دیدنیها >> هشت عکس برهنه دیگر از گلشیفته و موضوع هنر عکاسی

ف.م.سخن، خبرنامه گویا - چندی پیش، مطلبی نوشتم در باره ی عکس برهنه ی گلشیفته ی فراهانی، که بر روی جلد شماره ی ۱۷ مجله ی اگوئیست چاپ شده بود. این عکس جنجال زیادی در فضای مجازی و حقیقی ایجاد کرد. اکنون عکس های دیگر گلشیفته که در داخل مجله چاپ شده است در دسترس همگان قرار گرفته و تردید ندارم که به زودی جنجال بزرگی بر سر این عکس ها ایجاد خواهد شد. علت اصلی ایجاد جنجال بر سر این عکس ها به خاطر نشناختن هنری ست به نام عکاسی از سوژه ی برهنه.
تا کنون کسانی که با برهنه شدن گلشیفته در مقابل دوربین عکاس به نام٬ پائولو روورسی مخالفت کرده اند٬ گلشیفته را نه به عنوان سوژه عکاسی٬ بل که به عنوان یک زن هنرمند ایرانی که شبیه ناموس و خواهر و مادر آن ها بوده است دیده اند و برهنه شدن گلشیفته را بر خلاف فرهنگ و سنت ایرانی و مخرب آن دانسته اند.

جالب اینجاست که گروه موافق برهنه شدن گلشیفته نیز با این کار او از دید سیاسی و ضد مذهبی و مخالفت با هنجارهای مورد قبول حکومت اسلامی موافق بوده اند و او را به خاطر این کار تشویق کرده اند. اینان کسانی هستند که اگر موضوع برهنه شدن نزدیکان شان مطرح شود٬ به همان اندازه ی گروه اول غیرتی می شوند و رگ گردن شان بیرون می زند!

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

هر دوی این گروه ها٬ از چیزی که اطلاع ندارند٬ هنر عکاسی و دامنه ی وسیع و شاخه های مختلف آن است. من تصور می کنم اگر در این زمینه اطلاعات کلی داده شود٬ شاید برخورد با گلشیفته نیز اندکی تعدیل یابد و کار سنت شکنانه ای که او کرده است تا حدودی درک شود.

اولین چیزی که دانستن آن مهم است تفاوت میان عکاسی از سوژه برهنه٬ عکاسی اروتیک٬ و عکاسی پورنوگرافیک است. میان این سه٬ تفاوتی عظیم وجود دارد. در این سه نوع عکاسی٬ ما با تصویر دختران و زنان و مردان برهنه رو به رو هستیم ولی تفاوت میان هر یک از این انواع٬ از زمین تا آسمان است.

برهنگی در هنر عکاسی٬ از برهنگی در هنر نقاشی به ارث رسیده است. همین امروز نیز٬ در کلاس های آموزش نقاشی در غرب٬ از سوژه های برهنه استفاده می شود. دانشجویان رشته نقاشی٬ به عنوان مدل زنده٬ برهنه می شوند و در مقابل چشم سایر دانشجویان قرار می گیرند. نقاشان جوان٬ آنچه از این سوژه ترسیم می کنند٬ نه برای بر انگیختن حس شهوت و نه برای نشان دادن نزدیکی دو جنس مخالف و یا بر انگیختن حس آن٬ بلکه برای نشان دادن فرم های خالص انسانی و حسی که سوژه به آن ها از طریق بدن و چهره القا می کند می باشد.

در عکاسی نیز دقیقا همین موضوع صدق می کند. عکاسی از سوژه ی برهنه٬ شاخه ای ست از شاخه های مختلف هنر عکاسی. در باره ی این شاخه از هنر عکاسی کتاب ها نوشته شده و عکاسان نامداری در این زمینه فعالیت کرده اند. عکس هایی که در کتاب های این عکاسان و نیز کتاب های آموزشی این نوع عکاسی دیده می شود٬ به رغم این که بدن برهنه و زیبای زنان را نشان می دهد٬ مطلقا٬ تاکید می کنم مطلقا٬ در صدد ایجاد شهوت یا حالت های شهوانی و جنسی نیست. البته ممکن است کسانی که در فضای بسته رشد کرده اند و از آزادی فرهنگی فرسنگ ها دورند٬ با دیدن چنین عکس هایی دچار شهوت شوند٬ ولی این به مانند کسی است که برای اولین بار به غرب آمده و برای اولین بار زنی را با شلوار کوتاه و تاپ نیمه بازی دیده و دچار شهوت شده است. ولی برای کسانی که با فرهنگ غرب آشنا هستند دیدن چنین صحنه هایی٬ شهوت انگیز نیست و بسیاری٬ کوچک ترین توجهی به چنین نوع پوششی ندارند. پس باید این دسته از افراد چشم و گوش بسته را مستثنی کنیم.

عکس از سوژه برهنه٬ که اروتیک و پورنوگرافیک نیست٬ به زیبایی های بصری٬ مثل فرم٬ حجم٬ بافت٬ بیرون کشیدن زیبایی های خالص از اجزای بدن و صورت٬ و مسائلی از این قبیل می پردازد.

عکس از سوژه ی برهنه را ما در موزه ها٬ در کتاب های جدی٬ در مجلات جدی٬ در نمایشگاه های جدی مشاهده می کنیم. در چنین جاهایی٬ ایجاد حس شهوت و نزدیکی جنسی مطرح نیست و موضوع٬ ارائه زیبا از طریق هنر است. به عبارتی این سوژه نیست که به تنهایی القاکننده ی زیبایی ست بلکه این هنر هنرمند عکاس است که زیبایی سوژه را بیرون می کشد و بیننده متوجه کار هنرمند و هنر او -صرف نظر از زیبایی اجزای بدن سوژه- می شود.

اگر چه در پورنوگرافی٬ ما گاه شاهد «هنر» عکاس یا تصویربردار هستیم٬ ولی اگر شما به برخی از عکس ها و فیلم های پورنوگرافیک نگاه کنید٬ یک نوع حالت سبکی و جلفی و بی هنری در آن ها مشاهده خواهید کرد. به هر حال هدف این سه نوع عکاسی٬ یعنی عکاسی از سوژه ی برهنه٬ عکاسی اروتیک٬ و عکاسی پورنوگرافیک متفاوت است و عکاس بر اساس هدفی که دارد به تولید عکس می پردازد.

این را هم اضافه کنیم که گاه خطوط مرزی میان عکاسی از سوژه ی برهنه با عکاسی اروتیک٬ در هم می آمیزد و تفاوت میان این دو نوع عکاسی مشخص نمی شود. ولی همان طور که گفتم٬ ملاک عکاسی از سوژه های برهنه٬ نام عکاس و مدل و محل ارائه عکس و تشخیص منتقد عکاسی از هنر عکاس است.

نمی خواهم زیاد وارد بحث فنی عکاسی بشوم و نمونه های مختلف از عکاسی سوژه ی برهنه و اروتیک و پورنوگرافیک ارائه کنم ولی اگر خواننده علاقمند به دنبال کردن این مباحث باشد می تواند به کتاب های مختلف هنر نقاشی و هنر عکاسی و کاتالوگ های موزه ها و نمایشگاه های مختلف مراجعه کند و با کار عکاسان و نقاشان بزرگ دنیا در این زمینه آشنا شود و تفاوت میان عکس و نقاشی از سوژه ی برهنه با عکس اروتیک یا پورنوگرافیک را دریابد. اگر هم به چنین منابعی دسترسی ندارد٬ می تواند در ویکی پدیای فرانسوی به ماده ی Nu en photographie و در ویکی پدیای انگلیسی به ماده ی Depictions of nudity و در ویکی پدیای آلمانی به ماده ی Aktfotografie نگاه کند.

بعد از این مقدمه ی طولانی که اگر می خواستیم وارد جزییات آن شویم از این هم طولانی تر می شد بر می گردیم به ۸ عکس برهنه ی گلشیفته در مجله ی اگوئیست فرانسه. اگر به این عکس ها از دید کسی با فرهنگ ایرانی - اسلامی - شرقی نگاه کنیم و با هنر عکاسی و بخصوص شاخه ی عکاسی از سوژه ی برهنه آشنا نباشیم٬ ما گلشیفته را به عنوان مدلی که هنر عکاس را نشان می دهد نخواهیم دید بلکه او را یک زن ایرانی خواهیم دید که نماینده ی فرهنگ کهن سرزمین ماست و ما او را مانند ملک خود٬ و یا خواهر و مادر خود خواهیم دید و اگر از کار او عصبانی شویم خواهیم گفت که او تن و جسم خود را به شکلی زشت نشان داده است. در این جا به تنها چیزی که فکر نخواهیم کرد٬ گلشیفته به عنوان یک هنرمند و یک مدل عکاسی است که نه تن خود٬ بل که هنر عکاس و درک تصویری او را نشان می دهد.

اگر به این عکس ها از دید کسی که مخالف حکومت اسلامی است و با هنر عکاسی از سوژه ی برهنه نیز آشنایی ندارد نگاه کنیم٬ کار گلشیفته را به عنوان تابو شکنی و در افتادن با سنت های پوسیده و متحجر اسلامی خواهیم دید و باز به تنها چیزی که توجه نخواهیم کرد هنر عکاس و نقش هنرمندی به نام گلشیفته در ظاهر کردن درک تصویری عکاس است.

اما عده ی بسیار کمی هستند که با هنر عکاسی و موضوع عکاسی از سوژه ی برهنه آشنایی دارند و تفاوت میان عکس برهنه با عکس اروتیک و پورنوگرافیک را می دانند. این عده٬ با دیدن عکس های گلشیفته نه دچار حالت شهوانی می شوند و نه چیز عجیب و خشم آوری از نظر سوژگی گلشیفته می بینند. آنان درکی از نور و بافت و حجم و سایه روشن ها و کنتراست ها و پرده های مختلف خاکستری و فرم بدن و عکاسی مبتنی بر حذف٬ و نه افزودن روورسی و خلوص و زیبایی اجزای بدن خواهند داشت و گلشیفته را نه به عنوان موجودی شهوت انگیز و بی حیا٬ بل که به عنوان هنرمندی که هنر هنرمندی دیگر را ظاهر می کند خواهند شناخت. درست مثل نقش هنرپیشه و کارگردان فیلم؛ هنرپیشه ای که ذهنیت کارگردان را عینیت می بخشد و آن را به تجسم در می آورد.

ارزش گذاری عکس های روورتی در این مختصر نمی گنجد و نقد آن ها -که جدی هم هست- در این مطلب کوتاه ممکن نیست. امیدوارم آن چه نوشته ام جلوی احساسات تحریک شده ی کسانی را که درک صحیحی از کار و هنر گلشیفته و عکاس او ندارند بگیرد و مانند دفعات قبل با خشونت لفظی و نگاه متعصب و کورکورانه ی مبتنی بر فرهنگ بسته ی ایرانی-اسلامی با هنرمند ما برخورد نکنند.

عکس های گلشیفته اولین بار در سایت «ایرون دات کام» منتشر شده است. با تشکر از شراب سرخ برای ارسال عکس ها.