ديدار سران جبهه مشاركت با خاتمى، محمدجواد روح، شرق

گروه سياسى، محمدجواد روح: «حالا وقت آن است كه ميخ هاى تابوت اصلاحات را درآوريم.» اين پيشنهادى است كه «سيدمحمد خاتمى» به «سعيد حجاريان» داده است؛ در جريان ديدارى كه روز پنجشنبه اعضاى شوراى مركزى و دفتر سياسى جبهه مشاركت با رئيس جمهورى پيشين داشته اند خاتمى اين جمله كنايه آميز را در پاسخ به نقد صريح حجاريان بر خويش بيان كرده است. حجاريان مدتى قبل گفته بود: «خاتمى با برگزارى انتخابات مجلس هفتم آخرين ميخ را بر تابوت اصلاحات كوبيد.» اين جمله چنان بود كه از سوى منتقدان جبهه مشاركت (اعم از راديكال ها و محافظه كاران) به عبور اين حزب از خاتمى معنا شد. حجاريان در مقام يكى از تئوريسين هاى جبهه مشاركت البته پيش از اين هم از «مرگ اصلاحات گفتمانى» كه خاتمى اصلى ترين نماد و نماينده آن محسوب مى شود، سخن گفته و بر اين نكته پاى فشرده بود كه زمان «متجسد شدن» اصلاحات در قامت احزاب، نهادها و سازمان هاى سياسى فرا رسيده است. امرى كه قرار بود در انتخابات رياست جمهورى اخير در صورت پيروزى «مصطفى معين» از سوى احزابى چون جبهه مشاركت درون ساختار سياسى پيگيرى شود؛ اما نتايج انتخابات به گونه اى بود كه اين حزب تنها امكان پيگيرى اهدافش در حوزه اجتماعى و يا حداكثر «عرصه عمومى» سياست را در اختيار دارد. چنين است كه اخبار منتشر شده از تصميمات جبهه مشاركت و اسناد كنگره هشتم اين حزب كه مهرماه گذشته برگزار شد، از برنامه ريزى آن در چارچوب هايى چون «اجتماعى شدن» و يا «گسترش تشكيلات» حكايت دارد. در اين شرايط، گفته خاتمى مبنى بر اينكه خود او نيز قصد دارد در درآوردن ميخ هاى تابوت اصلاحات با اصلاح طلبانى چون اعضاى جبهه مشاركت همراه شود، از اهميت يافتن رويكرد جديد و «اجتماعى تر» به مقوله اصلاحات حكايت دارد. در اين زمينه، البته روحانيون ارشد ديگرى هم در ماه هاى اخير فعال شده اند و برخلاف هميشه كه روحانيت خود را فراتر از احزاب تعريف مى كرد، يا همچون «مهدى كروبى» سعى كرده اند خود را در قالب حزبى چون «اعتماد ملى» تعريف كنند و يا چون «اكبر هاشمى رفسنجانى» گرچه به فعاليت درون حزب روى نياورده، اما با ادبياتى تازه و رويى گشاده نسبت به قبل از مقوله تحزب و سازمان يابى سياسى سخن مى گويد و در همايش هايى چون نشست «خانه احزاب» يا كنگره «حزب اسلامى كار» نيروهاى سياسى اعم از همفكران، موتلفان و يا مخالفانش را به فعاليت حزبى فرا مى خواند و حتى به كنايه و تلويح از اينكه خود ديگر نمى تواند در چارچوب حزبى چون «جمهورى اسلامى» فعاليت كند، ابراز تاسف مى كند. خاتمى نيز به سهم خود پس از انتخابات اخير فعال شده است. او در همان نخستين هفته هاى پس از درآوردن رداى رياست جمهورى، سمت رياست شوراى مركزى مجمع روحانيون مبارز را پذيرفت و پس از آن، سران جبهه اصلاحات و نيز اعضاى شوراى مركزى انجمن اسلامى مدرسين دانشگاه ها (از گروه هاى عضو جبهه دوم خرداد) را به حضور پذيرفت و از ضرورت فعال ماندن در شرايط جديد سياسى سخن گفت. خاتمى همچنين در دو هفته گذشته به كنگره حزب مردم سالارى و نيز همايش فصلى خانه احزاب پيام داده و در آنها به اهميت جايگاه تحزب و ضرورت توجه بيشتر اصلاح طلبان و حتى كل نيروهاى سياسى به تشكيل حزب تاكيد كرده است. خاتمى در ديدار اخير خود با اعضاى شوراى مركزى و دفتر سياسى جبهه مشاركت هم به مسئله تحزب و اهميت آن و به ويژه جايگاه احزاب منتقدى چون جبهه مشاركت پرداخته و تاكيد كرده گرچه هرگز قصد بازگشت به حكومت را ندارد، اما سياست را بدرود نگفته و قصد سكوت در برابر مسائل روز و كلان كشور را ندارد.

• اهميت ويژه ديدار خاتمى با سران جبهه مشاركت
اما در كنار نگاه كلى خاتمى به فعاليت سياسى در شرايط موجود كه پس از انتخابات اخير رياست جمهورى بروز يافته و در ديدار اخير وى با سران جبهه مشاركت به شكلى آشكارتر خودنمايى كرده، اين ديدار از «اهميتى ويژه» هم برخوردار است. اين اهميت ويژه به همان طنز و مطايبه اى برمى گردد كه در جلسه اخير ميان خاتمى و حجاريان درگرفت و در ليد اين گزارش هم آمد. اين طنز و مطايبه تاريخچه و ذهنيتى با خود دارد. جبهه مشاركت همان طور كه سران اين حزب هم آن را قبول دارند، «مولود دوم خرداد» است. انتخاباتى كه در آن «سيدمحمد خاتمى» پيروز شد و پس از حدود ۲۰ماه اعضاى ستاد انتخاباتى اش سنگ بناى تاسيس حزبى به نام جبهه مشاركت را نهادند. اما اين همه رابطه خاتمى و حزب نبود. در انتخابات مجلس ششم هم جبهه مشاركت با فهرستى توانست بزرگترين پيروزى انتخاباتى خويش را به دست آورد كه عكس خاتمى پوستر اصلى آن را تشكيل مى داد و برادر وى «محمدرضا» نفر اول فهرست آن بود. اين روند همكارى و همراهى نزديك كه به نوعى وابستگى حزب و رئيس جمهور را به افكار عمومى نشان مى داد تا انتخابات رياست جمهورى سال ۸۰ ادامه پيدا كرد. اما پس از آن به تدريج روابط دو طرف توام با نقد دوجانبه شد و در استراتژى «اتحاد و انتقاد» سران جبهه مشاركت نسبت به دولت و شخص خاتمى به تدريج سويه «انتقاد» بر «اتحاد» چربيد. مسائلى چون تيم معرفى براى كابينه دوم، نوع عملكرد خاتمى در قبال روزنامه نگاران و دانشجويان زندانى و مطبوعات توقيف شده، پاره اى اظهارات انتقادبرانگيز خاتمى مانند موضع گيرى منفى وى در قبال اعطاى جايزه صلح نوبل به «شيرين عبادى»، سكوت طولانى مدت خاتمى در برابر اقدامات محافظه كاران، مقاومت نكردن خاتمى در قبال رد لوايح دوگانه انتخابات و اختيارات خود و در نهايت برگزارى انتخابات مجلس هفتم روندى بود كه به جدايى و ناهمراهى دو طرف انجاميد. البته خاتمى هم از آن سو انتقادهايى به جبهه مشاركت داشت و مسائلى چون دور شدن تدريجى گفتمان آن از تشكيلاتى درون نظام، پيوند يافتن آن با جريان هاى سكولار، درخواست برخى چهره هاى شاخص چون «عباس عبدى» بر استعفاى وى و موضع گيرى هاى راديكال سياسى از اين جمله بود كه گرچه معمولاً به صراحت از سوى خاتمى خطاب به جبهه مشاركت و جريان هاى پيرامونى آن بيان نمى شد، اما ضمير معمولاً مرجع خود را مى شناخت و البته مخالفان سياسى اصلاح طلبان هم در پررنگ كردن اين انتقادهاى متقابل نقش آفرينى مى كردند.با توجه به چنين سوابقى است كه مى توان نشست روز پنجشنبه سران جبهه مشاركت با خاتمى را گامى در جهت ترميم روابط دوسويه دانست. چرا كه در شرايط تازه تاسيس، اصلاح طلبان حركتى ائتلافى و جبهه اى احساس مى كنند و در اين ميان هم آنان و هم ناظران سياسى خاتمى را يكى از عناصر و چهره هاى اصلى و حتى اصلى ترين چهره در جهت شكل دادن به چنين ائتلافى ارزيابى مى كنند. از اين رو است كه «ديدار با خاتمى» نشانه اى آشكار از حسن نيت دو طرف است، ديدارهايى كه البته هر دو طرف در جلسه روز پنجشنبه نسبت به تداوم آن ابراز اميدوارى كرده اند.

• مشروح مذاكرات در جلسه
غير از شنيده هايى كه از جلسه روز پنجشنبه به «شرق» رسيده، كميته اطلاع رسانى جبهه مشاركت هم گزارشى رسمى از اين جلسه منتشر كرده كه همزمان با خبرنامه داخلى اين حزب در روزنامه نيز درج مى شود. بنابر اين گزارش خاتمى در ديدار اعضاى شوراى مركزى و دفتر سياسى جبهه مشاركت ضمن ابراز خشنودى از انجام گرفتن اين ديدار خطاب به آنان گفت: «دورادور در جريان فعاليت هاى تشكيلاتى شما هستم و به همه شما خسته نباشيد مى گويم. ما براى رسيدن به آنچه كه شايسته آنيم بايد تلاش هاى فراوانى صورت دهيم و خيلى از كارها باقى مانده است كه بايد انجام پذيرد.» خاتمى گفت: «جامعه ما پس از انقلاب با تحولات فراوانى روبه رو بوده است و يكى از مهمترين پديده ها اختلافى است كه ميان دو جريان روى داده است كه هر دو به آرمان هاى انقلاب وفادار هستند. درگيرى انقلاب و ضد انقلاب اگر چه خسارت هايى را در بر داشت ولى اگر اختلاف ميان دو جريان مدعى طرفدار انقلاب به تنازع مبدل شود، بايد نسبت به سرنوشت انقلاب نگران بود. اين دو جريان كه مبداء هويتى خود را مبارزات و پيروزى انقلاب اسلامى مى دانند و هر كدام قرائت خاص خود را دارند بايد تكليف خود را با متن مردم روشن كنند و معلوم شود كه اين تنازع چه نسبتى با متن مردم و آرمان هاى اصيل و تاريخى آنان كه در مبانى اين انقلاب تجلى و بروز پيدا كرده، دارند.»خاتمى افزود: «حركت اصلاحات خود را تداوم انقلاب اسلامى مى داند و رويگردان از مبانى انقلاب نبوده و نيست. منتها در پى اصلاح در درون همين نظام برآمده از انقلاب بوده است. تاكيد ما در پيشبرد برنامه اصلاحات بيشتر بر جنبه هاى ايجابى يعنى بهره گيرى موجود قانون اساسى در جهت نهادينه شدن اصل مردم سالارى و جنبه هاى مردم سالارانه انقلاب كه وجه امتياز انقلاب ما با ساير انقلاب هاى قرن بيستم است، بود.»خاتمى با اشاره به وضعيت احزاب در كشور گفت: «تقويت احزاب و تشكل هاى مردمى در جامعه بايد مورد توجه باشد ولى در جوامعى مثل ما كار احزاب كار طاقت فرسايى است، به خصوص اگر با حكومت دچار چالش شود. قدرت مى تواند محدوديت هاى فراوانى براى كار تشكيلاتى ايجاد نمايد و حتى اگر رويكردهاى خشن نداشته باشد، در عمل مى تواند، طورى پيش برود كه كار احزاب را فلج نمايد. البته لازم است بگويم كه تنوع را بايد پذيرفت و شخصاً معتقد به ايجاد حزب فراگير نيستم.»وى افزود: «بسيار خوشحالم كه جبهه مشاركت پس از انتخابات اخير كارهاى فكرى و برنامه ريزى را در اولويت قرار داده است. حق هم همين است منتها فكر و برنامه بايد معطوف به عمل باشد و اميدوارم برنامه ريزى ها و كارهاى فكرى شما در آينده منشاء اثر قرار گيرد.» خاتمى با اشاره به انتخابات اخير رياست جمهورى گفت: «آنچه موجب خوشوقتى است اينكه مردم ما بخصوص پس از انقلاب جداً حق خود را شناخته اند و آن را مطالبه مى كنند و اصلاحات هم همين را مى خواست و مى خواهد. در انتخابات هفتم مردم حق حرمت خود را پاس داشتند و با تحقير شدگى تاريخى كه بنا بود انقلاب آن را از ميان ببرد مقابله كردند و احساس كردند صدايى را مى شنوند كه بر حق و حرمت مردم و بر جنبه هاى مردم سالارانه انقلاب و نظام تكيه و تاكيد دارد. در انتخابات دور نهم هم بخشى از مردم براى مطالبه حق خود به ميدان آمدند و به اميد بهبود وضع معيشتى تلاش كردند. به همين جهت من در عمق تحولات جامعه هيچ نشانى از افول اصلاحات نمى بينم و اميدوارم كه جريان قدرت هم اين واقعيت را دريابد و حق مردم را در همه جهات پاس دارد، كه اگر چنين نباشد و قدرت با جامعه همسو نشود، مشكلاتى پيش خواهد آمد و نهايتاً به زيان قدرت خواهد بود.» خاتمى در پايان با تاكيد مجدد بر اولويت داشتن كار منسجم فكرى عنوان كرد: «جامعه خواهان تحول است و ما بايد اين نياز جامعه را به درستى دريابيم، در جهت اين نياز مفهوم سازى كنيم، مفاهيم را با شيوه هاى درست به جامعه منتقل نماييم و تلاش كنيم براى به عينيت درآمدن مفاهيم، نهادسازى و سازمان دهى لازم را به عمل درآوريم.» در ابتداى اين ديدار دكتر سيدمحمدرضا خاتمى دبيركل جبهه مشاركت با ابراز خرسندى از انجام پذيرفتن اين ملاقات گزارشى از فعاليت هاى جبهه مشاركت ارائه كرد.دكتر خاتمى هشت سال دوران اصلاحات را يكى از مهمترين فراز هاى تاريخ ايران دانست و اظهار داشت: «اگر چه قضاوت هاى متفاوتى وجود دارد اما همه معتقدند كه اين هشت سال باعث تحول عظيمى در حركت سياسى كشور ما شده است. ما در جريان تلاش هاى بزرگ ملى از ابتداى مشروطه براى رسيدن به دموكراسى حلقه مفقوده اى داشته ايم كه اين هشت سال مى تواند آن حلقه گم شده را پيدا كند و سرمايه ما باشد.» وى با تاكيد بر پديدار شدن تحول خواهى جامعه در اين هشت سال افزود: «هشت سال گذشته فراز و نشيب هاى فراوانى داشته است و دستاوردهاى مؤثرى را به بار آورده است، اگر چه هنوز اين تجربه از سوى هيچ كس جمع بندى نشده است اما روند سه چهار ماهه اخير بهتر از هر چيز ديگرى ارزش دستاوردهاى دوران اصلاحات را نمايان مى كند. بر همين اساس اكثريت نخبگان كشور فارغ از برخى انتقادات و ملاحظات جهت گيرى هاى اين هشت سال را درست و صحيح مى دانند و بر آن اذعان مى كنند.»
خاتمى با اشاره به اينكه «امروز بايد بيش از هر چيز در انديشه آينده باشيم»، گفت: «در بدبينانه ترين حالت، وضعيت امروز فرضاً شبيه دوم خردادى است كه شما در انتخابات پيروز نشده ايد، در چنين صورتى تكليف ما كاملاً روشن بود اما وضعيت امروز ما بسيار بهتر از چنين وضعى است و در بسيارى از جهات موفقيت هاى فراوانى را كسب كرده ايم. بايد با تكيه بر اين سرمايه ارزشمند براى آينده برنامه ريزى كنيم.» دبيركل جبهه مشاركت با برشمردن برخى از دستاوردهاى دوران اصلاحات عنوان داشت: «به لحاظ كار تشكيلاتى و حزبى مهمترين دستاورد اين دوران براى ما شناسايى نقش و اثر و جايگاه نهادهاى مدنى در جامعه است. امروز هيچ كس نمى تواند بر اهميت اين نهادهاى مدنى كه در حقيقت بنيان همان شعار جامعه مدنى هستند تاكيد نكند. شناسايى اين مجموعه ها و رشد و گسترش آنان در جامعه بيدارباشى بود كه با شعار جامعه مدنى زده شد.» وى افزود: «با اين وجود نهادهاى مدنى به ويژه هاى نهادى سياسى نظير احزاب با آسيب هايى چه از درون و چه از بيرون مواجهند. مسئله سازماندهى و تشكيلات و ضعف هاى تئوريك و برنامه اى مشكلاتى است كه پيش روى ما است. حرفه اى نبودن تشكيلات، عدم امنيتى كه وجود دارد، مشكلات مالى، فشارهاى بيرونى، مسائل و مشكلات مربوط به حوزه اطلاع رسانى مسائلى است كه ما و همه نهادهاى سياسى مستقل با آن مواجهند.» خاتمى با اشاره به فعاليت هاى فكرى و عملى در درون جبهه مشاركت اظهار داشت: «با يك نظرخواهى از نخبگان درون و بيرون حزب چهار، پنج مورد اولويت هاى كارى خودمان را تعيين كرده ايم. هم اكنون چندين گروه كارى و برنامه ريزى در درون حزب شكل گرفته است؛ سازمان د هى و تشكيلات، اطلاع رسانى با استفاده از خبرنامه و نشريه تئوريكى كه درصدد راه اندازى آن هستيم، كميته برنامه، كارگروه مربوط به جايگاه دولت، شناخت و ارتباط با پايگاه اجتماعى، دفتر دائمى انتخابات، كارگروه پيگيرى مسئله ائتلاف. اين كميته ها و كارگروه ها با كار فكرى منسجم خط مشى آينده حزب را طراحى و اقدامات حزب را برنامه ريزى خواهند كرد.» دبيركل مشاركت گفت: «همان گونه كه در مرامنامه حزب مورد تاكيد قرار گرفته است، در همه اعمال و رفتارهاى حزبى دين سرلوحه عمل ما است و ما با تكيه بر مبانى دينى خويش و با بهره گيرى از سرمايه بزرگ مبانى انقلاب اسلامى و با التزام به قانون اساسى با حفظ نقدها و كاستى هايى كه ممكن است در آن ببينيم، سياست ورزى اصلاح طلبانه را به عنوان راهبرد اصلى خود قلمداد مى كنيم و در همه اين زمينه ها حتى در مبانى اقتصادى كه شايد در ابتداى تشكيل حزب اختلاف نظرهايى وجود داشت امروز به اشتراك نظرهاى فراوانى دست يافته ايم.» خاتمى در پايان تاكيد كرد: «مشى ما مبتنى بر سياست ورزى و دين ورزى مردم سالارانه خواهد بود و در اين راه دو سرمايه بزرگ داريم: تجربه هاى هشت سال گذشته و ظرفيت هايى كه پيرامون شخص جنابعالى ايجاد شده است. اميدواريم كه اين جلسه شروع مجددى باشد براى همكارى و همراهى بيشتر در آينده.»