمای ث ١٣۰ حامل خبرنگاران همزمان شد. مجوز کنسرت قبلی آنها در بهمن ٨٣ لغو شده بود.

وقتی با آنها در مورد ظهور گروه های دیگر پاپ زنان در ایران صحبت می شود، "نیلوفر محبی" به سخن می آید: "گروه ما هنجارشکنی کرده است و فرصت را ما ایجاد کرده ایم. محدودیتها بر ما تحمیل شده است. اما اگر میوه آن به دیگران برسد، مایه ناراحتی ما نخواهد شد." "ارغوان" می گوید: "گروه های موسیقی سنتی اعتقادی به کار گروه های پاپ ندارند. آنها که پاپ کار می کنند نیز اعتقادی به موسیقی سنتی ندارند. این اختلاف همیشه بوده است. اما بهتر است به این نکته توجه شود که در مجالس بزرگ شاد، نمی توان قطعه ای از باخ را به اجرا درآورد." مریم نیک بین می گوید: "موسیقی شغل ما نیست. ما به خاطر اهداف دیگری دور هم جمع شده ایم." و "آرمینا جعفری" می افزاید: "ما به یکدیگر علاقه داریم. هر یک از ما می تواند به یک گروه دیگر ملحق شود، ولی چنین نکرده ایم. من موسیقی راک کار می کردم، ولی زمانی که با بچه ها آشنا شدم، تصمیم گرفتم در کنار آنها باشم. ما تلاش کرده ایم تا در هر کنسرت، یک ساز جدید را به موسیقی ایران معرفی کنیم."

موسیقی پاپ یعنی موسیقی مردم پسند. در تعریف دقیق تر آن باید گفت که این سبک از موسیقی پیش از آنکه هنر قلمداد شود، مایه سودمندی و رونق است و از همین رو متاثر از سلیقه بازار، اوضاع جاری و روند تولید است. موسیقی پاپ، موسیقی همگان است که رونق خود را از برنامه های رادیو و تلویزیونی، کمپانیهای تولیدکننده و کنسرتها به دست می آورد. پاپ پیش از آنکه محصول ذوق فردی باشد، تابع ذائقه جمعی است. با چنین تعاریفی نمی توان در فضای نظارتی و محدود ایران به بقا و دوام گروه هایی مانند "ارکیده" دل بست. اگر آنها بر مدار امروز بایستند و تنها به هویت زنانه گروه خود افتخار کنند، گذشت زمان نیز در کنار سایر محدودیتها به جنگ آنها خواهد آمد.

نادر داودی، عکاس و ژورناليست مستقل در حال حاضر بر روی پنج پروژه کتاب مشغول به کار می باشد.