1-عنوان خبر: ورود به دنیای گمشده با بچه مار یخ زده - 19 ژوئیه 2018 - 28 تیر 1397

لینک خبر فارسی: http://www.bbc.com/persian/magazine-44889744

لینک خبر انگلیسی: https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-44872148

عنوان خبر در انگلیسی چنین است:

Baby snake 'frozen in time' gives insight into lost world

که مترجم

را "یخ زده" ترجمه کرده است و این معنی را تا آخر مقاله ادامه داده است. در ادامه می خوانیم که'frozen in time'

"بدن این مار در داخل کهربا به همراه استخوان‌ها و دنده‌های چسبیده به آن دیده می‌شود، سر مار دیده نمی‌شود. استخوانهای این موجود یک منبع قوی اشعه ایکس است که می‌توان آن را با مارهای زنده مقایسه کرد"

The snake's body can be seen inside the chunk of amber, made up of 97 vertebrae plus attached ribs. Intriguingly, the snake's head is missing.

The creature's bones were analysed inside a synchrotron, an extremely powerful source of X-rays, and compared with those of living snakes.

در این خبر، بخشی از متن ترجمه نشده است. در اصل خبر گفته می شود که استخوانهای این جانور در درون یک سینکروترون، که منبع پرتو ایکس بسیار قوی است، بررسی و با استخوانهای مارهای زنده مقایسه شده اند. یعنی این دستگاه منبع پرتو ایکس است نه استخوانهای مار. مترجم و ویراستار خبر اصلا شک نکرده اند که چگونه ممکن است استخوان مار منبع پرتوهای پرتوان ایکس باشد، جز اینکه از مواد پرتوزا ساخته شده باشد، و چگونه جانوری که استخوانهایش پرتوهای یوننده پرتوان گسیل می کرده مجال زندگی یافته است.

2- عنوان خبر: عکس طوفان‌ و سنگ مرمر مشتری - 22 مارس 2019 - 2 فروردین 1398

لینک خبر فارسی: http://www.bbc.com/persian/science-47668368

لینک خبر انگلیسی: https://www.bbc.com/news/science-environment-47667729

این خبر در باره کاوشگر جونو و عکسهایی است که از سیاره مشتری فرستاده. در بخشی از خبر، در توصیف عکسی از توفانهای مشتری می خوانیم که "این عکس‌ها نمایی جالب از طوفان‌های نیم کره جنوبی و همچنین بخش معروف این سیاره که به نقطه قرمز بزرگ معروف است در اختیار بیننده می‌گذارد.

این کاوشگر قرار است به ۳۵۰ کیلومتری اتمسفر این سیاره نزدیک شود و دانشمندان امیدوارند بتوانند سازوکار گردبادهای این سیاره را که گاهی صد سال طول می‌کشند بیشتر بشناسند."

It gives a great view of southern hemisphere storms and of the famous Great Red Spot.

This spectacular anticyclone, which has been in existence for hundreds of years, is gradually having its secrets revealed by the Juno mission.

The probe has already established that its roots extend at least 350km down into the atmosphere.

اما متن اصلی می گوید که: "این [عکس] نمایی عالی از توفانهای نیمکره جنوبی و لکه بزرگ سرخ به دست می دهد. کاوشگر جونو به تدریج اسرار این واچرخه (یا واچرخند) را که صدها سال قدمت دارد، فاش می کند. کاوشگر تا کنون مشخص کرده است که ریشه این واچرخه [لکه سرخ] دستکم در عمق 350 کیلومتری جو مشتری است." متن اصلا چیز دیگری می گوید و مترجم نه تنها آن را نادرست ترجمه کرده، بلکه با فرستادن جونو به فاصله 350 کیلومتری سیاره مشتری عملا حکم نابودی این کاوشگر را صادر کرده است!

همچنین در خبر آمده که:

"این کاوشگر با دوربین‌های رنگی‌اش به شهروند-محققان اجازه می‌دهد تا با بازی با اطلاعات و داده‌های تصاویر، نمای مورد نظرشان را از این سیاره بدست بیاورند."

The probe has a colour camera onboard and citizen scientists are encouraged to play with the data to make their own views of the planet.

"سیتیزن ساینتیست" به پژوهشگر یا علاقه مند به کارهای علمی گفته می شود که متخصص نیست و داوطلبانه در پژوهشی علمی که زیر نظر متخصصان اداره می شود، شرکت می کند. به عبارتی دیگر، "سیتیزن ساینس" یعنی مشارکت عامه (آماتورها) در تولید علم. موسسه های متعددی داده های علمی را در تارنماهایشان در دسترس عموم مردم قرار می دهند و آماتورها را تشویق می کنند که این داده ها را تحلیل کنند یا در پژوهشهایی پیشنهادی به کار گیرند. متن اصلی هم همین را می گوید که پژوهشگران داوطلب تشویق شده اند که با این داده ها بازی کنند.

3- عنوان خبر: ردیابی امواج گرانشی در برخورد دو ستاره نوترونی - 17 اکتبر 2017، 25 مهر 1396

لینک خبر فارسی: http://www.bbc.com/persian/science-41647649

لینک خبر انگلیسی: http://www.bbc.com/news/science-environment-41640256

خبر در مورد آشکار سازی امواج گرانشی ای است که از برخورد دوستاره نوترونی تولید شده اند. در اصل خبر می خوانیم که یک قاشق چایخوری از ماده ستاره نوترونی یک میلیارد (بیلیون) تن وزن دارد، ولی در متن فارسی بجای میلیارد، چند میلیون ترجمه شده است. در ادامه می خوانیم که "تجهیزات مرکز لایگو در لوئیزیانای آمریکا برای ردیابی امواج گرانشی کیهان که ناشی از رویدادهای به شدت تکان دهنده کیهانی است طراحی شده."

"رویدادهای به شدت تکان دهنده کیهانی" بی معنی است. صحبت نویسنده از امواج گرانشی است. متن انگلیسی این است:

The LIGO detector, sitting incongruously in the vast woodland of Livingston in Louisiana, was designed to detect the gravitational ripples across the Universe created by cataclysmic cosmic events.

مترجم، درترجمه سطرهای بعدی، اصطلاح کلیدی فضا-زمان را ترجمه نمی کند: "این رویدادهای عظیم کیهانی باعث انتشار امواج گرانشی می شود که هرچه سرراهش باشد را به طور نامحسوسی تاب می دهد (فشرده می کند و کش می آورد). طول این تاب کمتر از قطر یک اتم است." در حالی که متن انگلیسی مشخصا از ارتعاش در فضا-زمان حرف می زند که اساس نظریه اینشتین در انتشار امواج گرانشی است.

Gravitational waves caused by violent events send ripples through space-time that stretch and squeeze everything they pass through by a tiny amount - less than the width of an atom.

4- عنوان خبر: اولین ماه گرفتگی کامل ۲۰۱۹؛ چشم‌ها برای دیدن 'ابرماه خونین' به آسمان دوخته می شود: 19 ژانویه 2019-30 دی 1397

لینک فارسی: http://www.bbc.com/persian/world-46939715

لینک انگلیسی: https://www.bbc.com/news/science-environment-46908305

"وقتی ماه درنزدیک‌ترین نقطه به زمین قرارمی‌گیرد و بزرگتر از اندازه معمول دیده می شود لقب "ابرماه " می‌گیرد. و به این دلیل خونین نامیده می شود که قمرزمین را هاله قرمز رنگ فرا می‌گیرد.

والترفریمن دستیارپروفسور از سیراکیو، دانشگاه ایالت نیویورک می‌گوید: "جو زمین قسمتی از نور خورشید را به سطح ماه بازتاب می‌دهد که به صورت هاله‌ای دورکره زمین حلقه می‌زند و همین نور قرمزرنگ اندک هم می تواند به اندازه کافی ماه را روشن و قابل رویت کند."

تمام گزاره علمی در مورد رنگ قرمز ماه و هاله دور زمین نادرست است: در حین ماه گرفتگی یا خسوف، سطح ماه قرمز دیده می شود و هاله ای هم دور زمین تشکیل نمی شود. والتر فریمن، استادیار دانشگاه سیراکیوز می گوید که: بخش کوچکی از نور خورشید در جو زمین می شکند، از لبه زمین خم می شود، و به ماه می رسد. همین مقدار ناچیز نور قرمز، ماه را به اندازه کافی روشن و قابل رویت می کند.

Walter Freeman, an assistant teaching professor at Syracuse University in New York state, said: "A little bit of sunlight is refracted by the Earth's atmosphere and reaches the Moon, bending around the edges of the Earth. This small amount of red light still illuminates the Moon enough for us to see it."

5- عنوان مقاله: راهنمای کائنات برای مبتدیان؛ سیاهچاله‌ها - 23 آوریل 2018- 3 اردیبهشت 1397

لینک فارسی: http://www.bbc.com/persian/science-43797519

لینک انگلیسی: https://marcuschown.com/wp-content/uploads/2018/01/cosmology-section-2.pdf

"ستاره محصول تعادلی موقتی است، بین نیروهای گرانشی که می‌خواهد کره گازی را به درون خود فشرده و جمع کند و حرارت داخلی که کره گازی را به بیرون می‌راند. از جوش خوردن هسته دو اتم هیدروژن -سبک‌ترین عنصر- هلیم -دومین عنصر سبک در ستاره تولید می شود. طبق فرمول معروف انیشتین

E = mc²

تفاوت جرم مواد اولیه (دو هیدروژن) با محصول نهایی (یک هلیم) به شکل نور ظاهر می‌شود. سرانجام این تحولات به آهن ختم می‌شود."

مترجم بخش مهمی از متن را ترجمه نکرده است. در متن اصلی، در چند جمله بین "محصول نهایی (یک هلیم) به شکل نور ظاهر می‌شود" و" سرانجام این تحولات به آهن ختم می‌شود،" مراحل تولید عناصر سنگینتر - از هلیوم تا آهن - توضیح داده می شود. اما در متن ترجمه شده، به سبب حذف قسمتهایی مهم از اصل مقاله، معلوم نیست که کدام تحولات به آهن ختم می شود.

در ادامه متن می خوانیم که: "بیشتر ستارگان واقعی و معمولی سیر تکاملی دارند که به آن توالی پایه می‌گویند. توالی پایه نود درصد عمر ستاره را تشکیل می‌دهد. ستاره تا وقتی که مقدار قابل توجهی از هیدروژن هسته‌اش مصرف نشده باشد تقریبا در همان اوایل توالی پایه باقی می‌ماند - خورشید ما هم در همین مرحله است- و بعد به ستاره‌ای نورانی‌تر تبدیل می‌شود."

معنی "ستاره واقعی" معلوم نیست و چنین واژه ای در متن اصلی وجود ندارد. مترجم اصطلاح Main Sequence را توالی پایه ترجمه کرده که در تمام متون اخترفیزیک فارسی رشته اصلی ترجمه شده است و خواننده باید با حدس و گمان توالی پایه را کشف رمز کند.

6- عنوان خبر: گله اسب‌های وحشی در گرمای بی‌سابقه استرالیا هلاک شدند - 1/24/2019

لینک انگیسی: https://www.bbc.com/news/world-australia-46981750

لینک فارسی: http://www.bbc.com/persian/world-46994339

"در خود شهر آدلاید هم امروز (پنجشنبه ۲۴ ژانویه) دماسنج‌های جیوه‌ای ۴۷.۷ درجه را نشان دادند که رکورد گرما را در ۸۰ سال گذشته شکست."

The mercury rose to 47.7C in the city itself on Thursday, breaking a record set in 1939.

متن می گوید که دما تا 47.7 سلسیوس بالا رفت. مرکوری اصطلاحا به ستون جیوه در دماسنجهای جیوه ای گفته می شود ولی معنی عامش همان دماست. اگرچه ترجمه درکل همان مفهوم را می رساند، اما تاکید بر دماسنج جیوه ای زاید است. گویی دماسنجهای الکترونیکی یا الکلی عدد دیگری را نشان می دهند.

7- عنوان خبر: جیمز واتسون بعد از اظهارات تازه درباره نژاد عناوین افتخاری را از دست داد - 13 ژانویه 2019 - 23 دی 1397

لینک فارسی:

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:IHxKBYBjTYkJ:www.bbc.com/ persian/world-46859014+&cd=1&hl=en&ct=clnk&gl=us

لینک انگلیسی:

https://www.bbc.com/news/world-us-canada-46856779

"بعد از آن اظهارات [نژادپرستانه] دکتر واتسون عنوان صدراعظمی آزمایشگاه کلد اسپرینگ هاربر از دست داد و از کلیه مسئولیت های اداری اش کنار گذاشته شد. او نامه ای در عذرخواهی نوشت و عناوین افتخاری خود را حفظ کرد

اما آزمایشگاه کلد اسپرینگ هاربر گفت که پس اظهارات تازه عناوین افتخاری اش مثل "صدراعظم افتخاری" را از او می گیرد.

دکتر واتسون در سال ۱۹۶۸ مدیر این آزمایشگاه شد و در سال ۱۹۹۴ به ریاست آن رسید. او یک دهه بعد صدراعظم آزمایشگاه شد."

در این متن نسبتا کوتاه، اصطلاح

Chancellor

سه بار "صدراعظم" ترجمه شده است که مفهومی کاملا سیاسی دارد، ولی معنای آن در تشکیلات آموزشی و دانشگاهی همان رییس است و دکتر واتسن هم رییس آزمایشگاه بود، نه صدر اعظم آن. به همین قیاس، پرزیدنت دانشگاه را هم نمی توان "رییس جمهور" دانشگاه ترجمه کرد.

گرچه چند روز بعد گردانندگان تارنمای بی بی سی به این اشتباه پی بردند وصدر اعظم را به رییس تغییر دادند، ولی این در نفس داستان تغییری ایجاد نمی کند. خبر از جنس متون کلاسیک نیست که باید منتظر ویراستهای متفاوت آن بود و هر یک را به دفعات خواند.

8- عنوان خبر: انفجار کم‌سابقه یک شهاب‌سنگ بزرگ بر فراز دریا، 18 مارس 2019، 27 اسفند 1397

لینک خبر فارسی: http://www.bbc.com/persian/science-47612159

لینک خبر انگلیسی: https://www.bbc.com/news/science-environment-47607696

عنوان خبر در انگلیسی چنین است:

US detects huge meteor explosion

که ترجمه شده است:" انفجار کم‌سابقه یک شهاب‌سنگ بزرگ بر فراز دریا."

مترجم، از آغاز، سه اصطلاح آذرگوی، شهاب، و شهابسنگ را نادرست ترجمه کرده و به همین سبب متن نادرستی را ارایه داده است. Fireball یا آذرگوی، شهابی است بسیار نورانی با درخششی معادل ماه بدر. شهاب Meteor درخششی است که از سوختن جسمی در جو پدید می آید، و شهابسنگ Metorite جسمی آسمانی است که در جو زمین کاملا نسوخته و از بین نرفته و در زمین بازیافت شده است.

پس، وقتی در ترجمه بی بی سی می خوانیم که :" به گفته دانشمندان انفجار شهابسنگ های نورانی دو یا سه بار در هر قرن رخ می دهد" باید بدانیم که چیزی به نام شهابسنگ نورانی وجود ندارد (مگر شهابسنگی که تازه بازیافت شده و داغ داغ است!) و این شهابسنگ نورانی منفجر نمی شود. اصل خبر:

The fireball was the kind of event expected to happen only two to three times per century

می گوید که " این آذرگوی از نوعی بود که دو یا سه بار در هر قرن می توان انتظارش را داشت."

در این خبر، حتی زیرنویس کوتاه بعضی از تصاویر هم نادرست ترجمه شده و گمراه کننده اند. مثلا زیرنویس

Japan's Himawari satellite captures the fireball's steep descent

که اشاره دارد به تصویری که ماهواره هیماواری ژاپن از نزول یا سقوط با شیب تند این آذرگوی گرفته، ترجمه شده است به: "تصویری که از برخورد شهابسنگ ضبط شده." حال آنکه عنوان و متن خبر از انفجار این آذرگوی در آسمان حرف می زنند، نه از برخورد آن با چیزی.

بی بی سی فارسی موسسه ای است بزرگ با تاثیری فراگیر در میان فارسی زبانان. چنین اشتباهاتی حتی از یک وبلاگ آماتوری علمی هم پذیرفته نیست تا چه رسد به موسسه ای که زمانی مجتبی مینوی در آن کار می کرد. دوستان باید در ترجمه و در فارسی نویسی بیشتر دقت کنند. ترجمه ها را ویرایش کنند و در فارسی نویسی مبانی دستور زبان را رعایت کنند تا سرچشمه اشاعه اخبار نادرست و فارسی ناپخته نباشند.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

* مدرس تاریخ علم در دانشگاه کالیفرنیا، ریورساید، و سردبیر سابق مجله نجوم در ایران