رادیو زمانه - دلار از مرز ۲۲ هزار تومان عبور کرد و در آستانه ۲۳ هزار تومان قرار دارد، سکه بالاتر از ۱۰ میلیون تومان ایستاده، مواد غذایی روز به روز گران می‌شود و بنگاه‌های تولیدی بیشتری در آستانه توقف کامل قرار دارند. رئیس دولت اما همچنان معتقد است که اقتصاد کشور تحت مدیریت است و روند شاخص‌های اصلی به خوبی پیش می‌رود.
نرخ در بازار ارز و سکه در ایران لحظه‌ای است و برخی صرافی‌ها خرید و فروش را متوقف کرده‌اند. عکس: آرشیو
در آخرین روزهای اسفند سال قبل هنگامی که کرونا بخش گسترده‌ای از کسب و کار در جهان را تعطیل کرده بود، دلار در بازار آزاد ایران به ۱۶ هزار تومان رسید. روند صعودی دلار در چهار ماه نخست امسال نیز ادامه یافت و تا نیمه تیر ماه ۵ هزار و ۵۰۰ تومان بر نرخ دلار افزوده شده است. تفاوت نرخ دلار در تیر امسال با یکسال قبل به بیش از هشت هزار تومان می‌رسد.
سکه که از آن به عنوان بازار موازی ارز نام برده می‌شود هم وضعیتی مشابه دارد؛ حدود ۴ میلیون تومان افزایش قیمت در سه ماه و نیم.
رئیس کل بانک مرکزی در واکنش به وضعیت آشفته و پیشروی نرخ ارز، گفته که برنامه‌ریزی برای کنترل بازار در دست اقدام است.
حسن روحانی، رئیس دولت هم از بانک مرکزی خواسته « جهت کنترل و مدیریت بازار ارز» و «بازگشت هرچه سریعتر ارزهای صادرکنندگان به چرخه اقتصاد» اقدام کند. روحانی البته همانند گذشته وضعیت را «تحت مدیریت» و روند شاخص‌های اصلی را «خوب» توصیف کرده و مدعی شده که ایران در اقتصاد بدون نفت خوب عمل کرده است.
عملکرد دولت در بازار ارز و اقتصاد اما برای نمایندگان مجلس رضایت بخش نیست. ۲۰۰ نماینده طرح سوال از رئیس جمهوری را امضاء کرده‌اند.
احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم گفته است: رئیس جمهوری در حال نزدیک کردن کشور به لبه پرتگاه است.
دلارهایی که بازنگشت
دولت کمبود منابع ارزی را دلیل وضعیت کنونی بازار می‌داند و از همین رو صادرکنندگان را به عرضه ارز در سامانه نیما مکلف کرده است. محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی گفته: «حدود ۲۰ میلیارد دلار ارز صادراتی صادرکنندگان به کشور باز نگشته است». او از دولت خواسته به صادرکنندگان ضمانت اجرایی بدهد تا با خیال آسوده ارزشان را به کشور وارد کنند.
ماجرا تنها به ارز صادرکنندگان محدود نیست. دلار ۴۲۰۰ تومانی که دولت برای واردات کالاهای اساسی داده و در قبال آن وارداتی صورت نگرفته هم بخش دیگری از منابع ارزی بلاتکلیف یا هدر رفته است که بحران ارزی را تشدید کرده است.
دولت بحران را قبول نداشت
ولی‌الله سیف، رئیس کل سابق بانک مرکزی هم پس از مدت‌ها به حرف آمده و مدعی شده که بانک مرکزی تیر ۱۳۹۶ در گزارشی به ستاد اقتصادی دولت نسبت به پیامدهای عدم انتقال ارز «ابراز نگرانی» کرده اما این موضوع جدی گرفته نشده است.
او گفته که همان زمان پیشنهاد کرده عرضه ارز محدود شود اما این پیشنهاد هم پذیرفته نشده و در نهایت کنترل بازار از دست بانک مرکزی خارج شده است.
حرکت در مسیر ونزوئلایی شدن؟
دولت وعده کنترل بازار ارز را می‌دهد. کنترل بازار اما به دلار نیاز دارد و دست دولت فعلا به دلیل کاهش درآمدهای نفتی از دلار است. صادرات نفت به کمترین میزان کاهش یافته، عراق به عنوان یکی از منابع تامین ارز برای تهاتر غذا و دارو با تهران به توافق رسیده است.
در این شرایط همه‌گیری کرونا وضعیت را دشوارتر کرده؛ همان صادرات غیرنفتی اندک کمتر شده است و مرزهای انتقال ارز از کشورهای همسایه مسدود شده است. دولت برای تامین بودجه با دشواری بسیار روبرو است و کسری بودجه ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
حجم نقدینگی از ۲۶۰۰ هزار میلیارد تومان فراتر رفته و پیش‌بینی می‌شود به ۳۰۰۰ هزار میلیارد تومان در پایان سال برسد. این چشم‌انداز تیره سبب شده برخی از کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در ایران نسبت به «ونزوئلایی» شدن هشدار بدهند.
پویا ناظران، اقتصاددان پیش‌بینی کرده که با ادامه روند فعلی ایران در مسیر ونزوئلایی شدن قرار می‌گیرد. لطفعلی بخشی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران هم گفته؛ وقتی کسری بودجه دولت‌ها به حدود یک چهارم بودجه برسد، وضعیت هشدارآمیز اعلام می‌شود و حالا پیش‌بینی‌ها بر این است که کسری بودجه دولت به بالای ۵۰ تا ۶۰ درصد بودجه می‌رسد؛ اقتصاد در وضعیت خاصی قرار گرفته است.
حسین راغفر از منتقدان سیاست‌های اقتصادی دولت با اینکه «ونزوئلایی شدن» ایران را رد کرده اما گفته؛ «ظرفیت‌های ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران، زیاد است».
