برایان مگی در گذشت. درگذشت انسان در سن ۸۹ سالگی نباید تاسف چندانی بر انگیزد، اما مرگ برخی انسان ها حتی در این سن و سال تاسف انگیز است؛ انسان هایی که چشم ما را به جهانی که در آن زندگی می کنیم می گشایند و هدف از زندگی را به ما می نمایانند.
در باره مگی، این فیلسوف و فلسفه شناس نامدار انگلیسی، مطلب دیگری نوشته ام که در سایت «ایران فردا» منتشر خواهد شد. در آن مطلب به اهمیت فلسفه -فلسفه ای که به کار انسان ها می آید نه فلسفه ی هپروتیان و لفاظان و لفظ بازان- و کار بزرگی که مگی در سراسر عمر پر بار خود انجام داد پرداخته ام.
در این جا، اشاره ای می کنم به زندگی و کار این نویسنده از زاویه ای دیگر.
به قول نویسنده و روزنامه نگار انگلیسی، «جیسون کاولی»، مگی حتی در دوران پیری، به سوال های اساسی بشر، پاسخ های شگفت انگیز می دهد.
کاولی در روزهای آخر عمر مگی موفق به دیدارش می شود و با او در خانه سالمندانی که در آن مقیم است به گفت و گو می نشیند. مگی که دیگر قادر به راه رفتن نیست، در مقابل تلویزیون نشسته و اخبار بی بی سی را نگاه می کند.
مگی اگر چه تنهاست اما از زندگی اش ناراضی نیست. او جز مدت کوتاهی، تاهل اختیار نکرد و آزادی خود را به تاهل ترجیح داد:
«من خواهان آزادی کامل بودم. می خواستم صبح که بیدار می شوم به خودم بگویم «آخر هفته به پاریس خواهم رفت!» اگر شما با یک نفر دیگر زندگی کنید این کار را نمی توانید بکنید!»
مگی برای بسیاری از دوستداران فلسفه یک «بزرگ» است؛ بزرگی که فلسفه را به مردم شناساند و با نوشته ها و پرسشگری های خود فلسفه را از آسمان به زمین کشاند.
او، برای تلویزیون بی بی سی برنامه ای ساخت به نام «مردان اندیشه». این برنامه ی دیدنی و آموزنده در تلویزیون ایران نیز پخش شده و در یوتیوب هم قابل مشاهده است*. متن این برنامه را جناب دکتر عزت الله فولادوند به فارسی ترجمه کرده که در کتاب «مردان اندیشه» منتشر شده است.
در این برنامه ی ۱۵ قسمتی، مگی با فیلسوفان معاصر و فلسفه شناسان بزرگ در باره ی مسائل فلسفه گفت و گو می کند. شیوه ی گفت و گوی او و پرسش های به جایی که مطرح می کند، رنگ و جلایی به این برنامه ها می دهد که بیننده با علاقه ی بسیار به تماشای آن ها می نشیند.
جان کلیز، هنرپیشه ی مشهور انگلیسی، وقتی کتاب «سوال های غایی» مگی منتشر می شود، با شوق بسیار توییت می کند:
«یکی از قهرمانان من، فیلسوف برایان مگی، کتاب تازه ای نوشته است. این کتاب «سوال های غایی» نام دارد و من خواندن آن را توصیه می کنم.»
زمانی که من -ف. م. سخن- برای اولین بار کتاب «سرگذشت فلسفه» ی مگی را با ترجمه ی «حسن کامشاد» دیدم و خواندم، دقیقا همین جمله ی «کلیز» به ذهن ام آمد: کتابی که خواندن آن را باید به دوستان ام توصیه می کردم. بعد از آن، این کتاب خواندنی و زیبا را به مناسبت های مختلف به دوستان اهل مطالعه ام هدیه دادم.
با «سرگذشت فلسفه» و دیگر کتاب های مگی قطعا نمی شود پاسخ های نهایی به سوال های غایی را پیدا کرد، ولی می شود با آن ها پرسشگری را آموخت؛ کاری که سعادتِ شخصی و ملی ما ایرانیان به انجام پیوسته ی آن بستگی دارد.
فلسفه ای که مگی با کتاب ها و برنامه های تلویزیونی اش به مردم می شناساند، فلسفه ی تجریدی و پر از الفاظ عجیب و غریب نیست. فلسفه ای که ما ایرانیان می شناسیم، فلسفه ای ست که از قلم آخوندها و آخوند زده ها چکیده و در نهایت به ضدیت با فلسفه و لاطائلات ملاصدرا و ملاهادی سبزواری و تثبیت زبان نامفهومِ عربیِ فارسی شده ی آخوندی به عنوان زبان فلسفه منتهی می شود. اگر مقداری با یک زبان خارجی آشنا باشیم و کتاب های فلسفی را به آن زبان بخوانیم، متوجه می شویم که درک مطالب آن ها به زبان خارجی، به مراتب راحت تر از درک مطالب آن ها به زبان فارسی آخوندی است.
گام نخست را در نوشتن مطالب فلسفی به زبان همه فهم را زنده یاد محمدعلی فروغی با کتاب گرامی اش «سیر حکمت در اروپا» برداشت. او توانست این کتاب را با اقتباس از کتاب های فرانسوی به زبان فارسی همه فهم بنویسد چون توانسته بود به طور کامل مطالب آن کتاب ها را درک و جذب کند. ترجمه های کتاب های فلسفی بیشتر توسط کسانی صورت گرفته که از فهم موضوعات کتاب ها عاجز بوده اند.
ترجمه ی کتب فلسفی، به زبان معیار فارسی، به وسیله ی مترجمانی که موضوع ترجمه را کاملا درک کرده اند تا امروز ادامه داشته و مترجمان ارجمندی چون دکتر عزت الله فولادوند توانسته اند زبان فارسی آخوندی را از چهره ی فلسفه بزدایند.
کاری که برایان مگی، توانست در سطح جهان انجام دهد معرفی فلسفه و مسائل آن بود به زبان همه فهم. او توانست فلسفه را از کنج دانشگاه ها و کتاب خانه های خاک گرفته، به خانه ی اهل فرهنگ ببرد و اصل فلسفه را که همانا پرسیدن و پرسشگری در باره ی «همه چیز» است به مردم بشناساند.
مردان اندیشه، قسمت اول:
قرآن، موضوعی تاریخی و فاقد قدسیت، جلال ایجادی
