دویچه وله - دالغا خاتین‌اغلو در یادداشتی برای دویچه‌وله با آمار و ارقام توضیح داده که شرکت‌های ایرانی قادر به استخراج نفت از میدان جدید نفتی کشف‌شده نیستند.
یک روز بعد از اعلام کشف یک میدان نفتی با ذخایر درجای ۵۳ میلیارد بشکه توسط حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران، بیژن زنگنه وزیر نفت روز دوشنبه ۲۰ آبان با برگزاری کنفرانسی به تشریح این موضوع پرداخت.
ایران نام میدان جدید نفتی را «نام‌آوران» گذاشته که بعد از لایه آسماری میدان گچساران با ۵۴ میلیارد بشکه ذخایر نفت درجا، بزرگترین میدان نفتی ایران است.
برخلاف آنچه روحانی روز گذشته اعلام کرده بود، زنگنه می‌گوید فعالیت‌های اکتشافی این میدان از سال ٩٥ آغاز شد و قبلا وجود ٣١ میلیارد بشکه ذخایر نفت درجا در این مخزن کشف شده بود و اکتشافات جدید حدود ۲۲ میلیارد بشکه به این حجم افزوده است.
وی گفت از ٢٢ میلیارد بشکه ذخایر نفت درجای این میدان، دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون بشکه قابل استحصال است.
به عبارتی ساده، با فن‌آوری‌های کنونی و تکیه بر توان داخلی، تنها ۱۰ درصد ذخایر این میدان را می‌توان استخراج کرد و نزدیک به ۴۸ میلیارد بشکه ذخایر آن در دل زمین دفن شده و از بین خواهد رفت. ارزش این میزان از نفتی که می‌تواند در غیاب فن‌آوری غربی از بین برود، با قیمت‌های کنونی بالای دو هزار میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار، یعنی شش و نیم برابر کل تولید ناخالص داخلی ایران است.
آقای روحانی نیز در سخنرانی خود اعلام کرد: «تنها یک درصد افزایش ضریب بازیافت از این میدان نفتی، ۳۲ میلیارد دلار بر درآمدهای کشور می‌افزاید. آنهایی که در دو سه سال اخیر مرتب مطرح می‌کنند که شرکت‌ها و فناوری‌های خارجی نباید وارد کشور شوند، باید نسبت به این موضوع پاسخگو باشند».
این هشدار روحانی، نه تنها برای میدان نفتی جدید، بلکه در میادین دیگر نیز صادق است، بطوری که ایران با فن‌آوری‌های موجود داخلی خود، بطور متوسط تنها قادر به استخراج ۲۰ درصد از ذخایر نفت و میعانات گازی (نوعی نفت خام فوق سبک که از میادین گازی تولید می‌شود) خود است و در برخی موارد، مانند میدان آزادگان، ضریب بازیافت به ۷ درصد هم نمی‌رسد. به عبارتی تنها ۷ درصد از ذخایر نفت میدان آزادگان با ۳۱ میلیارد بشکه ذخایر درجا، قابل استخراج است.
نکته مهم اینجاست که کل ذخایر نفت و میعانات گازی درجای ایران حدود ۷۸۰ میلیارد بشکه است که تنها کمتر از ۱۵۷ میلیارد بشکه آن قابل استخراج است و بدون کمک فن‌آوری‌های غربی، حداقل ۶۲۳ میلیارد بشکه ثروت ملی ایران به ارزش بیش از ۳۷ هزار میلیارد دلار از بین خواهد رفت.
البته، ذکر این نکته نیز ضروری است که بر خلاف ادعای زنگنه مبنی بر اینکه از سال ۹۵ که اکتشافات در میدان نام‌آوران آغاز شد، ۳۱ میلیارد بشکه نفت درجا در این میدان کشف شده بود، مورد تایید هیچ کدام از نهادهای معتبر بین‌المللی، از جمله اوپک که ایران نیز عضوی از آن است، نیست.
اوپک می‌گوید ذخایر قابل بازیافت نفت ایران از سال ۲۰۱۸ تا سال گذشته میلادی حدود دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه کاهش یافته است. ایران در فاصله این سالها تقریبا سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه تولید نفت خام داشته و با توجه به اینکه ضریب بازیافت میدان نام‌آوران ۱۰ درصد است، میزان افت ذخایر قابل بازیافت ایران باید زیر یک میلیارد بشکه کاهش می‌یافت، نه دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه.
ذخایر اثبات شده و قابل استخراج نفت ایران بنابر آمارهای اوپک در سال گذشته ۱۵۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه بوده که نسبت به سال ۲۰۱۷ تغییری نکرده، اما نسبت به سال ۲۰۱۵ حدود دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه افت داشته است.
به هر حال باید منتظر ماند و دید آیا سازمان‌های معتبر بین‌المللی، مانند اوپک، اداره اطلاعات انرژی آمریکا، آژانس بین‌المللی انرژی و غیره در گزارش‌های سالانه خود در سال آتی میلادی افزایش پنج میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه‌ای ذخایر قابل استخراج ایران از میدان نام‌آوران را تایید خواهند کرد یا نه.
مشکل ضریب بازیافت میادین نفتی ایران
ضریب بازیافت به زبان ساده یعنی درصد نفتی که می‌توان از کل ذخایر میادین نفتی استخراج کرد.
ایران می‌گوید تنها ۱۰ درصد از ذخایر نفت درجای میدان نام‌آوران، یعنی حدود پنج میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه آن، با فن‌آوری‌های داخلی قابل استخراج است.
هم اکنون شرکت‌های غربی با سرمایه‌گذاری و فن‌آوری‌های پیشرفته، ضریب بازیافت نفت میادین مشابه در کشورهای عرب خلیج فارس را به ۳۰ تا ۴۰ درصد و حتی بیشتر افزایش داده‌اند.
برای نمونه ضریب بازیافت میدان غوار عربستان که بزرگترین میدان نفتی جهان است و تقریبا نیمی از تولید نفت عربستان متکی به آن است، با فن‌آوری‌های پیشرفته تا سال ۲۰۱۵ به بالای ۳۰ درصد رسانده شد و در همان سال با جمع‌آوری دی‌اکسید کربن استخراج شده همراه نفت و تزریق دوباره آن به میدان، گام مهمی برای افزایش ضریب بازیافت میدان غوار به ۵۰ درصد برداشته شد.
عربستان در نظر دارد با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، ضریب بازیافت این میدان را به ۷۰ درصد هم افزایش دهد.
نمونه بعدی بلوک نفتی آذری‌چراغ-گونشلی آذربایجان در دریای خزر که از سال ۱۹۹۴ تا سال گذشته شرکت‌های غول نفتی مانند شورون و اکسان‌موبیل آمریکا، بی‌پی بریتانیا و غیره نزدیک ۳۴ میلیارد دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده و تاکنون سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون بشکه از ذخایر آن را استخراج کرده و برای افزایش ضریب بازیافت و جلوگیری از افت میزان تولید نفت، همین شرکت‌ها پارسال دوباره قراردادی برای سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری در این بلوک امضا کردند و از سال جاری روند سرمایه‌گذاری‌ها آغاز شده است.
اما ایران هم اکنون با تکیه بر روش‌های سنتی، مانند تزریق سالانه حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز و بیش از ۱۸۰ میلیون بشکه آب به میادین نفتی هم سعی در جلوگیری از شتاب افت تولید میادین خود دارد و هم می‌خواهد ضریب بازیافت آن را هرچند جزئی، افزایش دهد.
بنابر ارزیابی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، حدود ۸۰ درصد از میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و تولید آنها هر سال ۸ تا ۱۲ درصد بطور طبیعی کاهش پیدا می‌کند.
ایران خود افت سالانه این میزان نفت از میادین کهنه را تایید کرده و می‌گوید با توسعه میادین جدید، مانند میادین غرب کارون سعی دارد جلو افت ظرفیت تولید کشور را بگیرد.
* مطالب منتشر شده در این صفحه صرفا بازتاب دهنده نظر و دیدگاه نویسندگان آن است.
