مهم این است که رسم کشور دارای هخامنشی غیر متمرکز بوده است و اقتضای امپرطوری، همین شیوه غیر متمرکز است.

این ایران، برای ما رسم کشور داری به سبک امپراطوری به ارمغان گذاشته است، آنهم با شاهانی مداراگر لکن برخی با روحیه مدارا بهتر عمل کرده اند. این مداراگری اخلاقی نبوده است بلکه نیاز ساختاری بوده اما فرهنگ مدارای مدیریتی را سامان داده است.

ایران سرزمین فرهنگی

ایران سزمین فرهنگی داستان متفاوتی از ایران زمین دارد.

این ایران فرهنگ پیچیده ای را فراتر از کشور ایران امروزی شامل می شود که محل اتکای ما است به عنوان مثال گرجستان امروزی در قلمرو ایران زمین بوده است اما ایران فرهنگی نیست ولی تاجیکستان و حتی ارمنستان و بخشی از سین کیان در چین امروزی شامل ایران فرهنگی می شوند. مناطق زیادی از ترکیه تا هندوستان هم در این ایران فرهنگی یا ایران سرزمین فرهنگی حضور دارند.

این گستردگی، اخرین بار در میانه حکومت صفویه با زبان فارسی و آداب سوم ایرانی خود را نشان داده است

اما ایران فرهنگی و یژگی، آداب، رسوم، هنر، سلوک و باوری دارد که قابل رد یابی است .

زبان تنها عامل ارتباطی می باشد اما علاوه بر زبان، آداب و سلوک و رسوم یکسان و نزدیکی در این ایران فرهنگی قابل رد یابی است که آن را به فرهنگ و رسوم نزدیک می کند. نوروز با زبان ترکی و فارسی ایرانی است و نیز رد پای عرفان در سراسر جهان اسلام با زبان فارسی و غیره، ایرانی است.

ایرانیان توان تقلید بالایی دارند. این تقلید به معنی تمدن سازی است اما ایرانیان هنر ابداع نیز دارند. این عمل ایرانیان را از مرحله تقلید به نوآوری نزدیک می کند. ایرانیان هنرمندان صنعتگر بود ه اند و بعد از تقلید از دیگر سرزمین ها خود بر آن هنر افزوده اند، مانند شعر و خطاطی و مینیاتور و معماری که ریشه ایرانی ندارند اما ویژگی ایرانی یافته اند.

ایران سرزمینی فرهنگی، دور گرانبهایی است که در تاریخ معاصر ما ازآن غفلت شده است.

این سرزمین فرهنگی امروز در تمام جهان گسترده تر شده است. هر ایرانی، حس ایرانی و تاریخ و گذشته ایرانی را با خود می برد. ایرانیان حس تعلق ملی بالائی دارند اما این حس به همبستگی اجتماعی و همکاری نزدیک نشده است و کشور ایران نتوانسته این ایران فرهنگی را یاری کند.
اینجاست که دو نقیصه مهم خود رابه ما می نمایند؛ ۱- عنصر ایرانی ۲- حکومت ایران.

ایران فرهنگی گنجینه است. مانند ارث و میراث بزرگی است که این ثروت را به دارائی زنده و خلاق تبدیل کردن به دو عنصر نیاز دارد؛ جمع ها یا نهاد های مدنی ایرانی و حکومت ایرانی، که از داخل و هم خارج از مرز های کشور به ایران فرهنگی یاری برسانند.

جمع های ایرانی در بیرون از ایران نیز به سادگی شکل نمی گیرنند و اگر به آسانی شکل بگیرند به سرعت از هم می پاشند. این عنصر ایرانی حس تعلق بالا به میهن را با روح جمعی پیوند نزده است. اگر چه تا حدودی این نقیصه در حال ترمیم است اما تغییر جدی نکرده است.

حکومت ایرانی هم تلاشی برای بر آمدن آنچه سرزمین فرهنگی ایران خوانده می شود نکرده است. این نقیصه بعد از انقلاب به دلیل به محاق رفتن عنصر ملی بیشتر شده است. چرا که ملی گرائی خلاف اسلام خوانده شد و مزیت ایران فرهنگی در عمل نادیده گرفته شد.

کشور و دولت ایران یا ملت و دولت

مهندس سحابی دولت را موتور توسعه می دانست وی با توجه به شناخت تاریخ ایران پیدایش ایران را با عنایت به شکل گیری دولتی توضیح می داد که امنیت را برقرار می کرد.

دولت ایرانی ویژگی تاریخی خود را دارد که این نوع دولت را که هم ملت را می فهمد و هم مدیریت می کند با دولت -ملت های جدید مانند فرانسه و ترکیه فعلی فرق دارد.

دولت ایرانی دارای ویژگی مهمی است که همانند دولت چینی و هندی قابل بررسی است. اینها دولت های قدیمی هستند . این شکل دولت، نماینده کشور یا حاکم کشور هم می شود.

ایران هم کشوری است در میان کشور های دیگر. این کشور بخشی از ایران فرهنگی است اما موتور و قلب این ((ایرانی فرهنگی )) نیز می باشد.
این قلب به خوبی نبضش برای ایران نمی زند. این قلب در تاریخ معاصر دستخوش حوادثی شده است که نتوانسته سرزمین را حفظ کند یا توسعه دهد .

دردوره قاجاریه بخشی از کشور ایران به ایران فرهنگی ملحق شده و بعد از قاجاریه نیز کشور ایران برای توسعه جایگاهی در خور نیافته است.
به عنوان نمونه ایران در میان ۲۰ کشور توسعه یافته جهان نیست. در صورتی که بضاعت های جدی وجود دارد.

اما مشکل کشور ایران فقط این نبوده است. حس همبستگی ملی در کشورایران معاصر در بهترین حالت به دلیل مطلوب نبودن دولت ها پائین بوده است و این تعلق ملی از حد احساس و غرور تاریخی فراتر نرفته است.

در مقطع انقلاب و نیز دوره جنگ ۸ ساله، همبستگی ملی نمود داشته است اما به واسطه رفتار های غلط این همبستگی به جای سازنده ای نرسیده است.

کشور ایران دولتی دارد که نفتی هم شده است. دولت نفتی یعنی حکومت را بی نیاز یا کم نیاز به مالیات مردم کردن و حکومت را خود کامه یا بلند پرواز نمودن.

دولت -ملت در ایران به کشور- دولت مبدل شده است این رابطه کج کرد و امرانه و یک طرفه است.

دولت در این حالت در بهترین حالت بخشی از رانت در آمد نفت را به مردم می دهد و اما در عمل دوره دولت- ملت بر اساسی دموکراسی را دچار اختلال می کند. این اختلال از صفر تا ۱۰۰ می تواند نوسان داشته باشد.

این دولت در کشاکش با ملت قرار می گیرد. این کشاکش امری کاهنده برای عظمت ایران و مردمش است و به ایران فرهنگی و به کشور ایران یاری موثر نمی رساند.

در حالیکه دولت که نماینده ایران است و هم جامعه مدنی ایرانی، به ایران فرهنگی و نیز کشور بایستی یاری موثر برساند. مهم تر این است که دولت مستقر حتی جامعه مدنی را کنترل و سرکوب می کند و جامعه مدنی بیرون از ایران را دوست نمی داند. این مشکل کمی نیست به همین دلیل است که ایران به عنوان یک تاریخ و یا احساس با برخی از مراسم و سلوکش برای ایرانیان مهم است که تعلق ملی خوانده می شود اما کشورفعلی ایران به عنوان ظرف همبستگی برای ایشان مهم تلقی نمیشود. ایران به عنوان سرزمینی که باید اندیشه و علم و هنر در آن تائید شود مهم تلقی نمیشود. در ادامه این فرآیند، کشور ایران برایشان حس تعلق ایجاد نمی کند در نتیجه پرچم ایران هم مهم محسوب نمیشود.

این گسست نتایج مناسبی ندارد و نشان می دهد که سرزمین فرهنگی و کشوری که در آن دولت ایران مستقر است عمیقا مورد توجه آن ایرانی که حس تعلقی شدید به ایران تاریخی و مناسکش دارد، نیست.

این خلا مسئله کشور و دولت ایران است که نشان می دهد دولت -ملت جدید ایران کشور را وطن برای ما نکرده است و نیز ایران فرنگی را مسئله بنیادین ما نساخته است.

البته همان طور که گفتیم این نوسان تعارض دولت-ملت در ایران صفر و صد نیست. در دوره های نزدیکی صورت گرفته و تاثیر گذاشته است. اما اینها دوره های حیاتی و به نوعی سلبی بوده است تا دوره های اثباتی برای سازندگی و قدم به جلو برای بهتر شدن.

عنوان مقاله بعدی ایران دولت-ملت یا کشور دولت است.

[افسانه ایرانشهری، توهم ایران اسلامی (۱)، تقی رحمانی]
[افسانه ایرانشهری، توهم ایران اسلامی، بخش دوم: ایران و رسم مصدقی و ملی-مذهبی‌ها، تقی رحمانی]
[افسانه ایرانشهری، توهم ایران اسلامی، بخش سوم: مهندس سحابی و ایران توسعه‌محور، تقی رحمانی]