بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر: در گفتگوی بهزاد کشميری پور با زاون قوکاسیان، نویسنده و منتقد سینما، صدای آلمان

مراسم افتتاح بیست و پنجمین جشنواره ی فیلم فجر عصر پنج شنبه در تالار وحدت برگزار شد. امسال مجموعا دویست و چهل فیلم کوتاه و بلند از ایران و شصت کشور دیگر به نمایش در می آید. آن چه در جشنواره ی فجر همواره پرابهام بوده و انتقادهای فراوانی را متوجه دست اندکاران آن کرده است. زاون قوکاسیان نویسنده و منتقد سینما در گفتگويى با «عصر شنبه» زوایای مختلف جشنواره فجر را بررسی مى‌کند.

مصاحبه‌گر: بهزاد کشمیری‌پور

دویچه‌وله: آقای قوکاسیان، امسال هم مثل سالهای گذشته شاهد ضعف‌های بسیاری در برنامه‌ریزی فستیوال فیلم «فجر» هستیم. جشنواره افتتاح شد، اما هنوز اسامی فیلم‌های بخش مسابقه اعلام نشده و حضور بعضی از فیلم‌ها هنوز قطعی نیست.

قوکاسیان: امسال در مقایسه با سالهای پیش، به نظر من حتا بی‌برنامه‌ترهم هستند، به دلیل اینکه هنوز نمایش دادن یا ندادن بعضی فیلم‌ها هنوز مشخص نیست و از سانسور یا عدم نمایش هم خبرهایی به گوش می رسد. ولی در آخرین اخباری که من شنیده ام خوشبختانه این است که فیلم خانم بنی‌اعتماد، که من نمی‌دانم به چه دلیلی حذف شده بود، مجددا به بخش مسابقه آمد. و در مورد بقیه فیلم‌ها، هم همانطور که می‌دانید، امسال خیلی از کارگردان های معروف غیبت دارند و برگزارکنندگان سعی می‌کنند با آن فیلمی که ويژه‌ی «فرش» است و پانزده تا از کارگردان‌های خوب،هرکدامشان یک فیلم ۵ دقیقه ای ساخته‌اند، اسامی را پررنگتر بکنند. ولی متاسفانه خیلی از فیلمسازها بیضایی، واروژ، حتا فیلم سازانی مثل درویش و حاتمی‌کیا و میرکریمی، هیچکدام فیلم ندارند. بیشترین بخش ویترین جشنواره معطوف شده به فیلم‌های آقایان کیمیایی، مهرجویی و خانم بنی‌اعتماد که از قدیمی‌ها هستند. از طرف دیگر همیشه مرور بر آثار کارگردانها یا بازیگرها را که می‌گذاشتند حداقل سه چهار‌تا چهره داشتیم، مثلا پارسال سینایی بود و خانم گلاب آدینه و یک سازنده‌ی موسیقی متن. امسال به جای آقای سینایی، صمدی آمده. نکوداشت علی نصیریان هم هست اما دیگر موسیقی متن یا فیلمبرداری یا... چیزی مرور نشده. از این جهت به نظر می‌رسد که برنامه‌ها و مرورها خیلی فقیرتر شده باشد. در مورد بخش فیلم‌های خارجی هم مثلا در بخش مرور آثار مونیچلی را داریم. خب، مونیچلی کارگردان خیلی خوبی‌ست، ولی به نظر می‌رسد خیلی قدیمی‌ باشد. یعنی همیشه می‌دیدیم که در جشنواره یا یک سبک جدید، یا یک کارگردان جدید را هم مرور می‌کنند، ولی امسال فقط مونیچلی ست. در ضمن جشنواره را یک روز هم دیرتر شروع کرده‌اند و در مجموع به نظر می‌رسد که امسال می‌خواهند جشنواره را یک مقدار کوچکتر و جمع‌وجورتر برگزار کنند. ولی امیدوارم بتوانیم امسال فیلم‌های خوبی ببینیم. اگرچه متاسفانه خیلی از فیلم‌های جشنواره سال گذشته هم نمایش داده نشده. فیلم‌های هنری پارسال اصلا نمایش داده نشده و به جایش فیلم‌هایی که بعد از جشنواره‌ی فجر ساخته شده به نمایش درآمد. شما مثلا فیلم «شبانه»، و فیلم موساییان را که پارسال ساخته بود ندیدید. در هر صورت خیلی از فیلم‌هایی که پارسال توی جشنواره‌‌ی «فجر» دیدیم، مثلا فیلم مانی حقیقی یا چند کیلو خرما برای مراسم تدفین سالو، که در جشنواره فیلم خیلی خوب و موفقی هم بود، هیچکدام این‌ها نمایش داده نشده. از این جهت من فکر می‌کنم جشنواره فجر امسال زمانی برگزار می‌شود که بخش اعظم فیلم‌های سال گذشته هنوز به نمایش عمومی درنیامده.

دویچه‌وله: شما سال گذشته گفتید که ویترین جشنواره به نظرتان خالی‌ست. با توجه به اینکه هنوز حضور فیلم‌های آقای مهرجویی و آقای کیمیایی قطعی نیست، فکر می‌کنید که امسال وضع چطور باشد؟

قوکاسیان: والا حتا اگر فیلم‌های اینها هم برسند، باز به نظر می‌رسد که جشنواره ویترین‌اش هنوز هم خالی‌ست. حالا من فکر می‌کنم شاید ویژگی جشنواره‌ی امسال فیلم‌های «دفاع مقدس» باشد که، نمی‌دانم، آقای پوراحمد یا آقای سینایی ساخته‌اند. دو کارگردانی که در این زمینه کار نکرده بودند و الان اولین‌ تجربه‌شان را در زمینه سینمای جنگ ارائه می‌دهند. شاید یکی از چیزهایی که جشنواره را دیدنی بکند، این باشد که همه کنجکاوند ببینند این دو بزرگوار توی زمینه‌ی جنگ چکار کرده‌اند. اگر بخواهیم خیلی امیدوارم باشیم، من فکر می‌کنم، حضور دو فیلم یکی «خلیج فارس» آقای منوچهر طیار و یکی فیلم «تاریخچه‌ بانک ملی» آقای اصلانی‌ست که در بخش فیلم‌های مستند هستند. یعنی در بخش‌های دیگر، امسال یکی‌دوتا کار خوب هم ‌نمایش داده می‌شود. به نظر من امسال اگر از نظر سینمای مستند نگاه کنیم و فیلم «فرش» را هم در نظر بگیریم که این همه کارگردان، که چه مستندسازبودند چه نبودند، ولی فیلم‌های کوتاه ۵ دقیقه‌ای راجع به «فرش» ساخته‌اند، شاید توی آن زمینه کفه‌ی ترازو سنگین‌تر باشد و در زمینه فیلم‌های مستند بتوانیم کارهای خوبی را ببینیم. خوشحالم که بالاخره آقای طیار، یا آقای اصلانی را در بخش مسابقه می‌بینیم. کار اینها به نظر من می‌تواند خیلی جذاب باشد.

دویچه‌وله: امسال ربع قرن از عمر این جشنواره می‌گذرد،‌ اما با اینحال اشکالاتی در سازماندهی وجود دارد که شبیه اشکالاتی‌ست که تقریبا هرسال به چشم می‌خورد. فکر می‌کنید علت چیست که ما هرسال با این مشکلات مواجه‌ایم. مثلا امسال فهرست فیلم‌های نمایش‌داده‌شده حتا بعد از شروع جشنواره هم ارائه نشده.

قوکاسیان: من فکر می‌کنم به دلیل اینکه این جشنواره قائم به‌ذات نیست، یعنی وابسته است به سیاست کلی مملکت. شما اشاره خوبی کردید، الان ۲۵ سال از عمر این جشنواره می‌گذرد، باید دیگر خیلی از مسایل‌اش اتوماتیک انجام بشود. ضمن اینکه پرتماشاگرترین جشنواره ایران است و دیگر برای نسل‌های مختلف عادت شده که به جشنواره‌ی «فجر» بروند و ۱۰ تا ۱۲ روزشان را صرف دیدن فیلم‌ها بکنند. ولی هنوز عدم برنامه‌ریزی به‌موقع وجود دارد. امسال به نظر من از نظر برنامه‌ریزی نسبت به سال گذشته خیلی عقب‌تر هستند و نظمی وجود ندارد. من فکر می‌کنم شاید مدیر اجرایی جشنواره تغییر کرده. نمی‌دانم چه تغییری انجام شده که جشنواره امسال بسیار کند عمل می‌کند و اطلاع‌رسانی واقعا خوب نیست. من می‌بینیم تازه دیروز و پریروز بوئ که اخبار جشنواره یک مقدار توی مطبوعات انعکاس خوبی داشت، وگرنه ما روزهای قبل هیچ خبر درست و حسابی از جشنواره نداشتیم. و بعد اینکه واقعا یک برنامه‌ریزی منسجم برای هرسال ندارند. شما ببینید هرسال به دلایل شرایط سیاسی این جشنواره تغییرات اساسی می‌کند. در صورتی که این جشنواره باید استقلال داشته باشد. درست است که جشنواره آینه فعالیت یکساله‌ سینمای ما، یا به‌نوعی سیاستگذاری دولت در بخش سینما را توی فیلم‌های جشنواره «فجر» هرسال می‌بینیم، ولی اینها نباید خود جشنواره و استقلال جشنواره را زیر سوال ببرد. درهر صورت این جشنواره مهمترین جشنواره‌ی ماست، از نظر اینکه شما میهمانان خارجی زیادی دارید که می‌آیند و برای سال بعد فیلم انتخاب می‌کنند و واقعا آینه‌ای‌ست از تمام آنچه که ما برای جشنواره‌های خارجی داریم. و از این جهت من فکر می‌کنم که خب امسال جشنواره سال نه چندان خوبی را داشته باشد، مگر اینکه و امیدوارم، فیلم‌هایی را که ما انتظار نداشتیم، مثل سال گذشته که فیلم «شبانه» ناگهان کشف شد یا فیلم آقای سالو کشف شد، بین اسامی که آمده و کارهای اولشان را انجام داده‌اند شاید کارهای خوبی باشد. مثلا یک نفر فیلمی ساخته در ارتباط با جنگ، نقی نعمتی. همه امیدوارند این فیلم فیلم خاصی باشد. از این جهت من فکر می‌کنم که ما بتوانیم روز ۲۳ بهمن، که فیلم‌ها را دیده‌ایم، هم بهتر بتوانیم صحبت بکنیم و هم اینکه واقعا امیدوارم نقاط روشن را توی جشنواره ببینیم.