محمد فاضلی

متن پیش‌نویس پایان‌نامه یکی از دانشجویان را می‌خواندم. ایشان عبارتی از قول فرهنگ روبر (که من نمی‌شناسم) نقل کرده‌ است: «ملت یک گروه انسانی نسبتا گسترده است که خصوصیت‌اش آگاهی­ نسبت به وحدت خویش و اراده­اش برای زندگی مشترک است.» عبارت از هر که هست، ژرفایی دارد.

ملت به روایت عبارت فوق با دو چیز ساخته می‌شود: «آگاهی نسبت به وحدت» و «اراده برای زندگی مشترک». این دو اگر پایه‌های ملت شدن باشند، نابرابری‌ها - اعم از نابرابری اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی - هر دو را متزلزل و نابود می‌کنند.

نابرابری، خواه در قالب زندگی سوپرلوکس اقلیتی و نان شب نداشتن کثیری باشد؛ خواه تجلیل باورها، ایده‌ها و سبک زندگی گروهی و تحقیر باور و سبک زندگی گروهی دیگر؛ یا بی‌عقوبت بودن خطا و فراتر از قانون بودن اقلیتی و در عوض بی‌پناهی و زیر ضرب بودن گروهی دیگر باشد؛ بنیان «آگاهی نسبت به وحدت» را به «آگاهی نسبت به تفاوت بی‌منطق و ناموجه» بدل می‌سازد و بنیان حس ملت‌بودن را ریشه‌کن می‌کند.

نابرابری زننده و پایدار، بدون چشم‌اندازی از بهبود و درک اراده‌ای برای کاستن از آن، نفی «اراده برای زندگی مشترک» است. آن‌که نان ندارد چه چیز مشترکی با صاحبان زندگی‌های سوپرلوکس دارد؟ آن‌که از برابری در مقابل قانون بهره‌ای ندارد با صاحبان قلعه‌های حصین مصونیت از عقوبت چه زندگی مشترکی دارد؟ و آن‌که تحقیر می‌شود با تحقیرکننده (هر قویت شخصی یا جمعی که باشد) چه نسبتی برقرار می‌کند؟