فرسودگی حیاتی چیست؟

سازمان بهداشت جهانی ذیل پروژه مونیکا که یک پروژه بهداشت و سلامت داوطلبانه است، پرسش‌نامه‌ای به نام «ماستریخت» برای تعریف فرسودگی حیاتی طراحی کرده که در تحقیق مورد بررسی گزارش حاضر نیز از آن استفاده شده است.

در پرسش‌نامه ماستریخت که پر کردن آن فقط پنج تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد، از فرد ۲۱ سوال پرسیده می‌شود. بیشتر این سوالات درباره احساس خستگی، خالی بودن از انرژی، بی‌انگیزه بودن، کیفیت خواب، کمبود اعتماد به نفس، بی‌اعتمادی نسبت به آینده، عدم توانایی در تحمل صداهای بلند، بیشتر فکر کردن به آشنایان و اقوام فوت شده، بیشتر شدن زمان حل مسایل زندگی نسبت به گذشته و احساس نیاز بیشتر به گریه کردن است.

پاسخ به سوالات این پرسش‌نامه از طریق سه دسته پاسخ امکان‌پذیر است. افراد می‌توانند با دادن پاسخ «آری»، «خیر» و «؟» به سوالات ماستریخت پاسخ دهند. پس از اتمام جواب دادن به سوالات، فرد متخصصی که تست را از بیمار گرفته است، با دادن امتیاز دو به جواب‌های «آری»، امتیاز یک به جواب‌های «؟» و امتیاز صفر به جواب‌های «نه»، نمره نهایی تست‌دهنده را محاسبه می‌کند. نمره نهایی، عددی بین صفر تا ۴۲ است و هر چه فرد نمره بالاتری کسب کند، میزان فرسودگی حیاتی در او قوی‌تر است.

متخصصان فرسودگی حیاتی را شرایطی جسمی و روانی توصیف می‌کنند که فرد در آن احساس خستگی مفرط و کمبود انرژی می‌کند و تحریک‌پذیرتر و بی‌روحیه‌تر از قبل است.

رابطه بین فرسودگی حیاتی و سکته قلبی چیست؟

حالا که به طور مختصر می‌دانیم فرسودگی حیاتی چیست، بهتر است درباره ارتباط آن با سکته‌های قلبی نیز مطلع شویم. در تحقیقاتی که دانشمندان اروپایی در کمتر از یک ماه پیش نتایج آن را منتشر کردند، آمده است که دو سوم (۶۷ درصد) از مردان مورد بررسی دچار سطحی از فرسودگی حیاتی بوده‌اند که از این میزان، ۱۵ درصد فرسودگی حیاتی شدید و ۵۲ درصد فرسودگی حیاتی متوسط داشته‌اند.

در این تحقیق هم‌چنین آمده است که فقط ۳۳ درصد از مردان مورد بررسی فرسودگی حیاتی نداشته‌اند. اما نزدیک به سه چهارم (۷۴ درصد) از مردانی که فشارخون بالا داشته، دچار فرسودگی حیاتی بوده‌اند. از این ۷۴ درصد، ۵۸ درصد دارای فرسودگی حیاتی شدید بوده و ۱۶ درصد فرسودگی متوسط داشته‌اند.

این تحقیق نشان می‌دهد که خطر سکته قلبی در پنج سال نخست پس از انجام تست ماستریخت، برای افرادی که میزان فرسودگی حیاتی آن‌ها بالا بوده، نسبت به کسانی که فرسودگی حیاتی کم یا متوسط داشته‌اند، ۲.۷ برابر بیشتر است. در بازه زمانی ۱۰ ساله نیز این خطر ۲.۲۵ برابر و در ۱۴ سال، ۲.۱ برابر بوده است.

اما این تحقیق فقط در سطح پزشکی و بالینی باقی نمانده است. وقتی محققان خطر سکته قلبی در ارتباط با فرسودگی حیاتی را با لنز عوامل اجتماعی مانند تحصیلات، شغل، سن و وضعیت تاهل نیز بررسی کردند، متوجه شدند که این خطر هرچند با بهبود شرایط اجتماعی فرد کاهش می‌یابد ولی هم‌چنان خطر قابل توجهی است؛ برای مثال، از در نظر گرفتن فاکتورهای سن و وضعیت تاهل مشخص شد افرادی که سطوح شدید یا متوسط این شرایط جسمی و روانی را داشته، در مقایسه با افرادی که فرسودگی حیاتی نداشته‌اند، در بازه زمانی ۱۴ ساله بعد از تست فرسودگی، ۱۶ درصد بیشتر دچار سکته قلبی شده بودند. در حالی‌که بدون وارد کردن عوامل سن و وضعیت تاهل، این رقم دو برابر بوده است.

در تحقیق تکمیل شده با عوامل اجتماعی مشخص شده است که خطر سکته قلبی مرتبط با فرسودگی حیاتی در مردانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند، مطلقه هستند و یا شریک زندگی‌ خود را از دست داده‌اند، در مقایسه با مردان متاهل بیشتر است.

این تحقیق جدید نشان می‌دهد خطر سکته قلبی در مردانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند، نسبت به مردان هم‌سن آن‌ها که تحصیلات و شغل مشابهی دارند، ۳.۷ برابر است. این نسبت در مورد مردان مطلقه و بیوه نیز به ترتیب، ۴.۷ و ۷ برابر است.

در میان عوامل اجتماعی، تحصیلات، شغل و سن نیز بی تاثیر نیستند؛ مثلا در مورد تحصیلات، مردانی که تحصیلات ابتدایی دارند، نسبت به مردانی که دارای تحصیلات دانشگاهی هستند، ۲.۲ برابر بیشتر در معرض خطر سکته قلبی مرتبط با فرسودگی حیاتی قرار دارند.

هم‌چنین مردان میان‌سال نسبت به جوان‌ها بیشتر تحت تاثیر سکته قلبی مرتبط با فرسودگی حیاتی هستند. در واقع، تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در مقایسه با مردان ۲۴ تا ۳۴ سال، خطر سکته قلبی مرتبط با فرسودگی حیاتی در مردان ۴۵ تا ۵۴ ساله، ۳.۸ برابر و در مردان ۵۵ تا ۶۴ ساله، ۵.۹ برابر بیشتر است.

درباره تاثیر وضعیت تاهل بر خطر سکته قلبی مرتبط با فرسودگی حیاتی، دکتر «دیمیتری پانوف»، یکی از اعضای اصلی تیم تحقیقاتی این پژوهش، به «نیوز مدیکال» گفته است: «تنها زیستن به معنای حمایت اجتماعی کمتر است. ما از تحقیقات قبلی خود می‌دانیم که یکی از عوامل خطر سکته‌های قلبی، کمبود حمایت اجتماعی است.»

بنا به گفته دکتر پانوف، یافته‌های پژوهش آن‌ها نشان دهنده الگویی است که مطابق آن، محرومیت‌های اجتماعی مانند فقر و نبود حمایت‌های اجتماعی با فرسودگی حیاتی و از این طریق با افزایش خطر سکته قلبی و سایر بیماری‌های قلبی و عروقی در ارتباط است.

این محقق عضو جامعه اروپایی کاردیولوژی هم‌چنین گفته است: «تلاش برای بهتر زیستن و کاستن از میزان استرس در خانه و محل کار می‌تواند به کاهش فرسودگی حیاتی کمک کند. مشارکت در جامعه و فعالیت‌های داوطلبانه محلی یکی از راه‌هایی است که می‌توانیم حمایت اجتماعی را برای خود و دیگران بیشتر کنیم و از آسیب پذیری خود در مقابل استرس‌های معمول زندگی مدرن بکاهیم.»

دکتر پانوف هم‌چنین معتقد است که با یک سبک زندگی سالم، این رفتارهای اجتماعی مثبت می‌توانند از میزان فرسودگی و خستگی ما بکاهند و در نتیجه خطر سکته قلبی را به خصوص برای مردان مجرد کاهش دهند.