تاریخچه پرواز اشیای پرنده ناشناس بر فراز مناطق نظامی ایران

قدمت پرواز اشیای پرنده ناشناس و نورانی بر فراز پایگاه‌های نظامی ایران به سال‌های دهه ۱۳۳۰ بازمی‌گردد و در سال‌های پایانی نظام شاهنشاهی ایران، این پروازها تشدید شد.

معروف‌ترین نمونه‌اش در ۲۸ شهریور ۱۳۵۵ رخ داد که به دنبال پرواز یک شی پرنده نورانی بر فراز تهران، نیروی هوایی شاهنشاهی ایران با استفاده از چهار فروند جنگنده بمب‌افکن اف‌ـ‌۴ایی فانتوم ۲ (F-4E Phantom II) که از پایگاه سوم شکاری شاهرخی به پرواز درآمدند، آن را رهگیری کردند. دو فروند از جنگنده‌ها با شی ناشناس درگیر شدند و به‌علت اختلال در سامانه‌های الکترونیکی و راداری‌شان، از ساقط کردنش عاجز ماندند. این واقعه توجه دولت ایالات متحده آمریکا را جلب کرد و خلبانان حاضر در ماموریت رهگیری به آمریکا اعزام و در آن‌جا جزییات مشاهدات خود را با آژانس امنیت ملی (NSA) و سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده آمریکا (CIA) به اشتراک گذاشتند. آن زمان، بسیاری از فرماندهان نیروی هوایی شاهنشاهی و مقام‌های آمریکایی احتمال می‌دادند که این اشیای پرنده ناشناس را اتحاد جماهیر شوروی در راستای بررسی آمادگی رزمی نیروی هوایی ارتش ایران به پرواز درآورده باشد.

بر اساس اسناد نیروی هوایی ارتش، به‌دنبال اشغال سفارت ایالات متحده آمریکا و گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی در آبان‌ماه ۱۳۵۸، پرواز اشیای پرنده ناشناس بر فراز ایران آغاز شد. پرواز این اشیای ناشناس بر فراز سایت‌های راداری، پدافندی و پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی ارتش در شهریور‌ماه ۱۳۵۹ به روزی ۷ تا ۹ مورد رسید و تا ۳۱ شهریور‌ماه، که جنگ ایران و عراق به‌طور رسمی آغاز شد، ادامه داشت. پس از آن، شدت این پروازها کاهش یافت.

به‌دنبال آغاز جنگ نفتکش‌ها، این اشیای پرنده نورانی بر فراز سایت‌های شنود رادیویی و الکترونیکی فاشا (فرماندهی اطلاعات و شناسایی ارتش) و همچنین، سکوهای نفتی در خلیج فارس پرواز می‌کردند. این پروازها پیش از عملیات «آخوندک» (Praying Mantis) علیه نیروی دریایی ارتش ایران در فروردین‌ماه ۱۳۶۷ تشدید شد. پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و پایان جنگ، پرواز این اشیا بر فراز ایران متوقف شد.

در اوایل سال ۱۳۸۱ و پیش از افشای برنامه هسته‌ای ایران و تلاش جهاد خودکفایی سپاه پاسداران برای توسعه موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای، پروازهای این اشیای پرنده ناشناس بر فراز ۱۹ استان و ۳۰ شهرستان ایران آغاز شد و در سال ۱۳۸۳، به اوج رسید. بر اساس اسناد فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش (در حال حاضر، نیروی پدافند هوایی ارتش)، فاشا و یگان‌های مختلف نهاجا (نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران)، در مجموع، ۷۷ مورد رصد اشیای پرنده ناشناس نورانی در سال ۱۳۸۲ و ۱۰۱ مورد دیگر در سال ۱۳۸۳ گزارش کردند که از این تعداد، ۲۲ مورد در سال ۱۳۸۲ و ۴۹ مورد در سال ۱۳۸۳ طیف رنگ زرد و سبز و شکل ظاهری گرد و کوچک داشتند و در ارتفاع متوسط به بالا پرواز می‌کردند. میانگین مدت زمان رویت آن‌ها ۵۰ ثانیه گزارش شد و جز چند مورد انگشت‌شمار، ایستگاه رادار هیچ‌گونه رهگیری و درگیری با این اشیا نداشت و فقط هشدار آمادگی و هوشیاری به سلسله مراتب داده شده بود.

سرتیپ مجید قاسمی، که در حال حاضر معاونت عملیات پایگاه هشتم شکاری را برعهده دارد، دو بار مواجهه با اشیای پرنده نورانی را تجربه کرده است. نخستین تجربه او به ۷ آبان ۱۳۸۳ برمی‌گردد، زمانی که درجه سرگردی داشت. قاسمی همراه یک افسر کنترل رادار، با اف‌-‌۱۴ مشغول محافظت از تاسیسات آب سنگین اراک بودند که با یک شی کروی نورانی مواجه شدند که قابلیت پرواز لحظه‌ای و زیگزاگ و توانایی حرکت با سرعت ۷ تا ۱۰ ماخ را داشت. آن‌ها از سایت رادار هاشم‌آباد دستور انهدام شیء را دریافت کردند، اما هنگام تلاش برای ساقط کردن شی، سامانه‌های الکترونیکی و رادار هواپیمایشان دچار اختلال شدید شد

سنجش آمادگی رزمی نیروهای مسلح

یکی از مهم‌ترین کاربردهای اشیای پرنده ناشناس، سنجش آمادگی رزمی سایت‌های پدافندی و گردان‌های شکاری نیروهای نظامی کشورهایی است که ایالات متحده آمریکا با آن‌ها جنگی در پیش دارد یا احتمال درگیری نظامی با آن‌ها وجود دارد. بهترین نمونه‌ای که می‌توان مثال زد عملیات سپر صحرا (Desert Shield) است که پیش از تهاجم گسترده ایالات متحده آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۱۳۶۹ انجام شد. پرواز اشیای نورانی بر فراز سایت‌های پدافندی و پایگاه‌های نظامی ارتش عراق پس از عملیات طوفان صحرا (Desert Storm) و تا پیش از اشغال کامل عراق در سال ۱۳۸۲ ادامه داشت، که در برخی موارد نیز دوربین خبرنگاران خارجی در بغداد آن‌ها را ثبت کرد.

پس از انقلاب ۵۷ در ایران نیز اشیای پرنده ناشناس در راستای سنجش آمادگی رزمی نیروی هوایی ارتش ایران، بارها برای خلبانان جنگنده‌های اف‌ـ‌۴‌ایی و اف‌ـ‌۱۴اِی موسوم به «تامکت» (F-14A Tomcat) ایجاد مزاحمت کردند. چهار نمونه از جدیدترین موارد به‌ترتیب در ۱۹ مهر ۱۳۸۳ در منطقه سی‌ـ‌۲۸ استان بوشهر، ۷ آبان ۱۳۸۳ در منطقه خنداب استان مرکزی، ۱۵ دی ۱۳۸۳ در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای بوشهر و ۶ بهمن ۱۳۹۰ در نزدیکی جزیره شیف بوشهر رخ داد.

یکی از جنگنده بمب‌افکن‌های اف‌ـ۴‌ایی گردان ۶۱ شکاری تاکتیکی که در ۱۹ مهر ۱۳۸۳، در منطقه سی‌ـ‌۲۸ بوشهر با عملیات تجسس یک شی نورانی مواجه شد. به گفته خلبانان هواپیما، در زمان بروز واقعه، یک ناو جنگی نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در فاصله ۴۰ مایلی آن‌ها حضور داشت

در مورد نخست، روز ۱۹ مهر ۱۳۸۳، دو فروند اف‌ـ‌۴‌ایی گردان ۶۱ شکاری در جریان تمرین رهگیری تحت کنترل رادار زمینی (Ground Controlled Interception) در ساعت ۱۹:۳۰ به وقت محلی، با یک شیء پرنده نورانی با سرعت ۵۰۰ نات (گره) مواجه شدند که نور خروجی از پس‌سوز موتورش به رنگ سبز بود. شیء نورانی را ابتدا سرهنگ خلبان حمید تل اشکی در هواپیمای نخست مشاهده کرد و سپس، ناوبر او و در نهایت، خلبانان هواپیمای دوم نیز رصد و تعقیب کردند. با توجه به مسلح نبودن هواپیماها و خطر برخورد شی نورانی به آن‌ها، ماموریت آموزشی خلبانان لغو شد و همگی به پایگاه ششم شکاری در بوشهر مراجعت کردند.

سرتیپ مسعود جعفری، فرمانده سابق پایگاه دهم شکاری تاکتیکی (نفر ایستاده در وسط)، خلبان دومین اف‌ـ‌۴‌ایی گردان ۶۱ شکاری تاکتیکی بود که در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۸۳ با عملیات تجسس یک شیء ناشناس نورانی روبه‌رو شده بود. بنا بر گفته‌های مسعود جعفری در مصاحبه‌ای با صدا‌و‌سیمای بوشهر، که هرگز اجازه پخش نیافت، شی پرنده نورانی فاقد حرارت و حتی اثر راداری بود و رادار هواپیما به‌هیچ‌وجه ردی از آن نشان نمی‌داد

ناتوانی نیروهای مسلح در مقابله با اشیای پرنده نورانی

فراوانی تعداد موارد مشاهده اشیای پرنده ناشناخته نورانی در سطح کشور در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳، به‌ویژه در قلمرو هوافضایی منابع حیاتی و حساس، از جمله تاسیسات هسته‌ای بوشهر، نطنز و آب سنگین اراک، موجب تشویش افکار عمومی شد و نیروهای حوزه‌های دفاع هوایی و امنیتی ایران را بیش از هر زمان دیگری نگران کرد.

نبودِ امکان شناسایی کامل این اشیا با تجهیزات و حساسه‌های راداری موجود و به تبع آن، ناموفق بودن موردی اقدام‌های تاکتیکی (رهگیری و درگیری‌) تعدادی از یگان‌های عملیاتی پدافند هوایی و عملیات هوایی نهاجا از مهم‌ترین دغدغه‌های سلسله مراتب فرماندهی نیروهای مسلح و شخص آیت‌الله خامنه‌ای شد و به دستور او، نیروی هوایی ارتش مامور تحقیق در این رابطه شد. در پی این اقدام، نخستین همایش اپن (اشیای پرنده ناشناس) در سال ۱۳۸۳، در محل دانشگاه هوایی شهید ستاری برگزار شد.

بر اساس تحقیق دفتر مطالعات و تحقیقات نهاجا، وجه مشترک تمامی اشیای پرنده ناشناس و نورانی پرواز‌کننده بر فراز ایران، قابلیت ناپدید شدن لحظه‌ای آن‌ها، سرعت زیاد و مانوردهی بالا در حین رهگیری و وجود توده گاز در اطراف آن‌ها بوده است

در نتیجه شش سال تحقیقِ متخصصان پدافند هوایی ارتش، خلبانان و اساتید دانشگاهی ایران، مشخص شد اشیای نورانی که بر فراز سایت‌های نظامی ایران پرواز می‌کردند، منشا زمینی داشتند و متعلق به ایالات متحده آمریکا بودند. به عقیده کارشناسان و فرماندهان نیروی هوایی ارتش، در طراحی، ساخت، تولید و بهره‌برداری از این اشیای پرنده، دانش و فناوری‌ سری و محرمانه‌ای به‌کار رفته که مختص دو کشور ایالات متحده آمریکا و روسیه است. آن‌ها همچنین معتقد بودند پس از پایان جنگ سرد، این دو کشور پنهانی و با هماهنگی و حتی همکاری و مشارکت با یکدیگر، اشیای پرنده ناشناس خود را بهبود بخشیده‌اند. فیزیکدانان برجسته ایرانی نیز که در این تحقیق به نیروی هوایی ارتش کمک کردند، فرضیه‌های خود در مورد ساختار بدنه، سازه و همچنین موتور و نوع سوخت این اشیای پرنده، بیان کردند.

بامداد ۶ بهمن ۱۳۹۰، تنها سه روز پس از ورود ناو هواپیمابر یو.اس.اس آبراهام لینکلن به منطقه خلیج فارس و به‌دنبال پروازهای ایذایی هواپیماهای اف/اِی‌ـ‌۱۸‌ایی این ناو در منطقه هوایی سی‌ـ‌۲۸ استان بوشهر، یگان‌های عملیاتی نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش و همچنین نیروی هوافضای سپاه پاسداران در استان در آماده‌باش کامل قرار داشتند. حدود ساعت ۴:۰۰ صبح به وقت محلی، یک شیء نورانی بر فراز جزیره خارک ظاهر شد و متعاقب آن، پایگاه ششم شکاری با اسکرمبل (Scramble/‎ پرواز اضطراری) جنگنده رهگیر اف‌ـ۱۴اِی تامکت نیروی هوایی ارتش با شماره سریال ۶۰۶۲-۳ (تصویر بالا) به خلبانی سرگرد علیرضا کریمایی و سروان مصطفی فصیحی، آن شیء را رهگیری کرد . تنها دقایقی پس از برخاستن، این جنگنده در آسمان منفجر شد

پس از سال ۱۳۸۳، به‌جز مورد ۶ بهمن ۱۳۹۰ که به سقوط یک فروند جنگنده رهگیر اف‌ـ‌۱۴اِی تامکت (F-14A Tomcat) نیروی هوایی ارتش در نزدیکی بوشهر و کشته شدن خلبان، سرگرد علیرضا کریمایی، و افسر مسئول رادار آن جنگنده، سروان مصطفی فصیحی، منجر شد، نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش از انجام عملیات‌های رهگیری و درگیری با اشیای پرنده نورانی خود‌داری کردند تا میزان آمادگی رزمی یگان‌های عملیاتی‌شان افشا نشود و اصل غافلگیر‌کننده بودن اقدام‌های دفاعی‌شان در صورت تهاجم ایالات متحده آمریکا حفظ شود.

با وجود این، پرواز اشیای پرنده نورانی بر فراز سایت‌های هسته‌ای و موشکی برای مقام‌های لشکری و کشوری جمهوری اسلامی هنوز آزار‌دهنده است و به‌علت ناتوانی نیروهای مسلح در مقابله با این اشیا، از افشای اخبار و اطلاعات آن‌ها در رسانه‌ها جلوگیری می‌شود و حتی در برخی موارد، اشیای پرنده ناشناس به‌دروغ سیاره زهره یا شهاب‌سنگ معرفی شده‌اند.

در پی دیده شدن یک شیء نورانی بر فراز جزیره خارک، در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۹۰، پایگاه ششم شکاری ارتش هواپیمای اف‌ـ‌۱۴‌اِی تامکت شماره ۶۰۶۲‌-‌۳ را برای رهگیری آن فرستاد که دقایقی پس از برخاستن در آسمان منفجر شد. نیروی هوایی ارتش، سایت موشکی کوثر نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نزدیکی بوشهر را به انهدام اشتباهی آن جنگنده متهم کرد. مدتی پس از سانحه، ادعای جنگ الکترونیک نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا و اشتباه گرفته شدن تامکت نهاجا با یک فروند اف‌/اِی‌ـ‌۱۸ (F/A-18) نیروی دریایی آمریکا مطرح شد. نگارنده از تایید یا رد این ادعا خودداری می‌کند. در این‌جا، سایت مورد‌نظر و موشک‌های زمین‌به‌هوای اچ‌کیو‌ـ‌۲‌جِی (HQ-2J) دیده می‌شوند که نگارنده در بهمن ۱۳۸۷، مخفیانه از آن‌ها عکس گرفته است