رادیو زمانه - به تازگی دو محیطبان در منطقه حفاظت شده «فیله ــ خاصه» به قتل رسیدند. میکائیل هاشمی و مهدی مجلل حین انجام وظیفه کشته شدند. مهدی و میکائیل که بودند، چطور کشته شدند و چرا؟
قتل غم‌انگیز دو جوان وظیفه‌شناس هنگام انجام شغل‌شان یکی از تکان‌دهنده‌ترین اخبار نیمه دوم فروردین ۱۴۰۰ بود.
میکائیل هاشمی و مهدی مجلل دوشنبه هفته جاری ۱۶ فروردین در منقطه فیله ــ خاصه به قتل رسیدند. متهمان به قتل آنها دستگیر شده اند.
دوشنبه عصر در فیله ــ خاصه چه گذشت؟
عصر دوشنبه حوالی غروب میکائیل هاشمی و مهدی مجلل تعقیب یک خودرو در منطقه حفاظت شده «فیله-خاصه» را آغاز می‌کنند.
به گفته فرمانده یگان حفاظت محیط زیست دو محیطبان با شکارچی‌های غیرمجاز در منطقه برخورد کردند، به یک نیسان مشکوک شدند، ایست دادند، اما نیسان متوقف نشد و فرارکرد.
سرهنگ جمشید محبت‌خانی می‌گوید: «محیط‌بانان به دنبال نیسان به سمت جاده اصلی می‌آیند و با یگان حفاظت محیط زیست استان تماس می‌گیرند، می‌گویند که در جاده اصلی، ۱۵ کیلومتر بعد جاده راه ببندند؛ در پی این تماس، نیروی کمکی در همان جایی که صحبت شده بود، مستقر می‌شود، اما حدود ۱۰ کیلومتر قبل از آن محل، نیسان به جاده فرعی می‌پیچد و وقتی محیط‌بانان به جاده فرعی می‌پیچند، ارتباط قطع می‌شود.»
تعقیب یک ساعت ادامه داشته و از ساعت ۷ و نیم شب به بعد تماس با محیط‌بانان قطع می‌شود.
به گفته محبت‌خانی نیروی کمکی نگران شده و دنبال محیط‌بانان می‌رود، اما به دلیل فرعی‌های متعددی که در مسیر ده کیلومتری بوده مطمئن نبودند که محیط‌بانان به کدام راه فرعی پیچیدند، محیط‌بانان نیز جواب تلفن خود را نمی‌دادند.
صبح روز بعد
اجساد مهدی و میکائیل حدود ساعت شش و نیم صبح روز بعد پیدا می‌شود. درحالی‌که بر روی زمین افتاده و به سرهایشان تیر شلیک شده بود.
آنچه روشن است هردو محیطبان با سلاح جنگی (کلاشنیکف) و اصابت گلوله به سر کشته شده‌اند.
زهرا کشوری، خبرنگار محیط زیست در صفحه توییتر خود در مورد نحوه کشته شدن محیط‌بانان چنین نوشته است:
«شکارچیان با اسلحه جنگی کلاشنیکف خودروی محیط زیست را به گلوله بسته و دو محیطبان سرنشین آن‌را مجروح می‌کنند. شکارچیان در اوج بی‌رحمی محیط‌بانان مجروح را از خودرو پیاده کرده و به سر هر دو نفر تیر خلاص شلیک کرده‌اند.»
مسوولان می‌گویند هنوز در مورد اظهار نظر قطعی در مورد نحوه دقیق به قتل رسیدن محیط بانان زود است اما روایت خانم کشوری را چندین کاربر دیگر فعال در زمینه محیط زیست در رسانههای اجتماعی تکرار کرد‌اند.
از جمله محمد درویش پژوهشگر و فعال حوزه محیط زیست که نوشته است:
«آنچه که در ماجرای شهادت دو محیطبان زنجانی شوکه‌کننده است، میزان باورنکردنی قساوتی است که شلیک‌کنندگان از خود نشان داده و بعد از آنکه دو محیطبان را زخمی می‌کنند، پیکر آن دو را از خودرو بیرون کشیده و به سر هر یک تیر خلاص شلیک می‌کنند! واقعاً این درجه از خشونت و کینه برای چیست؟!»
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «به سرمحیط‌بانان تیر خورده است، اما باید صبر کنیم تا بازجویی‌ها تمام شود، اعتراف بکنند که چگونه محیط‌بانان را شهید کردند، آن هنگام توسط پلیس اعلام می‌شود»
تصویر بسیار تلخ اجساد دو محیط بان را در حالی که یونیفورم خاکی رنگ خدمت بر تن و پوتین‌های کوهنوردی برپایشان است و در کنار هم غرق خون بر زمینی که از آن محافظت می‌کردند، افتاده‌اند، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.
منطقه فیله-خاصه
اما منطقه «فیله-خاصه» که این دو مرد جوان بر سر حفاظت از آن جان دادند کجاست؟
ایرنا پنج سال پیش در گزارش معرفی مناطق حفاظت شده استان زنجان این منطقه را چنین توصیف می‌کند:
«منطقه شکار ممنوع فیله خاصه از توابع بخش قره پشتلو و زنجانرود در شهرستان زنجان قرار دارد که از سال۸۶ جزو مناطق شکار ممنوع استان زنجان اعلام شد و وسعت آن۱۱۰ هزار و۵۳۲ هکتار است. گونه های درختی همانند درختان میوه و صنوبر و گونه های گیاهی همچون انواع آویشن، درمنه، انواع خانواده گندمیان و گیاهان بالشتکی و همچنین آهوی ایرانی، گراز، سمور سنگی، پرندگانی چون کبک، باقرقره، انواع پرندگان شکاری، انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر زمستانی و انواع خزندگان در این منطقه وجود دارد.»
وظیفه محیط‌بانان منطقه البته تنها به حافظت از حیوانات در مقابل شکارچیان محدود نمی شود، هنگام آتش سوزی یا هر تهدیدی، این نیروهای محیطبان هستند که بلافاصله به اطفای حریق می‌پردازند. این منطقه بارها دچار حریق شده و هربار ناجی محیط بانان بودند. شایدآخرین مورد آن تیرماه ۹۶ بود که هنگام بروز آتش سوزی حدود ۸۰ هکتار از مراتع منطقه در آتش سوخت، محیط‌بانان منطقه بیش از ۵ ساعت بی‌وقفه تلاش کردند تا توانستند حریق را خاموش کنند. دلیل آتش سوزی آن سال هم بر پایه رد موتورسیکلت فردی بود که هیچ‌وقت شناسایی نشد.
مهدی و میکائیل: محیط‌بانان وظیفه‌شناس
پیکر میکائیل و مهدی مجلل روز چهارشنبه در بهشت زهرای زنجان به خاک سپرده شد.
میکائیل هاشمی ۴۲ سال داشت و بیش از ۲۰ سال محیطبان بود، او فرزندی ۷ ساله داشت و همسرش باردار است. مهدی مجلل ۳۴ ساله و مجرد بود.
مهدی دستی هم به قلم داشتند و گاه در نشریات از محیط زیست می‌نوشت. مهدی مجلل در یادداشتی درنشریه قانون با ذکر داستانی تخیلی از ناصر الدین شاه به وضعیت محیط‌زیست ایران و ترفندهای نادرست برای حفاظت از آن اشاره می‌کند: «حوزه محیط زیست که متولیان به ظاهر دانشمند هم کم ندارد، طی سالیان اخیر راهکارهای«شاهکار»ی برای بهتر زیستن ارائه داده و انجام داده اند که نتیجه این ترفندهای ملوکانه بروز بحران‌های خارق العاده در کشور ایران است که نشانه‌های آن در جامعه هویداست.»
ویدیویی کوتاه در سایت همدلی زنجان از مهدی مجلل منتشر شد که پرنده‌ای زخمی را- که به نظر می‌رسد لک‌لک ایرانی باشد- پس از بهبودی در طبیعت رها می‌کند. این ویدیو را کاربران رسانههای اجتماعی بارها باز نشر کردند و سادگی و زیبایی آن قلب همه را به درد آورد.
مظنونان دستگیر شده
تا زمان اتمام بازجویی‌ها و روشن شدن جزییات ماجرای قتل این دو محیط بان در حین خدمت، روایت شلیک تیر خلاص به شیوه‌ای اعدام گونه به پیکر زخمی آنها تنها روایتی است که در اختیار داریم.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گفته است: «یک نفر نیز به محل حادثه می‌آید، آن فرد مظنون اول بوده و پلیس آگاهی هم بلافاصله حضور پیدا کرده بود، از طریق همان مظنون بقیه موارد کشف می‌شود.»
در رسانههای اجتماعی گفته شده وقتی ماموران پلیس برای دستگیری یکی از مظنونان به روستای محل سکونت او رفته‌اند متهم دست یکی از مأموران پلیس را هم شکسته‌است.
مقامات محلی جزییات بیشتری از دستگیری مظنونان ارائه داده‌اند اما اشاره ای به شکستن دست ماموران در آن نشده.
اسماعیل قلی‌زاده فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل محیط زیست استان زنجان گفت: «در همان ساعات اولیه یکی از شکارچیان دستگیر شد و دیگری هم توسط ماموران پلیس آگاهی دستگیر شد. احتمال داده می‌شود شکارچیان سه نفر باشند و همچنان تحقیقات برای پیدا کردن نفر سوم ادامه دارد.»
شکارچیان آهو
براساس سرشماری سال ۹۲ نزدیک به ۱۵۰۰ رأس آهو در دشت سهرین و منطقه شکار ممنوع فیله خاصه زندگی می کنند که ۲۰۰ رأس در منطقه شکار ممنوع فیله خاصه زیست می کنند.
گمانه‌زنی‌های اولیه خبرنگاران زیست محیطی و محیط بانان از شکارچی بودن قاتلان حکایت داشت و به نظر می‌رسد که این تصور صحیح بوده است.
قلی زاده گفت: «یکی از قاتلان که دستگیر شده است سابقه‌دار بوده و قبلا به خاطر شکار غیرمجاز دستگیر شده بود. همچنین در بازجویی از منازل این قاتلان مقدار قابل توجهی گوشت آهو نیز کشف شده »
چه باید کرد؟
این نخستین باری نیست که محیط بانان حین انجام وظیفه کشته می‌شوند. سال گذشته فرمانده يگان حفاظت محيط زيست كشور به ایرنا گفته بود که تا کنون ۱۴۱ محیطبان حین انجام وظیفه کشته شده‌اند. ظرف یکسال ۴ محیط بان دیگر نیز به این تعداد اضافه شده و مجموع محیط‌بانان قربانی به ۱۴۵ نفر رسیده است.
سرهنگ جمشيد محبت‌خاني گفته بود:« سه هزار و ۵۰۰ محيط‌بان در سازمان حفاظت محيط زيست فعال هستند كه پنج درصد آنها تاكنون شهيد شدند.اين آمار قابل مقايسه با شهداي ديگر نهادهاي اداري نيست همچنين ۲۷۳ محيط‌بان به علت اصابت تير جانباز شدند.»
محمد درویش، کارشناس و فعال محیط زیست در گفت‌وگویی با تجارت نیوز می‌گوید:
«طبیعت ایران صحنه یک جنگ اعلام نشده است. با توجه به جمعیت ایران و وسعت مناطق حفاظت شده، این نسبت قتل و کشتار در دنیا بی‌نظیر است و در هیچ کشوری این تعداد از محیط‌بانان و متخلفان در درگیری مستقیم کشته نمی‌شوند. این نشان‌دهنده یک خلا جدی در نظام آموزشی ماست. اگر نظام آموزش و پرورش و رسانههای رسمی کشور در این مورد به درستی آگاه‌سازی نکنند وضعیت به مراتب از این بدتر می‌شود.»
راه حلی که درویش برای حفاظت از محیط بانان پیشنهاد می‌دهد معقول‌ترین راه و آن راهی است که در بسیاری از کشورهای جهان پیاده می‌شود: «در بسیاری از مناطق دنیا به سمتی رفته‌اند که پاسگاه‌های محیط‌بانی و مراکز دیده‌بانی به منابع نرم‌افزاری، دیجیتالی و نصب دوربین‌های هوایی و رصد شبانه‌روزی مجهز شوند. در این حالت دیگر نیاز نیست محیطبان با متخلف روبه رو و چنین درگیری‌هایی ایجاد شود.»
به گفته مسوولان بازجویی از متهمان چند هفته طول خواهد کشید. برخی از کاربران رسانههای اجتماعی تاکید کرده‌اند که محاکمه این افراد باید به صورت علنی برگزار شود.
