فرامرز داور - رادیو فردا
آیت‌الله «علی خامنه‌ای» تنها کسی است که در تاریخ ایران نزدیک به ۴۰ بار پیام نوروزی از تلویزیون فرستاده و از این بابت در تاریخ رهبران رکورددار است. او سال ۱۳۹۸ را سال «رونق تولید» نام‌گذاری کرده و یک روز پس از این نام‌گذاری، توضیح داده است که در صورت عمل به این شعار، بخش بزرگی از مشکلات اقتصادی ایران حل می‌شود.
به جز هشت سال ریاست جمهوری (۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸)، آیت‌الله خامنه‌ای از سال ۱۳۶۹، یعنی در اولین نوروز پس از کسب مقام رهبری، اولین چهرهای است که در آغاز سال جدید بر صفحه تلویزیون ملی ایران ظاهر می‌شود. پیام‌های نوروزی رهبر و رییس جمهوری ایران ضبط شدهاند و بلافاصله پس از تحویل سال نو، از رادیو و تلویزیون پخش می‌شوند. این پیامها بر خلاف سخن‌رانی‌های او، لحنی آرام دارند و آیت‌الله خامنه‌ای با نگاه کردن به دوربین، مستقیما مردم را مخاطب قرار می‌دهد؛ موقعیتی که تا نوروز بعدی دیگر تکرار نمیشود. علی خامنه‌ای در پیام نوروزی کوتاه خود همانند دیگر سخنرانیهایش، یادداشتی در دست دارد و هر از گاهی با نگاه به آن، به حرفهایش ادامه می‌دهد.
پیام‌های نوروزی آیت‌الله خامنه‌ای در مقایسه با سخن‌رانی‌های متعدد او در سال، کوتاه و خلاصه و کمتراز ۱۵ دقیقه است. محتوای این پیامها ساختاری کمابیش یکسان دارند؛ تبریک نوروزی با تاکید بر خانوادههای کشته شدگان جنگ و آسیب دیدگان آن، سپس مروری اجمالی بر وقایع سال گذشته و البته تبریک به دیگر ملتهایی که نوروز را جشن میگیرند. این موارد در تمام پیام‌های نوروزی او مشترک هستند. اما از سال ۱۳۷۸نام‌گذاری بر سال‌ها را آغاز کرد.
اولین سالی که رهبر جمهوری اسلامی نام‌گذاری کرد، به مناسبت صدمین سالگرد تولد روحالله خمینی، به نام او بود. علی خامنه‌ای از نامیدن سال‌ها به اسم سال‌های چینی که نام حیوانات است، انتقاد کرده بود. او از نوروز آن سال تاکنون، ۲۱ بار پیاپی است که برای سال‌ها اسم گذاشته است. از این تعداد، نام چهار سال محتوایی مذهبی داشته، سه نام کمابیش ملی بوده و مابقی عنوانی اقتصادی داشته‌اند.
مطالب بیشتر در سایت رادیو فردا
علی خامنه‌ای از سال‌های ریاست جمهوری، نوروز را در زادگاهش، مشهد سپری میکند. در یکی از سخن‌رانی‌های خود بعد از گرفتن مقام رهبری، مشهد را «شهر محبوب و عزیز»، «شهر خاطره‌هاى بزرگ» و «شهر مردم صمیمی» خوانده بود. علاقه او به مشهد و اقامت نوروزی در آن چنان است که در نوروز بحرانی ۱۳۶۸ که آیت‌الله خمینی در هفتههای پایانی حیات، در پی عزل جانشین خود، یعنی آیت‌الله «حسینعلی منتظری» بود، «اکبر هاشمی رفسنجانی»، چندین بار با وی در مشهد تماس گرفت که زودتر به تهران برگردد اما علی خامنه‌ای تا پایان نوروز در مشهد ماند و به تهران نیامد.
نوروز ۱۳۶۹ اولین عیدی بود که خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی شد و دیداری مشابه مراسم سلام نوروزی در دوره محمدرضا شاه پهلوی برگزار کرد. مقام‌های ارشد حکومت در روز اول فروردین به مقررهبری او رفتند و با وی دیدار کردند. علی خامنه‌ای در این دیدار به مقام‌های جمهوری اسلامی گفت در روزی که «دجال» به دست امام دوازده شیعیان به قتل برسد، آن روز نوروز است.
اولین سخن‌رانی او بعد از پیام نوروزی در سال‌های اول رهبری، اقامه نماز جمعه تهران بود؛ کاری که سال‌ها است حتی در دیگر مواقع سال هم با این که هنوز امام جمعه اصلی پایتخت است، انجام نمی‌دهد. پس از اقامه اولین نماز جمعه سال جدید، آیت‌الله خامنه‌ای در نیمه دوم فروردین عازم مشهد میشد و پس از تعطیلات نوروزی، در بارگاه امام هشتم شیعیان سخن‌رانی می کرد.
چهار سال بعد از شروع رهبری، این سخنرانیها به هفته اول نوروز نزدیک شدند. حالا نزدیک به ۲۰ سال است که سنتی گذاشته و به طور پیاپی در روز اول فروردین، در یکی از صحن‌های حرم امام رضا سخن‌رانی مفصلی انجام می‌دهد که به طور زنده از تلویزیون حکومتی پخش می‌شود. مقام‌ها و مدیران حکومتی و فرماندهان نظامی در این سخن‌رانی حضور دارند و چنان تبلیغاتی پیرامون آن انجام می‌شود که «ابراهیم رییسی»، تولیت «آستان قدس رضوی» که به تازگی به ریاست قوه قضاییه هم منصوب شده، گفته است می‌خواهد پس از سخن‌رانی نوروز ۱۳۹۸ آیت‌الله خامنه‌ای در مشهد، سمت قدیمی خود را به جانشین‌اش واگذار کند تا خود برای آخرین بار میزبان سخن‌رانی نوروزی باشد. دعوت‌نامه حضور در این سخن‌رانی سرانجام به نام ابراهیم رییسی صادر شد.
مضمون سخن‌رانی‌های علی خامنه‌ای در روز اول نوروز، توضیح درباره دلیل نام‌گذاری سال، مطالباتش از دولت در سال جدید و بیشتر از همه، ابراز نگرانی درباره مسایل خارجی، به ویژه رویکرد انتقادی به کشورهای غربی و بالاتر از همه، ایالات متحده امریکا است.
در سخن‌رانی نوروزی سال ۱۳۸۸ بود که از نامه «باراک اوباما»، رییس جمهوری وقت امریکا به خودش برای مذاکره با ایران گفت و پیشنهاد او را برای بهبود روابط با عباراتی تلخ و سرد رد کرد. در این سال به پیام نوروزی اوباما واکنشی مستقیم نشان داد و دست پیش آمده اوباما برای دوستی را دست چدنی پوشیده با «دستکش مخملین امریکا خواند که کنایه از فریبکارانه بودن آن پیشنهاد داشت. درست چهار سال بعد، در همین سخن‌رانی نوروزی اعلام کرد که دیگر مخالفتی با مذاکره محدود با امریکا با هدف رفع تحریمها ندارد و رای مردم را در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، «حقالناس» خواند.
آیت‌الله خامنه‌ای پیش از این سخن‌رانی، مدت‌ها بود که مذاکره مستقیم ایران و امریکا به صورت پنهانی در عمان را رهبری می‌کرد و در شرایطی که زخم انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ هنوز باز بود، علامت‌هایی در این سخن‌رانی داد که نشانه عزم حکومت برای پرهیز از تقلب احتمالی در انتخابات پیش رو تفسیر شد و به انتخاب «حسن روحانی» انجامید.
سخن‌رانی در اولین روز سال نو در حرم امام هشتم، سنت آیت‌الله خامنه‌ای شده است تا هم فرصت کم پیام نوروزی را با سخن‌رانی طولانی یک ساعته جبران کند و هم سفر به زادگاهش و سخن‌رانی در مذهبیترین شهر ایران را در ردیف تشریفات تثبیت شده دوران رهبری خود درآورد. عده زیادی از مقام‌های حکومتی، از اعضای دولت تا فرماندهان نظامی و مقام‌های مذهبی در این سخن‌رانی حضور دارند، گرچه رییس جمهوری عموما از غایبان آن است. این سخن‌رانی تا حد زیادی خط و مشی رهبر جمهوری اسلامی در سال جدید را نشان می‌دهد که دیگر مقام‌های حکومت باید آن را برنامه سال پیش رو قرار دهند و اگر کاملا هم قابل اجرا نیست، دست کم در کلام و ابراز نظراتشان تظاهر به پیگیری کنند.
جزییاتی از دید و بازدید احتمالی مقام‌های کشور با آیت‌الله خامنه‌ای در مشهد تا به حال منتشر نشده است اما برگزاری چنین مراسمی با توجه به اقامت نسبتا طولانی او در این شهر در ابتدای سال و حضور کثیری از مقام‌های دولتی و نظامی و حتی مراجع تقلید شیعه در مشهد، دور از انتظار نیست.
سخن‌رانی علی خامنه‌ای در روز اول سال در مشهد از معدود سخن‌رانی‌های او است که به طور زنده و نه ضبط شده، از تلویزیون ملی پخش می‌شود. برای همین مستندتر از دیگر سخن‌رانی‌های او در طول سال است که تپق‌ها و اشتباهات زبانی او تصحیح و گاه برخی از جملاتش تقطیع یا حتی حذف می‌شوند.
در یکی از سخن‌رانی‌های سال‌های اخیر، او به «وحید حقانیان»، از اعضای دفترش تشر زد که رفت و آمدش به جایگاه سخن‌رانی باعث شده است میکروفون جلوی دهان او مدام بلرزد و از او خواست که دیگر حرکت نکند. علی خامنه‌ای جمعیت بسیار زیاد داخل حرم را همچون دیگر روحانیون منبری، با ذکر صلواتی آرام و فضا را برای سخن‌رانی خود مهیا میکند. سخن‌رانی روز اول عید او در مشهد، صحنهآرایی جزیی دارد و تنها نام انتخابی سال جدید را با حروف بزرگ کنار جایگاه سخن‌رانی قرار میدهند. این برخلاف پیام نوروزی او است که هر سال دکور و طراحی خاص خود را دارد.
در دکور محل ضبط پیام سال نو آیت‌الله خامنه‌ای، نشانههای نوروزی همچون سفره هفت سین یا جزییاتی از آن وجود ندارد. عکسی از آیت‌الله خمینی از اجزای دایمی صحنه است. روزگاری رهبر روی زمین مینشست و پیام میداد. در سال‌های اخیر قطعه ترمهای نشان داده می‌شود که هر سال رنگ آن فرق میکند همراه نشانه یا نوشتهای مذهبی که بنابر تقویم هجری قمری و مناسبتهای آیینی شیعه، با سال قبل تفاوت دارد و البته پرچم جمهوری اسلامی ایران هم در صحنه است.
قرار دادن پرچم از کارهایی است که علی خامنه‌ای در سال‌های اول رهبری خود به آن بی اعتنا بود و همچون چفیهای که بر گردنش میاندازد، حاصل اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، یعنی همزمان با ریاست جمهوری «محمد خاتمی» است.
صحنه پردازی پیام‌های نوروزی خاتمی که در نهاد ریاست جمهوری یا دفتر رییس جمهوری در کاخ «سعدآباد» ضبط میشد، کاملا بهاری و با حال و هوا یا نشانهای از جشن باستانی نوروز بود. رییس جمهوری در دکوری با گلهای رنگارنگ، جزییاتی از سفره هفت سین و با چشمانداز سبز حیاط کاخ بر صفحه تلویزیون حاضر میشد که با فضای عبوس و اتاق محبوس محل ضبط پیام‌های نوروزی آیت‌الله خامنه‌ای آشکارا تفاوت داشت و پیامی از تازگی و طراوات میداد.
دکور پیام‌های نوروزی علی خامنه‌ای هم از آن سال‌ها کم کم تغییر کرد و با صحنهآرایی همراه شد که کماکان ادامه دارد اما همچنان در فضایی بسته و به دور از نشانههای تحول زمین و فرارسیدن بهار و نوروز است.
هشت بار در زمان ریاست جمهوری از سال ۱۳۶۰ و ۲۹بار در دوره رهبری از سال ۱۳۶۹ ، علی خامنه‌ای در اولین لحظات سال نو و نوروز مردم ایران را مخاطب قرار داده و نزدیک به ۲۰ سال است که سنت خود را برای این پیام حفظ کرده است.
تشکیلاتی برای انتخاب نام سال وجود دارد و هزینه کلانی هم برای تبلیغ این نام، از جمله نصب تابلو و پوستر در سطح شهرها در طول سال صرف می‌شود. «صابر اکبری جدی»، نماینده سابق نهاد نمایندگی آیت‌الله خامنه‌ای در امور دانشجویان خارج از کشور به وب سایت رهبری درباره نام‌گذاری این سال‌ها گفته بود هدف خامنه‌ای از این کار، طراحی یک «تمدن نوین اسلامی» است. این عبارات مشابه «تمدن بزرگ» محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران است و چنان که پیشتر گفته شد، مراسم و سخن‌رانی‌های نوروزی مختص به خود آیت‌الله خامنه‌ای نیز با مراسم سلام نوروزی پیش از انقلاب در دربار شباهت دارد.
