زیتون ـ محمدرضا سرداری
در ماه‌های اخیر نام امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده هوا و فضای سپاه در رسانه‌های داخلی زیاد به چشم می‌خورد. پس از حمله موشکی انتقامی سپاه به پایگاه‌های آمریکا در عراق که به سقوط هواپیمای اوکراینی از سوی پدافند هوایی سپاه منجر شد؛ نام این فرمانده متهم به مناسبت‌های مختلفی شنیده می‌شود. فردی که خود مسئولیت ساقط کردن هواپیمای مسافربری اوکراینی را برعهده گرفته و ظاهرا پرونده‌ای نیز برایش در سازمان قضایی نیروهای مسلح باز شده‌است. با وجود این اظهارات او این روزها بیش از دیگر فرماندهان سپاه، حتی از فرمانده کل سپاه در رسانه‌ها بازتاب دارد.
او روزی ایران را ابرقدرتی در جهان می‌خواند و روز دیگر به مردم دلگرمی می‌دهد که نگران تهدید آمریکا نباشند. روز گذشته هم طی دیدار از پروژه‌هایی که «جهش فناورانه محصولات ایران خودرو» خوانده شده، از آمادگی برای انتقال فناوری سپاه به صنعت خودروسازی سخن گفته.
با وجود این «فرماندهی» که پس از ساقط کردن هواپیمای مسافربری و قبول صوری مسئولیت آن آرزوی مرگ کرد، هنوز از مقامش کناره گیری نکرده است. اما او در چه رتبه‌ای است که چنین اظهارنظر می‌کند؛ چگونه به این جایگاه ارتقا یافته و سرنوشت او و مسافران پرواز اوکراینی تا چه حد به هم گره خورده است.
حاجی زاده، از تک تیراندازی تا فرماندهی هوا و فضای سپاه
فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران روزمه کاری مختصری دارد. تک تیراندازی در جنگ ایران و عراق، حضور در عملیات کربلای ۴ و ۵ و والفجر ۸ بدون اشاره به نقش یا سمتش در آن و بالاخره فرماندهی نیروهای هوا و فضای سپاه از سال ۸۸ همه رزومه کاری او است. گویی وی در ۲۱ سال میان جنگ و فرماندهی سپاه، حضوری در این نیروی نظامی نداشته و یک راست از منزل به مقر فرماندهی منتقل شده است.
حاجی‌زاده که اخیرا عکس یادگاری‌اش با تعدادی از راه یافتگان به مجلس یازدهم منتشر شده، از رئیس پیشین‌اش تمجید کرده و گفته بخش عظیمی از توان موشکی ایران به فعالیت‌های قالیباف در دروه فرماندهی‌اش بر این نیرو بازمی‌گردد.
امری که البته تنها اختصاص به او ندارد. عزل و نصب‌های صورت گرفته در سپاه پاسداران کمابیش از یک رویه پیروی می‌کنند. اما از برخی مدیحه‌سرایی‌های وی از محمد باقر قالیباف می‌توان گمانه زد که حاجی‌زاده از زیردستان قالیباف در هنگام تصدی فرماندهی نیروی هوایی سپاه بوده است. حاجی‌زاده که اخیرا عکس یادگاری‌اش با تعدادی از راه یافتگان به مجلس یازدهم منتشر شده، از رئیس پیشین‌اش تمجید کرده و گفته بخش عظیمی از توان موشکی ایران به فعالیت‌های قالیباف در دروه فرماندهی‌اش بر این نیرو بازمی‌گردد.
شاخ و شانه کشیدن برای آمریکا یا فرار به جلو
حاجی‌زاده این روزها تلاش کرده تا بیشتر خود را در رسانه‌ها عرضه کند. وی پس از پرتاب یک ماهواره به فضا به رسانه‌ها گفت که ایران از این پس دیگر ابرقدرت شده و آمریکا و سایر قدرت‌ها جرأت انجام هیچگونه اقدامی علیه جمهوری اسلامی را ندارند. وی در همین سخنان همچنین ادعا کرد که پس از حمله موشکی به پایگاه‌های آمریکا در عراق، ۴۰۰ نقطه دیگر نیز را هدف‌گذاری کردند تا در صورت مقابله به مثل آمریکا، مورد اصابت قرار دهند. چند روز بعد از همین اظهارات بود که نیروی دریایی ارتش در یک هدف‌گیری اشتباه یک ناوچه خودی را به عنوان دشمن فرضی مورد اصابت قرار داد و منهدم کرد.
حاجی‌زاده در روز عید فطر نیز بار دیگر اعلام کرد که ایران از لحاظ نظامی قدرتمند است و اگر دشمن حرف‌هایی می‌زند به دلیل ترس و نگرانی آنها از این قدرت است ولی مردم نباید نگرانی به خود راه بدهند. وی در عین حال گفت که تنها مشکل کشور اقتصاد است.
برخی معتقدند فعالیت غیرعادی روابط عمومی فرماندهی هوا و فضای سپاه؛ ناشی از پیشرفت‌هایی در پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی است که مسئولیت آن متوجه این بخش از فرماندهی سپاه است. چندی پیش محمود صادقی نماینده مجلس از قول وزیر دفاع اعلام کرد که دلیل شلیک به هواپیمای اوکراینی تخطی اپراتور از ضوابط بوده است.
آخرین وضعیت پرونده هواپیمای اوکراینی در سازمان قضایی نیروهای مسلح
آخرین اطلاعات منتشر شده از پرونده قضایی هواپیمای اوکراینی نشان می‌دهد شکایات متعددی از سوی خانواده‌ها در دادسرای نظامی واصل شده و ۹ گروه کارشناسی برای رسیدگی به این پرونده تشکیل شده است. مقامات قضایی همچنین از بازداشت تعدادی از مقامات نظامی در این پرونده خبر داده‌اند، بدون آن که نامی از متهمی ذکر شود. برخی شایعات حتی از احضار و قرار بازداشت امیر علی حاجی‌زاده حکایت داشت. اما چندی بعد خبر ترور و کشته شدنش در سوریه به شکل وسیعی منتشر و بلافاصله تکذیب شد. از این رو موج خبری اخیر درباره حاجی‌زاده این ذهنیت را در برخی ناظران ایجاد کرده که هرگاه پرونده هواپیمای اوکراینی یک گام به حاجی‌زاده نزدیک می‌شود؛ رسانه‌های نزدیک به سپاه نیز دست به کار شده و با انتشار چنین گزارش‌هایی می‌کوشند فرمانده خویش را به حاشیه امنی ببرند.
موج خبری اخیر درباره حاجی‌زاده این ذهنیت را ایجاد کرده که هرگاه پرونده هواپیمای اوکراینی یک گام به حاجی زاده نزدیک می‌شود؛ رسانه‌های نزدیک به سپاه نیز دست به کار شده و می‌کوشند فرمانده خویش را به حاشیه امنی ببرند.
حاجی زاده و مسئولیت پدافند هوایی سپاه
وقتی که سپاه پاسداران مسئولیت شلیک به هواپیمای اوکراینی را پس از سه روز انکار و پنهانکاری پذیرفت و حاجی‌زاده با حضور در صدا و سیما تقصیر خویش را گردن گرفت؛ بسیاری انتظار داشتند که وی از سمتش کناره‌گیری کرده و با حضور در دادگاه پاسخگوی این تقصیر بزرگ باشد. اما از همان روز فقط خبر بازداشت اپراتور شلیک کننده منتشر شد. با این وجود که حاجی زاده اعتراف کرد اپراتور صرفا از دستوری پیروی کرده که پیشتر به آن ابلاغ شده و به علت خرابی دستگاه مخابراتی؛ سایت اصلی نتوانسته دستور جدید را به اپراتور منتقل سازد. چنین اقراری خود سند مهمی برای تبرئه اپراتور و مقصر بودن اشخاصی دیگر در سطوح بالاتر از اپراتور است.
اما بالاتر از اپراتور سپاه چه کسانی قرار دارند. طبق ساختار تشکیلاتی در سپاه پاسداران، چهار بخش موشکی، پدافند هوایی، هواپیمایی و بالگردی و هواپیماهای بدون سرنشین زیرمجموعه فرماندهی هوا و فضای سپاه قرار دارند. از این رو منطقی به نظر می‌رسد که فرماندهان پدافند هوایی نیز به دلیل مسئولیت مستقیم در این پرونده درگیر باشند. اما کدام یک از فرماندهان پدافند هوایی در این عملیات نقش داشتند؟
پدافند هوایی تهران چگونه عمل می‌کند؟
بررسی ساختار و نحوه عملکرد سیستم پدافند هوایی کشور، به ویژه پدافند هوایی تهران نشان می‌دهد که استقرار یک سامانه پدافندی خارج از سیستم یکپارچه بدعتی بوده که بدون هماهنگی با این سیستم انجام شده است.
سیستم پدافندی کشور سال‌ها است که از زیر نظر ستاد مشترک نیروهای مسلح قرار گرفته و قرارگاهی با عنوان پدافند هوایی خاتم الانبیا بر عملکرد آن نظارت دارد.
سرتیپ امیر ساعدی فرمانده پدافند هوایی تهران سال ۹۷ در گفت و گویی مفصل با جوان آنلاین این ساختار پیچیده را تا حدودی باز کرده است. گفت و گویی که اگر مستند دادگاه قرار گیرد؛ مسیر رسیدگی به اتهامات امیر علی حاجی زاده فرمانده هوا و فضا و حتی حسین سلامی فرمانده سپاه را ساده‌تر می‌کند.
ساعدی در آن گفت و گو ابتدا نقش قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا را در ماموریت‌های پدافندی شرح داده. به گفته وی کار این قرارگاه سیاست‌گذاری و پایش موثر و مستمر آسمان کشور است.
سیستم پدافندی کشور سال‌ها است که از زیر نظر ستاد مشترک نیروهای مسلح قرار گرفته و قرارگاهی با عنوان پدافند هوایی خاتم الانبیا بر عملکرد آن نظارت دارد.
بر اساس اظهارات ساعدی این قرارگاه ۹ منطقه پدافندی در سراسر کشور دارد، اما منطقه تهران بواسطه وجود مراکز حساس و حیاتی مهم و متعددی که دارد از تجهیزات متراکم‌تری در قیاس با دیگر مناطق برخوردار است. از سوی دیگر نیروی انسانی که در منطقه تهران در حوزه‌ها و رسته‌های مختلف بکار گرفته می‌شوند ماهر، نخبه و با تخصص بالایی هستند که خدمت اولیه خود را در مناطق دیگر گذرانده و با تجربه شده اند.
به گفته فرمانده پدافند هوایی تهران، ماموریت‌های پدافند هوایی در دو حوزه ممانعتی و مراقبتی در چهار مرحله صورت می‌گیرد: «در مرحله اول همه تهدیدات هوایی می‌بایست کشف و آشکارسازی شود، در مرحله دوم باید شناسایی کنیم این پرنده‌ای که در قالب یک بیلیپ راداری در اسکوپ رادار دیده می‌شود، دشمن است یا دوست و یا این که با سرنشین است یا بدون سرنشین، آن بخشی که مرتبط می‌شود با تهدید تصمیم گیری می شود که چگونه با آن برخورد شود.»
وی سپس به مرحله سوم و چهارم که مرحله رهگیری هوا پایه و زمین پایه است اشاره می کند: «اگر با آن توسط هواپیماها درگیر شویم، می‌شود هواپایه و اگر از طریق زمین با سامانه‌های موشکی، توپ خانه ای و جنگ الکترونیک درگیر شویم، زمین پایه است و در مرحله چهارم این درگیری منتج به ردگیری آن هدف هوایی می‌شود، اینکه آیا آن را منهدم کنیم و یا اینکه با یک قفل راداری مجبور کنیم صحنه عملیات را ترک کند که به آن خنثی‌سازی می گویند. این‌ها چهار مرحله اصلی ماموریت پدافند هوایی است و در هر منطقه‌ای تاکتیک خودش را دارد و اینکه این ماموریت را با چه تعداد سامانه و با چه تراکمی انجام دهیم و نیروی انسانی چه ویژگی داشته باشد، مساله قابل توجهی دیگری است.»
اتهام فرماندهان سپاه؛ تجهیز و انتقال غیرمجاز یک سامانه پدافندی
تا اینجا امکانات پدافند هوایی کشور از سوی ساعدی به روشنی توضیح داده شد. از این رو به نظر می‌رسد با وجود چنین امکاناتی خطا تشخیص دادن هواپیمای مسافربری با موشک کروز برای سامانه دفاعی امری تقریبا محال است.
نکته دیگری که در گفت و گوی ساعدی قابل توجه است، نوع ارتباطات پدافند هوایی تهران با نیروی هوایی ارتش و سپاه از یک سو و از سوی دیگر بخش‌های فرودگاهی کشور است. به گفته وی این سامانه حتی با حراست برخی وزارت‌خانه‌ها نیز ارتباط نزدیکی دارد و ماموریت‌های مشترکی انجام می‌دهد.
اما در این گفت و گو یک نکته کلیدی وجود دارد که ارتباط میان سقوط هواپیما با شخص حاجی‌زاده را برجسته می‌کند. به گفته سرتیپ ساعدی پدافند هوایی دو ساختار دارد. یک ساختار یگانی شامل گروهان، گردان و گروه در قالب قرارگاه منطقه. در این ساختار امور جاری، پرسنلی و لجستیک انجام می‌گیرد، اما امور رزمی و عملیاتی در یک ساختار دیگری اجرا می‌شود که آن ساختار تعطیل بردار نیست و بصورت شبانه روزی فعال است و به آن شبکه یکپارچه پدافند هوایی گفته می‌شود.
این فرمانده به صراحت بیان کرده این شبکه یکپارچه مراکز فرماندهی و کنترل متناسب با سلسله مراتب خودشان از جمله موشکی، راداری، شنود الکترونیک، جنگ الکترونیک، پدافند غیرعامل که در کلیه نقاط کشور بالغ بر ۳۶۰۰ نقطه هستند را کنترل می‌کند: « به همین نسبت سامانهای پدافندی هوایی سایر نیروها هم از جمله نیروی هوافضای سپاه تحت کنترل عملیاتی این شبکه یکپارچه هستند؛ فلذا هر اقدامی که در حوزه پدافند هوایی کشور صورت می‌گیرد باید با دستور و فرمان این شبکه باشد.»
اکنون سئوال بر سر این است که چرا پس از ساقط شدن هواپیما، حاجی زاده در تلویزیون ظاهر شد و مسئولیت آن را بر عهده گرفت؟ چرا فرمانده پدافند هوایی تهران مسئول این خطا شناخته نشد و چرا این اقرار پس از ۳ روز پنهان کاری انجام شد؟ حاجی‌زاده در آن اظهارات تلویزیونی از انتقال اپراتوری در نزدیکی محل اصابت هواپیما خبر داد که کاملا مستقل از سیستم یکپارچه عمل می‌کرده و هیچ ارتباطی با این سیستم نداشته است. این امر خود نشان می‌دهد که انتقال چنین سامانهای اساسا یک تخلف سازمانی بوده و شخص حاجی‌زاده یا فرمانده سپاه بدون هماهنگی و به دلایلی که هنوز مشخص نیست؛ این سامانه بی‌هویت را به آن محل اعزام کرده‌اند.
اظهارات اخیر وزیر دفاع مبنی بر تخطی اپراتور از ضوابط به این فرضیه قوت می‌بخشد که حاجی زاده و سلامی از اختیارات خویش سو استفاده کرده و بدون هماهنگی با سیستم پدافند یکپارچه، سامانه پدافندی غیرمجازی را مسلح کرده‌اند. این همان اتهامی است که دادگاه باید به آن رسیدگی کند و دریابد چرا این دو فرمانده بدون مجوز و سرخود چنین اپراتوری را حین عملیات انتقام تجهیز کردند.
