سال ۱۳۹۹ در حالی آغاز می‌شود که کمتر کسی درباره‌ی آن و آن چه در این سال در انتظار ایران است نظری خوش و مثبت داشته باشد. برعکس، فراوانند آنان که، به شکلی یا به شکلی دیگر، پیش بینی می‌کنند یا هشدار می‌دهند که مرگ، مصیبت، بحران و فاجعه در کمین کشور است. از احتمال کشتار وسیع ویروس کرونا در ایران به دلیل توامان بی لیاقتی دولت و بی خیالی ملت گرفته تا فروپاشی اقتصاد، بیکاری گسترده، معضلات صنفی و معیشتی و بحران اجتماعی و امنیتی در خبر و گزارش و تحلیل موج می‌زنند تا تصویری سیاه از آینده‌ای نه چندان دور در این سال ارائه دهند. به طور مثال فرشاد مومنی اقتصاددان با خطرناک دانستن سیاست‌های پیش روی دولت می‌گوید «پیش‌بینی می‌کنم در سال آینده نرخ تورم صعودی و رکودعمیق‌تر خواهد شد.» علاوه بر صاحب نظران و کارشناسان مردم عادی هم با حس و غریزه‌ی اجتماعی خود دریافته‌اند که ایامی سخت در راهست. در یک گزارش میدانی یک جوان دستفروش می‌گوید: «اگر حکومت تا بعد از سیزده به در کاری کرد که کرد، اگر نکرد و مریضی بیشتر شود مردم مثل آبان می‌ریزند توی خیابان...».
از آن جا که نظراتی که جمع بندی آنها در نهایت به احتمال آغاز جنگ اجتماعی مردم با نظام و جنگ سرکوبگرانه‌ی نظام با مردم ختم می‌شود بسیار است، نگارنده بد نمی‌داند که یک گام جلوتر رود و از همین ابتدای سال ۹۹ توجهات را به این جلب کند که پس از آغاز این جنگ «چه باید کرد؟»
ویژگی‌های موقعیت بحرانی پیش رو
از شرایطی صحبت می‌کنیم که گام به گام به سوی آن می‌رویم و با گذر زمان تردیدها درباره‌ی عدم تحقق آن ضعیف و ضعیف تر می‌شود:
۱) دولت در عمل از حیث اداری، مدیریتی و کارکردی وجود نخواهد داشت.
۲) بسیاری از خدماتی که تامین آنها نیاز به دستگاه کارآمد دولت دارد ارائه نخواهد شد.
۳) بخش عمده‌ای از مردم از تامین نیازهای معیشتی بدیهی و پایه‌ای خود عاجز خواهند ماند.
۴) شرایط هر چه بیشتر به سوی تنازع بقای معیشتی می‌رود و این با خود نزاع و نبرد بسیار به وجود می‌آورد.
۵) امنیت از کشور رخت بر می‌بندد و ناامنی فراگیر حضور و وجود حکومت مرکزی را به چالش می‌کشد.
۶) رفتارهای تند و رادیکال و وحشت زده از جانب رژیم صورت می‌گیرد اما ره به جایی نخواهد برد.
در این شرایط است که آشوب و ناامنی و بر کشور حاکم شده و جامعه به حال خود واگذاشته می‌شود. ایران می‌ماند با یک دولت کلنگی، یک ملت خشم زده و گرسنه و هزار و یک ماجرا و خطر داخلی وتوطئه‌های خارجی که تمامیت ارضی، وحدت ملی و صلح اجتماعی را در ایران زیر سوال خواهند برد.
از یاد نبریم که سناریوی بالا در صورتی رخ می‌دهد که رژیم حاکم هر چه سریعتر برای تغییری مهم و اساسی در مسیر چهل و یک ساله‌ی خود دست به کار نشود. اگر زمان از دست رود، یا اگر رژیم مصمم به تغییر کیفی برای واگذاری قدرت نداشته باشد، نباید تردید کرد که وضعیت فرضی توصیف شده‌ی بالا، با قدری کم و زیاد و دیر یا زود، اما به هر روی، در همین بازه‌ی سال ۱۳۹۹ شکل خواهد گرفت.
حال سوال این است که اگر به آن جا رسیدیم چه باید بکنیم؟
چه باید کرد؟
نگارنده بر این باور است که زمان یافتن پاسخ برای این پرسش حالاست و نه دیرتر. چه، اگر دیرتر از این باشد نباید روی موثر بودن یا قابل اجرا بودن راه حل‌های شتاب زده‌ی خود در اوج بحران امید ببندیم. آن چه لازم است از حالا مد نظر قرار گیرد سه نکته است:
• یک چارچوب کلی برای اقدام در آن شرایط
• راهکارهای واقعی و قابل اجرا
• اراده‌ی جدی و انضباط کاری برای تحقق راهکارها
چارچوب کلی برای اقدام
هدف کلی اقدام برای بیرون کشیدن از موقعیت بحرانی آتی باید حفظ «منافع ملی» باشد. منافع ملی در این جا معنای مشخصی در بردارد که عبارت است از تامین تمامیت ارضی ایران، وحدت ملی کشور، امنیت داخلی، سلامت عمومی و حداقل‌های رفاه اقتصادی. تنها در صورت شمول این عناصر است که می‌توان از شرایط مناسب برای استقرار فضای دمکراتیک در کشور در جهت استقرار صلح اجتماعی و آزادی‌های لازم برای تغییر بنیان‌های حکومتی در ایران از طریق انتخابات سخن گفت.
راهکارهای واقعی و قابل اجرا
حال باید مشخص کرد که برای تامین منافع ملی در آن شرایط چه موضوعاتی باید مورد توجه قرار گیرد. به چند مورد که باید به طور جدی از حالا مد نظر قرار گیرد اشاره می‌کنیم:
۱) چگونه باید با یک قیام مردمی رژیم کنونی را خلع قدرت کرد؟ (ویژگی‌های فنی و مدیریتی برپایی و رهبری این قیام)
۲) چگونه پس از خلع قدرت از رژیم فعلی، با اتکاء به نیروهای سازمان یافته‌ی مردمی حاضر در صحنه یک دولت جایگزین را مستقر کرد؟ (ساختاری مرکب از نیروهای مردمی و بازمانده‌ی نهادهای دولتی زیر نظردولت موقت جدید)
۳) چگونه دولت موقت می‌بایست امنیت مرزها، امنیت داخلی، تمامیت ارضی و وحدت ملی را تامین کرده و شرایط را برای آغاز فعالیت‌های حداقلی اقتصادی و زندگی اجتماعی فراهم آورد. (به کارگیری منابع و نیروها برای پاسخ دهی به نیازهای مشخص در یک روند مدیریتی برنامه ریزی شده)
اراده‌ی جدی و انضباط کاری
تدارک این اقدامات نیاز به کار فراوان، حساب شده و مستمر دارد؛ از همین حالا. نیرویی قادر به انجام این کار است که نسبت به حتمی بودن حرکت کشور به سمت موقعیت فاجعه باری که در بالا برشمردیم باور داشته باشد. چنین نیرویی در سال جاری، از همین حالا، نه یک روز، که حتی یک ساعت را هم برای تدارک منابع مهار و مدیریت شرایطی که در راهست هدر نخواهد داد. این روند یک شاخص خوب برای غربال کردن نیروهای اپوزیسیون است. هر تشکلی که توان عملی، عملیاتی و مدیریتی نداشته باشد یا نخواهد آنها را برای خود تدارک ببیند، به کناری خواهد رفت تا نقش ناظر و نقاد را ایفاء کند. هر حزب و سازمانی هم که اهل عمل و دخالت فعال در موقعیت است- در ورای این که چه خط سیاسی را دنبال می‌کند- می‌تواند جزو بازیگران اصلی یا فرعی این میدان پرحادثه در سال جاری باشد. قیام خلع قدرت از رژیم را رهبری کند، مدیریت دوران گذار را بر عهده گیرد و در ایران آینده به عنوان یک نیروی سیاسی تعیین کننده به فعالیت بپردازد.
کلیات همین است. اما شیطان در جزییات است. جزییاتی که فقط برای لایه هایی از مردم که اهل کنش هستند در داخل و جریان‌های سیاسی مصمم به اقدام در خارج جالب است. این جزییات را باید پخت و پرداخت تا تبدیل به راهکارهای مشخص و قابل اجرا شوند.
در قرنطینه، ابوالفضل محققی
