اسلاونکا دراکولیچ در ویرانی پل موستار است که مرگ خود را به چشم می‌بیند و نه در مرگ زن: «همه در انتظار مرگ آدم‌ها هستیم. همه می‌دانیم که زندگی‌مان یک روز به پایان می‌رسد. اما نابودی یکی از یادگارهای تمدن چیز دیگری ست. پل با تمام زیبایی و عظمتش ساخته شده بود تا بعد از ما به جا بماند. او ایستاده بود تا به ابدیت برسد. مرگ زن، مرگ یکی از ماست اما پل همه‌ی ماست، تا همیشه.»

در ساعات تلخ سوختن کلیسای جامع خوشبختانه کسی نسوخت، اما وحشت از احتمال نابودی یک یادگار خاص تمدن موجب حرکتی باورنکردنی برای ساعت‌ها در تمام جهان شد.

در بعد از ظهر امریکا، غروب اروپا، نیمه شب آسیا همه‌ی صفحه‌های اینترنتی، همه‌ی شبکه‌های خبر برنامه‌های خود را قطع کردند و متوجه پاریس شدند.

آنجا که نه جنگی در میان بود و نه تروری. صحبت از کشته‌ها و زخمی‌ها هم نبود. یک تصادف احمقانه، یک اتصالی، یک جرقه در حین تعمیرات شاید مسئول تمام این فاجعه بود.

اما در نوتردام به نظر می‌رسید موضوع خیلی مهم‌تر از سوختن یک عمارت قدیمی باشد. طبیعتاً وحشت در ابتدا از نابودی این بنای عظیم بود وبعد نگرانی برای آثار ارزشمند و بقایای بی‌نظیری که از قدیسان به جا مانده بود.

اما پای چیزهای دیگری هم در میان بود. چیزهایی غیرمادی که بدون شک با‌ارزش‌های جهانی مربوط می‌شد. به این ترتیب در دوشنبه شب اتفاق مهمی رخ داد: به ما این احساس دست داد که نگرانی انسانیت برای میراث جهانی فقط بر قراردادهای سازمان ملل نقش نبسته، بلکه خیلی صریح‌تر و واقعی‌تر است.

دور تا دور کلیسای جامع به سرعت یک طیف رنگارنگ از مردم شهر جمع شدند. هر کدامشان به تصمیم خود آمده بودند و حالا به هم پیوند خورده بودند. ساکنان شهر، پاریسی‌های قدیمی، مسافران، توریست‌ها. بسیاری ساکت بودند و بعضی اشک می‌ریختند، بعضی در میکروفون شبکه‌های مختلف حرف می‌زدند یا خودشان نقش خبرنگار را بازی می‌کردند، از خودشان سلفی می‌گرفتند تا بعدها ثابت کنند که درست در همان زمان، همان جا بودند.

در هر صورت خود را با ماجرا پیوند می‌زدند مانند میلیون‌ها نفر که در سراسر جهان بر صفحه‌ی گیرنده‌هاشان نشسته بودند؛ مسیحی، مسلمان، آتئیست، دوستداران هنر، بودایی، هواداران کنفسیوس، خوانندگان و شنوندگان و چشم بر شعله‌های آتش داشتند و همه با هم جمعی را تشکیل داده بودند. آن‌ها چه آگاهانه و چه ناخودآگاه به هم وصل شده بودند. با هم در میدان دهکده‌ی جهانی ایستاده بودند. این مفهوم یعنی «دهکده‌ی جهانی» که مارشال مک لوهان کانادایی در سال ۱۹۶۲ استفاده کرد، تقریباً هیچ وقت به اندازه‌ی تماشای کلیسای سوزان واقعی به نظر نمی‌رسید.

اگر کسی بخواهد بفهمد که مردم چه چیزی را دیدند، می‌تواند کاتالوگ بزرگی از احساسات متفاوت را ورق بزند. پاریسی‌های کاتولیک و معتقد حتماً در این دوشنبه نگران نجات تاج خاردار مسیح بودند که در نوتردام نگهداری می‌شد، اما در کنارشان شاهدان دیگری هم بودند، گردشگرانی از تمام دنیا که کلیسا برایشان بیش از ویکتور هوگو یادآور والت دیسنی بود، کسانی که عید پاک و میلاد مسیح برایشان فرقی ندارد. اما آن‌ها هم چنان نگران این بنای عظیم و خاکستری بودند که انگار عزیزشان باشد.

چنین جذابیت عمومی و علاقه‌ای که به قشر خاصی مربوط نمی‌شد موجب شد که تا زمان آتش سوزی روزانه ۳۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ بازدید کننده داشته باشد. ۱۳ میلیون در سال.
برای ورود به این بنا نیازی به دانش مذهبی یا تاریخی نیست، هر چند در آن آثارمقدسی نگهداری می‌شود که جزو گرانبهاترین میراث مسیحیت است. در جمعه‌ی عید پاک تاج خار مسیح را برای دعا بیرون می‌آورند که در باقی اوقات در عمارت مخفی ست. اما چنین اشیایی در دوران ما چه مفهمومی دارند؟ فقط در خدمت یک رسم قدیمی هستند؟ یا استخوان و موی قدیسان باقیمانده از دوران گوتیک تبدیل به خواب و خیالاتی شده که کارگردانان در صحنه‌های وحشتناک به آن‌ها رو می‌آورند؟

آیا قرون وسطای تیره و تار، سنگ خاکستری، بوی عود، رنج‌، دهانه‌ی اژدر، شکلک‌های شیطانی امروزه هم برای بازدیدکنندگان از کلیسا جنبه بازدارنده‌ی مذهبی دارد؟ حتماً بسیاری از توریست‌ها پیش از آتش سوزی بزرگ، نوتردام و برج بلندش را مثل بازدید از یک تونل وحشت خیلی طبیعی می‌دیدند و تازه منظره‌ی شهر از آن بالا فوق‌العاده بود. دیسنی و نت فلیکس هم به زحمت می‌توانند چنین چیزی را بسازند.

پس چه چیزی در آن دوشنبه انسان‌های تا این درجه متفاوت را به هم پیوند می‌زد. نشانه‌ی شکست؟ اشاره‌ی خدا؟ زهر خند شیطان؟ یک مشکل دولتی؟ صحنه‌ای مثل یک فیلم؟ شاید احساس بیچارگی یازده سپتامبر دوهزار و یک با آن مخلوط می‌شد، همان احساسی که از دیدن فروریختن برج‌ها به آدم دست می‌دهد؟

اگر شیطان دست داشت که باز هم یک دور از بازی را باخت. تصاویر روز سه شنبه چون استعاره‌ای خدایی نشان دادند که سالن بزرگ و محراب و صلیب طلایی همچنان برجا هستند و می‌درخشند.

آتش نشانی پاریس که از قرار کارش را عالی انجام داد، به سرعت در اظهار نظرهای خشمناک به بی‌کفایتی عیان متهم شد. حتی متخصص مشهور اطفای حریق، دونالد ترامپ به آتش نشانان توصیه کرد که از هواپیماهای آب پاش استفاده کنند. تمام جاهای خالی را که هنوز توضیحات لازم برایشان داده نشده بود، خبرنگاران و و متخصیصین با استفاده از خیالپردازی پر کردند. گزارشگران دستپاچه‌ی رسانه‌ها به سراغ همه رفتند و نظراتشان را پخش کردند. از شاهدان عینی گرفته تا کارمندان سابق آتش نشانی.

در طی هفته‌ای که گذشت، رمان گوژپشت نوتردام ویکتور هوگو پرفروش ترین کتاب فرانسه شد. در آن می‌شود همه‌ی جملاتی را که از روز دوشنبه وقتی صحبت از «ملکه‌ی پیر کلیسای ما» و «کلیسای سمفونی سنگ ها» مرتب به گوش می‌رسد، خواند. حالا دیگر سنگ‌ها هم از سیاست حرف می‌زنند.

امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه به جای نطق مهمی که قرار بود همان شب از تلویزیون پخش شود، فردایش صحبتی کاملاً متفاوت کرد. او که از دست جلیقه زردها به تنگ آمده امیدوار است که بر ویرانه‌های کلیسا حماسه‌ی جدیدی برای مشروعیت خود دست و پا کند.

از این نمونه‌ها در تاریخ زیاد داریم که موفق هم بوده، این هم از نیروی پررمز و راز کلیساهاست. بازسازی کلیسای استفان در وین بعد از آتش سوزی بزرگ ۱۹۴۵ بخشی از داستان تشکیل اتریش نوین است. تعمیر کتاب خانه‌ی دوشس آنا آملیا در وایمار احساس شهروندی آلمانی‌ها را برانگیخت. آیا بازسازی نوتردام به پرشدن شکاف اجتماعی در فرانسه کمک خواهد کرد؟ باعث به وجود آمدن یک «ما»‌ی جدید خواهد شد؟ البته این رشته‌ی ظریف که مردم را هنگام دیدن شعله‌های آتش به هم پیوند زده، نمی‌شود از بالا محکم کرد. احساس نزدیکی با هم اگر نتواند آزادانه خود را نشان بدهد و توسط آن‌ها که منافع خود را دارند، در جهت خاصی سازماندهی شود، خیلی زود سرد می‌شود.

اینکه میلیاردرهای فرانسه هم با کمک‌های ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیونی با هم به رقابت بپردازند هم کمکی نخواهد کرد. شاید نیتشان خوب باشد، اما وقتی معلوم شد که میزان کمک‌ها به زودی از مرز میلیارد خواهد گذشت، این سؤال گزنده را پیش آورد که آیا اصلاً به کمک مردم برای بازسازی احتیاج خواهد بود.

البته این‌ها جزئیاتی در مسائل ملی هستند. مهم آنست که هنوز کلیسا برجاست. دود گرفته، ویران وخیس، اما نجات یافته و همان‌طور که مجله‌ی le Point می‌گوید: داستان نه قرن عشق می‌تواند همچنان ادامه یابد. مهم‌تر از آن اینکه مردمانی متفاوت در نگرانی برای میراث مشترکشان دست در دست هم گذاشته‌اند.

یک کلیسا، مجموعه‌ای از سنگ، آهن و چوب در آن روز دوشنبه مرکز توجه مشترک مان در دنیای دیجیتال پیشرفته‌ی امروزی شد. وحشت از نابودی یک تکه دنیای اصیل و مطمئن یعنی ناپدید شدن واقعیتی انسانی. شاید بشود این‌طور گفت: همان‌طور که قبلاً از سکه‌های طلا مراقبت می‌کردند تا دلیلی بر ارزش طلا باشد، امروز هم ما به بناهای مشهور و تاریخی در تمام جهان نیاز داریم تا به تمام عکس‌ها، فیلم‌ها، کارت پستال‌ها و خاطرات و احساسات وابسته به آن هامشروعیت ببخشیم. نوتردام پاریس یکی از همان سرچشمه هایی ست که به انسانیت توان و اطمینان می‌بخشد. این را قبلاً حدس می‌زدیم، اما از دوشنبه دیگر مطمئن شدیم.