پیوست یکم برجام، مکانیسم منحصربه‌فردی برای دست‌رسی آژانس به سایت‌های مشکوک ظرف ۲۴ روز از طریق کمیسیون مشترک تعیین کرده‌است که طبق آن، نتیجه همکاری نکردن ایران، به کار افتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم‌های سازمان ملل خواهد بود.

این دو شرط مطرح شده در برجام، مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) یا بازگشت خود‌به‌خودی تحریم‌ها (Snapback) هم خوانده می‌شوند.

قطعنامه ۲۲۳۱ و خروج ایران از فصل هفتم

پس از ۱۲ سال گفتگو در باره برنامه هسته‌ای ایران با کشورهای عضو گروه ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در تابستان ۲۰۱۵ تصویب شد. شش روز بعد از تصویب برجام، شورای امنیت آن را در قالب قطعنامهٔ ۲۲۳۱ تصویب کرد، که به موجب آن هر شش قطعنامه قبلی صادر شده علیه ایران، که به وضع تحریم‌های گسترده بین‌المللی در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد انجامیده بود، لغو شد. این نخستین بار در تاریخ سازمان ملل بود که کشوری پس از دریافت قطعنامه‌های پیاپی و وضع تحریم‌های اقتصادی، نظامی، نفتی و موارد مرتبط با کالاهایی با کاربرد دوگانه، ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، توانست بدون حتی یک روز اجرای این قطعنامه‌ها - هر چند به‌طور مشروط - با لغو همه قطعنامه‌های قبلی، از شمول فصل هفتم منشور خارج شود.

در شرایطی که دولت ایران انتظار داشت به تدریج با کاهش تحریم‌ها و افزایش صدور نفت، از تنگنای اقتصادی بیرون آید، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، موشک‌های بالیستیک جدیدی را به طور آزمایشی پرتاب کرد، و حساسیت جامعه جهانی را برانگیخت. ماه مارس ۲۰۱۶، ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان در نامه مشترکی به دبیرکل وقت سازمان ملل ایران را متهم کردند که "با آزمایش‌های موشکی خود، قطعنامه۲۲۳۱" شورای امنیت را نقض کرده‌است. قطعنامه ۲۲۳۱ ایران را ملزم می‌کند که از فعالیت‌های مربوط به "موشک‌های هسته‌ای" خودداری کند، اما ایران استدلال می‌کند که موشک‌های بالیستیکش برای حمل سلاح هسته‌ای طراحی نشده‌اند، و می‌گوید که متن قطعنامه از نظر قانونی الزام‌آور نیست و نمی‌تواند مشمول اقدامات تنبیهی شود.

خروج آمریکا، کاهش تعهدات ایران

ایران هنوز از مزایای اقتصادی برجام بهره چندانی نبرده بود که دونالد ترامپ، به ریاست جمهوری آمریکا برگزیده شد. او در طول تبلیغات انتخاباتی‌اش، بارها برجام را "توافقی بد" خوانده بود و وعده کرده‌بود که آن را لغو کند. اندکی پس از انتخاب ترامپ، کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ به اتفاق آرا، منهای یک رای، قانون تحریم ایالت متحده علیه ایران را تمدید کرد. برخی از مقام‌های ایران گفتند که تمدید این قانون، نقض برجام است، اما مقام‌های آمریکا آن را نقض برجام نمی‌شمردند، با این استدلال که تمدید این قانون، تصویب تحریم‌هایی جدید نیست. با این همه، باراک اوباما که هنوز تا ژانویه سال بعد یعنی حدود دو ماه دیگر بعد از انتخابات، رئیس‌جمهور بود - و برجام را از دستاوردهای بزرگ دوران زمام‌داری خود می‌دانست، از توشیح (امضای) قانون سرباز زد، هرچند این قانون پس از گذشت مدت زمان لازم، خود‌به‌خود ابلاغ شد. در واکنش، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در نامه‌ای به علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، دستور "پژوهش درباره ساخت پیشرانه‌های هسته‌ای دریایی و تهیه سوخت برای آن‌ها" را صادر کرد. هم‌زمان، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در دستوری جداگانه مأمور پی‌گیری راه‌های پیش‌بینی‌شده در برجام برای رسیدگی به موارد ادعایی نقض توافقنامه از سوی آمریکا شد.