احسان مهرابی - ایران وایر
«مرتضی قربانی» از جمله فرماندهان شاخص سپاه پاسداران است که به دلیل حمایت از «محمد خاتمی» در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ و دیگر مواضعش، تنزل جایگاه یافت و عملا از این نهاد حذف شد.
او پیش از دوم خرداد ۱۳۷۶، فرمانده لشکر۱۴ «امام حسین»، یکی از مهم‌ترین لشکرهای سپاه پاسداران بود. در دوره جنگ ایران و عراق نیز دو لشکر۲۵ «کربلا» و ۵ «نصر» را تاسیس کرده بود. اما پس از حمایت از محمد خاتمی در انتخابات، عملا از سپاه پاسداران حذف شد. در دوره ریاست جمهوری خاتمی، پست مشاور رییس جمهوری در امور ایثارگران را گرفت. با این حال، از نویسندگان نامه فرماندهان سپاه به محمد خاتمی چند روز پس از ۱۸ تیرماه سال ۱۳۷۸ هم بود؛ نامهای که در آن فرماندهان شاخص سپاه به محمد خاتمی به دلیل اعتراضات خیابانی هشدار داده بودند. این نامه در آن فضا، به معنای تهدید رییس جمهوری تلقی شد.
مرتضی قربانی تا سال ۱۳۹۴، رییس «سازمان موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» بود و سپس مشاور رییس ستاد کل نیروهای مسلح شد.
او با لهجه غلیظ اصفهانی صحبت می‌کند اما درباره تاریخ و محل دقیق تولد و دوران کودکی خود کمتر سخن گفته است. خاطراتش بیشتر از بعد از انقلاب شروع می‌شوند؛ از نیمه نخست سال ۱۳۵۷ و مرکز شهر اصفهان. او پیش از انقلاب و ورود به سپاه پاسداران، بنا بوده است.
پرچمداری عملیات فاو
مرتضی قربانی از جمله نیروهای سپاه پاسداران بوده است که سال ۵۸ برای مقابله با گروه‌های مسلح مخالف حکومت به کردستان رفته بود. او سپس به خوزستان می‌رود و به مرور فرمانده یگان‌های سپاه پاسداران می‌شود.
براساس روایت فرماندهان سپاه پاسداران، پس از گذشت مدتی از محاصره آبادان توسط نیروهای عراقی، حدود ۲۰۰ نفر از نیروهای داوطلب در قالب سه گروهان رزمی سپاه به فرماندهی مرتضی قربانی به همراه یک گروهان از نیروهای لشکر۷۷ ارتش به فرماندهی سرهنگ «کهتری» به نیروهای عراقی در کوی «ذوالفقاری» حمله کردند و موفق شدند آنها را به آن سوی «بهمنشیر» عقب برانند و پل‌های نصب شده توسط ارتش عراق را منهدم کنند.
«یحیی رحیم‌صفوی» درباره حضور قربانی در عملیات «ثامن‌الائمه»، عملیات آزادسازی خرمشهر می‌گوید: «در محورهای ایستگاه‌های ۷ و ۱۲، "جعفر اسدی"، فرمانده و مرتضی قربانی معاون بود. اما با سروزبانی که مرتضی داشت، همیشه خودش را جلو می‌انداخت.»
مرتضی قربانی در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰، از طرف «محسن رضایی»، فرمانده سپاه پاسداران مامور می‌شود لشکر ۲۵ کربلا را تاسیس کند؛ لشکری که از نیروهای استان‌های مازندران و گلستان تشکیل شده بود. فرماندهی مرتضی قربانی بر این لشکر اما شاید نامتعارف بود زیرا معمولا فرماندهان لشکرهای هر استان از نیروهای سپاه آن استان انتخاب می‌شدند. این تجربه اما بار دیگر تکرار و او مسوول تاسیس لشکر ۵ «نصر» خراسان می‌شود. «محمد باقر قالیباف» و «نورعلی شوشتری»، از جمله فرماندهان اولیه تیپ‌های این لشکر در زمان تشکیل آن بودند.
مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
قربانی پیش از تشکیل این لشکر، اختلافاتی با فرماندهان ارشد سپاه داشت و می‌خواست استعفا دهد اما گفته چون قبل از دریافت دستور تشکیل این لشکر، خوابی متناسب با این موضوع دیده بود، پیشنهاد محسن رضایی را پذیرفته است.
در عملیات «بیتالمقدس»، مرتضی قربانی که نزدیک پل «سابله» می‌جنگید، از خستگی به خواب رفته بود و گم شد. روایت این ماجرا در مستند «آخرین روز‌های زمستان»، انتقادهای برخی از نیروهای سپاه پاسداران را برانگیخت. منتقدان می‌گفتند این سریال مستند ماجرای به خواب رفتن مرتضی قربانی را به طور تمسخرآمیزی روایت می‌کند.
صیاد شیرازی در کتاب «در کمین گل سرخ»، درباره این ماجرا گفته است:«عراقی‌ها هم در خط خوابیده بودند. شب دوم در محور پایین یک گلوله هم شلیک نشد. از زور خستگی و فرسودگی، دو طرف از پا درآمده بودند.»
پیش از انجام عملیات «والفجر۸» برای تصرف «فاو»، مرتضی قربانی به‌خاطر خوابی که همسرش دیده بود، به محسن رضایی و «عباس محتاج» فرمانده قرارگاه کربلا گفته بود: «اگر شما می‌خواهید من در این عملیات شرکت کنم و لشکر ویژه ۲۵ کربلا خط شکن شود و موفق شویم، رمز عملیات را باید "یا فاطمه زهرا" بگذارید.»
در همین عملیات فاو، محسن رضایی از تولیت آستان قدس رضوی می‌خواهد که پرچم روی حرم «امام رضا» را به جبهه بیاورند. او پرچم را همراه نامهای برای مرتضی قربانی می‌فرستد تا پس از تصرف فاو، آن را روی مناره مسجد این شهر قرار دهد.
فرماندهان سپاه پاسداران در خاطرات خود از ابتکارات مرتضی قربانی در جنگ بسیار سخن گفتهاند. محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران گفته است:« در عملیات کربلای۱ ، فرمانده گردان خط شکن لشکر ۲۵ کربلا اعلام کرد امکان پیش‌روی در این محور وجود ندارد. در این لحظه به دستور مرتضی قربانی، فرمانده لشکر۲۵ کربلا، کلیه خودروهای موجود در منطقه، اعم از تویوتا، وسایل مهندسی، ادوات و زرهی با چراغ روشن و با سرعت به طرف خط حرکت کردند. با حرکت این ستون و وارد شدن در میدان نبرد، نیروهای دشمن متزلزل شدند و بدون مقاومت در خور توجهی، عقب نشینی کردند.»
«غلامعلی رشید»، از فرماندهان ارشد جنگ نیز درباره عملیات «کربلای ۴» که به دلیل لو رفتن در میانه کار متوقف شد، گفته است: «البته ساعت پنج صبح آقای "قاسم سلیمانی" و مرتضی قربانی پشت بی‌سیم فریاد می‌زدند که وارد "ام‌الرصاص شدیم" و می‌خواهیم عبور کنیم و وارد "ام‌الخسیب" شویم؛ یعنی با روحیه‌ای بسیار قوی دم از پیروزی می‌زدند ولی سایر واحدها اینطور نبودند.»
یکی دیگر از ویژگی‌های مرتضی قربانی که فرماندهان سپاه روایت کرده‌‌اند، درگیری با فرماندهان ارشد برای گرفتن امکانات برای لشکرش بوده است. «محمدعلی جعفری» در خاطراتش می‌گوید چند روز پیش از عملیات «طریق‌القدس»، مرتضی قربانی که فرمانده تیپ کربلا بود، در اعتراض به این که خودرو ندارد، در یک اقدام اعتراضی، با الاغ به جلسه فرماندهان آمده بود!
مرتضی قربانی با وجود حمایت از محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶، درموضوعات سیاسی اظهار نظر نمی‌کند و مواضعش نیز سیر مشخصی ندارند. او بیشتر تابع دوستی‌های قدیمی دوران جنگ است؛ از جمله، او با وجود شایعه‌ها درباره فساد مالی «عیسی شریفی»، قائم مقام وقت قالیباف در شهرداری تهران، با او دیدار کرد و گفت که شریفی از فرماندهان لشکر ۱۴ امام حسین بوده و «از خوبان و نیکان» است.
پس از انتشار خاطرات «اکبر هاشمی رفسنجانی» مبنی بر تصمیم دادگاه‌های پایان جنگ برای اعدام فرماندهان مقصر در بازپس گیری فاو توسط ارتش عراق، او از یحیی رحیم صفوی دفاع کرد و گفت: «آن کسی که می‌آید و تحلیل‌های آبدوغ خیاری می‌دهد، بیاید ببیند که آیا این بچه‌ها نجنگیدند؟ آیا مقاومت نکردند؟»
همسر مرتضی قربانی نیز از نیروهای داوطلبی بوده که در مناطق جنگی برای کمک به نیروهای ایرانی حضور داشته است و نسبت فامیلی نیز با او دارد.
«شهناز اشکیان»، همسر مرتضی قربانی گفته‌است: «بعد از عملیات بیت المقدس، برای دیدار خانواده به اصفهان آمدم. همان زمان بود که آقا مرتضی به خواستگاری آمد. در آن زمان فرمانده لشکر ۲۵ کربلا بود.»
این زوج در شهرک «شهید بهشتی» اهواز مستقر شدند. همسرش می‌گوید که هر سه تا چهار ماه یک بار از شهری به شهر دیگر منتقل می‌شدند. فرزند اول‌شان «زینب» در اهواز و فرزند دوم‌شان «صادق» در ایلام به دنیا آمده است.
