ایران وایر - دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا در لاهه هلند رای داوری خود در تعدادی از اختلافات به‌جامانده جمهوری اسلامی و ایالات‌متحده که مربوط به قبل از اشغال سفارت آمریکا در تهران می‌شده را صادر کرده است.
براساس رای داوران، ایالات‌متحده آمریکا بابت خسارات‌های وارده به ایران باید مجموعا مبلغ ۲۹ میلیون دلار و ۱۱۵ هزار و ۹۷۱ دلار و ۶۹ سنت به جمهوری اسلامی بپردازد. رای دیوان بیش از ۹۸۰ صفحه است.
دیوان داوری دعاوی ایران- آمریکا، یک اتاق داوری در زمینه بررسی اختلافات دولتی و شکایات خصوصی شهروندان ایرانی و آمریکایی از یکدیگر است که زمانی روابط گسترده تجاری، مالی و بازرگانی باهم داشتند. دو کشور چند روز پیش از پایان گروگانگیری ۴۴۴ روزه دیپلمات‌های ایالات‌متحده در تهران، تصمیم به تاسیس این دیوان با هدف حل‌وفصل صدها اختلافاتی که بروز کرده بود، گرفتند. دیوان تا امروز که چهل سال از گروگانگیری می‌گذرد، نزدیک به ۴ هزار پرونده شکایت دو طرف از یکدیگر رسیدگی کرده و حکم نهایی داده است.
در رای صادرشده ۲۹ میلیون دلاری، داوری نهایی درباره چندین اختلافات و شکایت‌ها باقی‌مانده صورت گرفته که سابقه برخی از آن‌ها به اواخر دهه ۱۳۵۰ و برخی دیگر به دهه ۱۳۹۰ می‌رسد.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
اختلافاتی که در این حکم رای نهایی درباره آن صادر شده مربوط است به شکایت موزه هنرهای معاصر تهران از یک نقاش و یک معمار آمریکایی بابت تحویل ندادن آثار خود به موزه، شکایت وزارت فرهنگ و هنر (که به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر نام داد) از یک نوازنده ایرانی-آمریکایی، شکایت رادیو تلویزیون ملی ایران (تغییر نام داده به صداوسیما جمهوری اسلامی ایران) از دو ایرانی-آمریکایی از بابت سازهای خریداری‌شده در آمریکا و وسایل اداری و فنی دفتر رادیو تلویزیون ملی در آمریکا. این دو ایرانی یکی «کامران مشایخی»، ریيس دفتر راديو و تلويزيون ملی ايران در واشنگتن و دیگری همسرش «كلوديا مشایخی»، خبرنویس رادیو تلویزیون ملی ایران بوده است.
در برخی از این شکایت‌ها همچون شکایت موزه هنرهای معاصر از یک نقاش و یک معمار آمریکایی رای داوری به نفع ایران صادر نشده است اما در برخی دیگر طرف‌های ایرانی موفق به دریافت رای موافق دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا به نفع خود شده‌اند.
یکی از جالب‌ترین موضوعات داوری شده، شکایت وزارت فرهنگ و هنر (وزارت ارشاد) به نمایندگی از «بنیاد رودکی» از یک ویولونیست به نام «علی فروغ» است. آقای فروغ به دنبال خرید یک ویولن تاریخی از محل دارایی‌های خانوادگی برای خود بود اما زمانی که محمدرضاشاه از موضوع مطلع می‌شود، پیشنهاد می‌کند این ویولن از سوی شاه و وزارت فرهنگ برای علی فروغ خریداری شود اما مالکیت آن محدود به دوره حیات او باشد و سپس به وزارت فرهنگ و بنیاد رودکی برگردانده شود.
ارزش این ساز تاریخی که در سال ۱۷۱۸ میلادی ساخته شده در زمان خرید ۲۵۰ هزار دلار بوده اما اکنون ایران با احتساب بهای امروزی سود تعلق گرفته به آن ۶ میلیون دلار از ایالات‌متحده مطالبه کرده است.
ايران در شکایت خود به دیوان داوری، بهای تخمينی ساز را ۶ ميليون دلار آمريكا اعلام و خواستار دریافت این مبلغ به همراه خسارات عدم استفاده آن به قرار ۱۲ هزار دلار برای هر سال از ۲۹دی۱۳۵۹ تا امروز شده بود که به این پول بهره هم تعلق می‌گیرد.
محمدرضا شاه در ۲۱شهريور۱۳۵۵ دستوری لازم‌الاجرا برای خرید ساز صادر كرده بود. طبق سند ارائه‌شده به دیوان داوری ایران-آمریکا، شاه در دستور کتبی خود گفته بود «اول نسبت به اصالت آن مطمئن شوید بعدا اگر خریداری شد نبايد در اختيار شخص معينی باشد بلكه بايد در تالار رودكي نگهداری شود و در مواقع مناسب در اختيار تک‌نوازان معروف خارجی و ايرانی برای اجرای برنامه‌های ویژه گذاشته شود.»
پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ علی فروغ از ایران همراه با ساز خارج می‌شود و به تابعیت آمریکا درمی‌آید. تالار رودکی در مکاتبه با او خواهان پس فرستادن ویولن می‌شود اما به شهادت آقای فروغی تصور او این بوده که ساز هدیه شاه به اوست اما بدون اینکه چنین موضوعی را مطرح کند، پیشنهاد خرید آن را در تیر ۱۳۵۹ به دولت ایران می‌دهد و سرانجام هم این ساز را «امانت مردم ایران» و متعلق به بنیاد رودکی (تالار وحدت فعلی) معرفی می‌کند.
سفارت ایران در وین و دفتر حفاظت از منافع ایران در آمریکا از سال ۱۳۶۰ تلاش‌هایی برای تماس با او و پس گرفتن ساز انجام می‌دهد اما به موفقیت نرسیده بود تا اینکه دیوان با رسیدگی به شکایت ایران، به نفع این کشور رای داد.
دیوان داوری دعاوی ایران و ایالات‌متحده ۹ داور دارد که هر یک از طرفین سه نفر را نصب می‌کنند و سه داور دیگر از کشورهای ثالث توسط شش داور به‌طور توافقی انتخاب می‌شود.
علیرغم تلاطم فراوان در روابط ایران و آمریکا، ایالات‌متحده تاکنون به این توافق پایبند بوده و علیرغم اینکه امکان قانونی برای شکایت از اعمال و رفتار ایران داشته، از این کار خودداری کرده است. کنگره آمریکا تاکنون تلاش‌هایی برای لغو این تعهد انجام داده اما دولت ایالات‌متحده به آن وفادار بوده است.
اینک در اوج متشنج‌ترین دوره روابط ایران و آمریکا در سی سال اخیر و بحبوحه تحریم‌های بی‌سابقه علیه جمهوری اسلامی ایران، دیوان داوری به نفع ایران رای داده تا آمریکا بیشتر از ۲۹ میلیون دلار به نظام جمهوری اسلامی ایران بپردازد.
