دویچه وله - سازوکار مالی ویژه آلمان، فرانسه و بریتانیا برای ادامه روابط تجاری با ایران، علیرغم تحریم‌های آمریکا فعال شد. مفسر نیوریورک تایمز تلاش این سه کشور برای استقلال از آمریکا را شکست خورده خوانده است.
نیویورک تایمز تفسیری از آنا ساوربری، خبرنگار آلمانی در مورد اینستکس منتشر کرده است. او اینستکس را نمونه‌ای از تلاش بیهوده اروپا برای استقلال راهبردی خود از آمریکا خوانده است.
آلمان، فرانسه و انگلیس یک سال پیش، ژانویه سال ۲۰۱۹ میلادی، یک سازوکار مالی ویژه برای ادامه تجارت با ایران تأسیس کردند. حال یک سال پس از تأسیس این سازوکار که اینستکس نام گرفت، وزارت خارجه آلمان اعلام کرد اولین معامله با ایران از مسیر این کانال صورت گرفته است.
مقامات آلمانی حجم مالی این معامله را کمتر از "یک میلیون یورو" عنوان و همزمان تأکید کردند که این معامله تحریم‌های آمریکا را نقض نمی‌کند چون کالای صادراتی به ایران "کالاهای پزشکی تولید یک شرکت آلمانی است".
نام این شرکت و سایر شرکت‌های صادرکننده به ایران هم قرار است کاملأ محرمانه و در شمار اسرار دولتی بماند، مانند نام بانک‌هایی که با اینستکس همکاری می‌کنند. همکاری با اینستکس ممکن است هدف اقدامات تنبیهی آمریکا قرار گیرند. در مقابل هنوز معامله‌ای برای واردات کالا از ایران به اتحادیه اروپا، آنطور که در اینستکس تعریف شده، انجام نشده است.
آنا ساوربری در تفسیر خود برای نیویورک تایمز نوشته است: اروپا پس از این همه مدت سازوکاری راه‌انداخته تا مخفیانه کمک‌های بشردوستانه به ارزش کمتر از یک میلیون یورو به ایران ارسال کند.
از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران در مه ۲۰۱۸ کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند این توافق را حفظ کنند. این توافق میان ایران آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، چین، روسیه و اتحادیه اروپا امضاء شد. ایران پذیرفت در ازاء پایان تحریم‌های اقتصادی، توسعه برنامه اتمی خود را متوقف کند.
رئیس‌جمهور آمریکا دونالد ترامپ علیرغم اطمینان آژانس بینالمللی انرژی اتمی از پایبندی ایران به تعهدات خود، از برجام خارج شد و تحریم‌های آمریکا علیه ایران از جمله تحریم‌های ثانویه را بازگرداند. تحریم‌های ثانویه نه تنها شرکت‌ها و شهروندان آمریکایی از تجارت با ایران منع میکند بلکه بر شرکت‌ها خارجی و افرادی که با ایران معامله هم تأثیر میگذارد.
خروج دونالد ترامپ از این توافق یک چرخش اساسی در سیاست خارجی آمریکا بود. آمریکا بر خلاف متحدان اروپایی خود به سیاست فشار حداکثری بر علیه ایران روی آورد و همزمان روشن شد که از نظر آمریکا، اروپا در جای اشتباه ایستاده است.
برای امضا‌ءکنندگان اروپایی برجام در مقابل سیاست خارجی جدید آمریکا، به یک چالش بزرگ راهبردی تبدیل شد. این کشورها از جمله آلمان به ایران وعده دادند که به تعهدات خود برای ادامه تجارت با ایران پایبند می‌مانند. اما اروپا با شرایط بسیار سختی برای تحقق وعده خود روبه‌روست.
دلیل تأثیر تحریم‌های ثانویه آمریکا تنها نگرانی شرکت‌های اروپایی از درباره از دست بازار آمریکا نیست. بلکه این قدرت دلار و توانایی آمریکا برای کنترل سیستم‌های مالی است که تجارت با ایران را فلج کرده است.
اروپا با راه‌اندازی ساز و کار مالی ویژه خود می‌خواهد از پرداخت مستقیم پول در مبادلات شرکت‌های اروپایی و ایرانی جلوگیری کنند. ارزش این مبادلات در اینستکس ثبت می‌شود و اتحادیه اروپا طرف صادرکننده و واردکننده می‌شود.
این سازوکار در تئوری و روی کاغذ مناسب به‌نظر می‌رسد اما در عمل بسیار پیچیده است. برلین اعتراف کرده که ناشناس ماندن طرف‌های معامله با ایران در عمل بسیار سخت است.
اینستکس ابتدا قرار بود موسسه‌ای متعلق به اتحادیه اروپا باشد اما بعد به دلیل نگرانی‌های حقوقی و سیاسی، به شرکت خصوصی تبدیل شد که تنها سه کشور عضو اتحادیه اروپا یعنی فرانسه، انگلیس و آلمان مؤسس آن هستند و دفتر آن در پاریس و سرپرست آن یک دیپلمات آلمانی است.
اما یافتن پرسنل مناسب برای دفتر اینستکس کار ساد‌ه‌ای بود. کارمندان باید از میان افراد متخصص و آشنا به دیپلماسی و فعالیت‌های بانکی انتخاب می‌شدند که مایل به پذیرش ریسک شخصی هستند. آمریکا تهدید کرده بود که اینستکس و هر کسی که با آن ارتباط دارد از دسترسی به سیستم مالی آمریکا منع میکند که معنای آن حتی می‌تواند مسدود شدن حساب‌های بانکی شخصی باشد.
نویسنده این مقاله در ادامه با اشاره به دستور رئیس‌جمهور آمریکا برای کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس که از دید بسیاری از کارشناسان اروپایی تصمیمی با ریسک بسیار بالا بود و می‌توانست به بروز جنگ دیگری منجر شود، نوشته است اروپا برابر سیاست خارجی دونالد ترامپ کاملأ ناتوان است و هیچ حرفی برای گفتن ندارد.
رهبران اروپایی به عقیده نویسنده این مقاله چیزی بیش از درخواست کاهش تنش از دو طرف در چنته ندارند.
نیویورک تایمز نوشته است برای اروپا که همسایه مستقیم خاورمیانه است، استراتژی خطرناک رئیس‌جمهور آمریکا پیامدهای سنگینی خواهد داشت. اروپایی‌ها یک ماه پیش دیدند که رئیس جمهور آمریکا منافع امنیتی این قاره را در یک چشم بر هم زدن به خطر می‌اندازد.
درس تلخی که راه‌اندازی اینستکس دارد هم یک بار دیگر روشن میکند، داشتن سیاست خارجی مستقل آن‌هم در دنیایی که تحت نفوذ دلار آمریکا است، چقدر دشوار است. سیاست‌مداران آلمانی، دو نکته را درک کرده‌اند؛ یکی ضرورت تغییر و دیگری ناتوانی کامل خود را در این وضعیت.
در حال حاضر اما، به نظر می‌رسد که سیاست‌گذاران خارجی آلمان به دلیل فقدان گزینه‌های بهتر و ترس از آمریکا با این شرایط کنار آیند. آنها می‌خواهند تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برجام را حفظ کنند. اگر در انتخابات نوامبر سال ۲۰۲۰ دونالد ترامپ دوباره پیروز شود، ممکن است به این نتیجه رسند که خطر کنار آمدن با آمریکا، کمتر از خطر درافتادن با این کشور است.
متحدانی که می‌توانند جایگزین آمریکا شوند یعنی چین و روسیه مدتهاست که در پی کاهش وابستگی خود به دلار هستند. این دو کشور حاضرند با علاقه و ابتکار عمل به اینستکس اروپا بپیوندند. آلمان تا کنون پیشنهاد همکاری آنها را رد کرده است.
