هنر دیپلماسی در استفاده از مهارت‌ها و ابتکارعمل‌ها برای مدیریت روابط بین‌المللی است، اما کارنامه ۴۰ ساله جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که از زمان بروز نخستین بحران دیپلماتیک،‌ یعنی گروگان گرفته شدن اعضای سفارت آمریکا در تهران تا امروز، مهارت اصلی تهران به جای مذاکره، تقویت روابط و حل اختلافات، در گروگان گرفتن هر آن چیزی بوده که در آینده می‌تواند به کالایی برای معامله تبدیل شود.

ناتوانی دیپلمات‌های جمهوری اسلامی در برقراری روابط سالم با جهان خارج از جمله غرب، آن‌ها را بر آن داشته که تنها از زاویه معامله‌گری به دیپلماسی نگاه کنند و هر آنچه که گروگان گرفته شده را در مقابل بقای نظام معامله کنند.

محمد جواد ظریف که در نیویورک به سر می‌برد، برای دومین بار در پنج ماه گذشته به طور روشن گزینه مبادله زندانیان را روی میز گذاشته است. او در سفر اردیبهشت‌ماه به نیویورک پیشنهاد مبادله زندانیان با آمریکا و بریتانیا را ارایه داد و با واکنش سرد واشینگتن و لندن مواجه شد که تهران را به گروگانگیری متهم می‌کردند.

او اکنون بار دیگر موضوع مبادله زندانیان را با جزئیات بیشتر مطرح کرده است. ظریف می‌گوید، تهران در مقابل آزادی مسعود سلیمانی، دانشمند ایرانی از آمریکا، ژیائو وانگ، دانشمند آمریکایی-چینی را آزاد می‌کند و در مقابل دریافت ۴۰۰ میلیون پوند از بریتانیا نیز برای آزادی نازنین زاغری شهروند بریتانیایی-ایرانی تلاش می‌کند که از سه سال قبل به اتهام همکاری با دولت متخاصم در ایران زندانی است.

موضوع دریافت ۴۰۰ میلیون پوند از بریتانیا به قرارداد فروش تانک‌های چیفتن به ایران در زمان محمدرضا شاه پهلوی مربوط می‌شود. لندن پس از انقلاب اسلامی از اجرای این قرارداد خودداری کرد و تهران سال‌هاست که موضوع دریافت این مبلغ از بریتانیا را دنبال می‌کند.

به گفته وزیر امور خارجه ایران، فیلیپ هموند، همتای سابق او قبل از ترک کابینه در جولای ۲۰۱۶، این پیشنهاد را ارایه داده بود. او می‌گوید، پیشنهاد در زمانی که بوریس جانسون،‌ وزیر امور خارجه بریتانیا بود نیز روی میز بود، اما جرمی‌هانت، وزیر امور خارجه بعدی بریتانیا آن را کنار گذاشت. سپس موضوع دوباره در جریان مکالمه تلفنی ظریف و دامینیک راب، وزیر امور خارجه فعلی بریتانیا مطرح شد که بدون نتیجه ماند.

به گزارش گاردین، وزارت امور خارجه بریتانیا در بیانیه‌ای اعلام کرده که هیچگاه نپذیرفته است که در مقابل آزادی اتباع خود، پول پرداخت کند و ایران باید این زندانیان را بدون شرط آزاد کند.

هرچند ظریف تلاش می‌کند نشان دهد، پیشنهاد آزادی نازنین زاغری در مقابل ۴۰۰ میلیون پوند از سوی بریتانیا مطرح شده، او در گذشته بارها به صراحت از مبادله نازنین زاغری و دیگر زندانیان دوتابعیتی سخن گفته بود. نفتکش استنا ایمپرو بریتانیایی که همزمان با ورود حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران به نیویورک رفع توقیف شد نیز به گزارش برخی رسانه‌ها، یکی از گزینه‌های مبادله با نازنین بود. ظریف در زمان توقیف این نفتکش در تنگه هرمز گفته بود،‌هنوز پیشنهادی برای مبادله آن با نازنین زاغری از سوی بریتانیا دریافت نکرده است.

از سوی دیگر ظریف به روشنی به این نکته اشاره می‌کند که جمهوری اسلامی از طریق سفارت سوئیس به آمریکا اطلاع داده که آماده مبادله زندانیان است و نام آن‌ها را نیز اعلام کرده است.

وزیر امور خارجه ایران تا شنبه آینده در نیویورک است و می‌کوشد معامله‌هایی را که نتوانست در دو سفر اخیر خود به این شهر انجام دهد، به سرانجام برساند. آنچه برای جمهوری اسلامی اهمیت دارد، تزریق منابع مالی به اقتصادی است که به دنبال کاهش بی‌سابقه درآمد‌های نفتی تحت تاثیر تحریم‌های اعمالی از سوی ایالات‌متحده با مشکلات متعددی مواجه است. این منابع مالی می‌تواند از طریق دریافت پول در مقابل امنیت خلیج فارس،‌ آزادی دوتابعیتی‌ها و حفظ برجام تامین شود. اما روشن نیست در شرایطی که دست کم ۱۴ دوتابعیتی و زندانی خارجی از کشورهایی مانند آمریکا، بریتانیا، استرالیا، فرانسه، اتریش و سوئد با اتهام جاسوسی در ایران به سر می‌برند و لندن و واشینگتن، ‌جمهوری اسلامی را به دست داشتن در حمله‌های عربستان سعودی به عنوان متحد نزدیک خود در خلیج فارس متهم می‌کنند،‌ چگونه می‌توانند با روحیه معامله‌گر دیپلماسی به روش جمهوری اسلامی کنار بیایند.

این در حالی است که هیچ نشانه‌ای از تغییر رویکرد جمهوری اسلامی در نگاه به دیپلماسی یا توقف روند بازداشت اتباع خارجی در ایران مشاهده نمی‌شود و جدیدترین نمونه آن انتشار خبر بازداشت سه شهروند استرالیایی ( که دو نفر از آنها تابعیت بریتانیایی دارند) در تهران است. موضوعی که موجب شد اسکات موریسون، نخست وزیر استرالیا نیز برای نخستین بار به جمع رهبران کشورهایی ملحق شود که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل برای آزادی شهروندان خود از ایران تلاش می‌کنند.