درپی اعتراضات سراسری، سرکوب و پلیسی شدن جامعه طی ماه‌های اخیر، فضای مجازی فارسی زبان نیز متعاقبا دستخوش التهاباتی شده که شناخت و آگاهی رسانی درخصوص آن ضروری است.
روزی که وبلاگ نویسی و سپس شبکه‌های اجتماعی دربین جوامع رواج پیدا می‌کرد، بسیاری امید داشتند که این ابزارهای ارتباطی می‌توانند باعث رشد نهادهای مدنی و افزایش آگاهی و گفتگو در بین افراد جامعه شوند.
شبکه‌های اجتماعی همانقدر که در دل دلسوزان ایجاد امید کرده بود، باعث نگرانی نهادهای امنیتی کشورهای غیر دمکراتیک نیز شدند. شواهد بسیاری وجود دارد که سرویس‌های امنیتی کشورهایی مانند ایران، روسیه و ... طی چند سال اخیر از فیک نیوز (انتشار اخبار دروغ)، سایبربولینگ و حتی هک کردن فعالان مدنی به عنوان ابزار سرکوب و یا تاثیرگذاری در داخل و یا خارج از مرزهای خودشان استفاده کرده‌اند.
درکنار این‌ها سایبربولینگ یا (آزار آنلاین) بیشتر از همه مورد توجه جامعه شناسان و روان شناسان قرار گرفته، زیرا تاثیرات شدیدی بر روی قربانی خود باقی میگذارد. تحقیقات تجربی نشان داده که قربانیان این پدیده دنیای مدرن، تمایل به خودکشی و آسیب رساندن به خود را پیدا می‌کنند و این موضوع در بین جوانان قربانی بسیار شدیدتر است. همین باعث شد که در بسیاری از کشورها برای سایبربولینگ مجازات قانونی درنظر گرفته شود.
سایبربولینگ چیست؟
سایبر بولینگ اصطلاحی است که بیل بلسی، فعال سیاسی و مدنی کانادایی سال ۱۹۹۹ پس است کشتار دبیرستان کلمباین برای اولین بار از آن استفاده کرد. بلسی معتقد است، کسانی که تراژدی دبیرستان کلمباین را رقم زدند، خود قربانی سایبر بولینگ از سوی دیگر دانش آموزان شده بودند. بیل بلسی که کمپینی را در این خصوص هدایت می‌کند می‌گوید: «سایبربولینگ عبارت است از هرگونه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات که به‌صورت برنامه ریزی شده، مکرر و خصمانه توسط فرد و یا گروهی به قصد آزار رساندن صورت گیرد». وی در توضیح شیوه‌های سایبر بولینگ می‌گوید: «برای این منظور بیشتر از ارسال پیام و یا انتشار پست در شبکه‌های اجتماعی با ماهیت جنسی، تهدید، برچسب زنی، تمسخر و یا نشر دروغ استفاده می‌شود».
براساس تعریفی که ارایه شد، بلسی مزاحمت‌های تلفنی که پیش از عصر اینترنت رواج داشت را هم در صورت مطابقت با سه اصل بیان شده نوعی از سایبر بولینگ بشمار میاورد.
همچنین در تحقیقی که دکتر ریمون آرچی استاد دانشگاه غرب سیدنی در این خصوص انجام داده و درکتابی با عنوان «ارتباطات حرفه‌ای» منتشر شده می‌گوید، اغلب در شبکه‌های اجتماعی سایبر بولینگ از سوی اکانت‌هایی که هویت ناشناس دارند و یا از درجه‌ای از ناشناسی استفاده می‌کنند بر علیه کسانی که با هویت واقعی خود فعال هستند اتفاق می‌افتد و گروه‌های وندال (گروه‌های ضد اجتماع و خرابکار)، گروه‌های سازمان یافته که نام مافیای مجازی بر آنها گذاشته شده و غالبا اهداف و وابستگی نامشخصی دارند، و یا سرویس‌های امنیتی در آن نقش دارند. اصطللاح سایبروندالیسم نیز یکی از واژه‌هایی است که در تعریف آزار و اذیت آنلاین و بجای سایبربولینگ، گاها مورد استفاده قرار میگیرد.
آرچی به این موضوع اشاره می‌کند که حتی در مواجهه با صاحب منصبان سیاسی و حتی دیکتاتورها در فضای مجازی، اگر سه اصل برنامه ریزی شده، مکرر و خصمانه در کنار شیوه‌هایی همچون استفاده از ماهیت جنسی، تهدید، برچسب زنی، تمسخر و یا نشر دروغ مورد استفاده قرار گیرند، سایبربولینگ اتفاق افتاده است. وی دربخشی از کتاب خود، پیشنهاد می‌کند که در برخورد منتقدانه با صاحب منصبان سیاسی و دیکتاتورها در فضای مجازی، از شیوه‌هایی همچون نقد اعمال و نظرات ایشان بر اساس واقعیت و با استفاده از منابع معتبر بجای حمله شخصی استفاده شود.
چیزی که همه محققان و جامعه شناسان بر آن متفق القول هستند این است که سایبربولینگ، توسط هرشخص و گروهی اتفاق بیافتد و قربانیان آن هرکس یا کسانی که باشند، نباید با بی تفاوتی و چشم‌پوشی دیگران روبرو شود. شهروندان مسئول وظیفه دارند همانگونه که در خصوص آزار و اذیت واقعی اعتراض و با قربانی همدردی می‌کنند، به آزار و اذیت آنلاین نیز واکنش نشان دهند.
رهنمودهای زیر از سوی روانشناسان و فعالینی که در این زمینه کار می‌کنند در برخورد با قربانیان آزار آنلاین توصیه شده است.
● به قربانیان نشان دهید که شما به آنها توجه می‌کنید و با اتفاقی که افتاده است موافق نیستید.
● به آنها یادآوری کنید که شجاع هستند و هیچ ایرادی ندارد که در خصوص این موضوع با دیگران صحبت کنند.
● به آنها کمک کنید که شواهد و مدارک را جمع آوری کنند، حتی اگر امکان شکایت طبق قوانین موجود وجود ندارد. شواهدی همچون اسکرین شات، کپی پیام‌ها و ایمیل‌ها مهم هستند.
● به قربانیان پیشنهاد دهید که آزارگران را بلاک و ریپورت کنند.
● به قربانیان یادآوری کنید که ایده خوبی است که از کمک مشاوران و روان شناسان استفاده کنند.
● اگر احساس می‌کنید که قربانی سایبربولینگ ممکن است به خودش آسیب برساند، با افراد دیگر، بخصوص بستگان قربانی موضوع را درمیان بگذارید.
و از همه مهمتر، در مقابل آزار اینترنتی نقش فعال داشته باشید، واکنش آشکار نشان دهید و در خصوص آن اطلاع رسانی کنید.
بهروز جاویدتهرانی
