دعوا بر سر چیست؟

سفر پاپ به عراق در میانه اسفند ۱۳۹۹ و دیدارش با علی سیستانی، یکی از مراجع مشهور ساکن عراق هنوز در کام مقام‌های جمهوری اسلامی تلخ است.

دیدار پاپ فرانسیس با علی سیستانی در رسانه‌های جهان و منطقه به عنوان «دیدار رهبر مسیحیان با رهبر شیعیان جهان» بازتاب یافت. نامیده شدن علی سیستانی به عنوان رهبر شیعیان جهان آنچنان برای نیروهای نزدیک به علی خامنه‌ای ناگوار بود که حتی در بخش‌های خبری رسمی تلوزیون ایران نیز خبر این دیدار تاریخی بازتاب چندانی نیافت و در رده خبرهای کم‌اهمیت منتشر شد.

تعرض به جایگاهی که علی خامنه‌ای در سه دهه گذشته تلاش کرده خود را در آن تثبیت کند گناهی نابخشودنی برای نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی است. گرچه علی خامنه‌ای به واسطه مقام سیاسی‌اش و تسلط بر منابع قدرت و ثروت در ایران جایگاهی ویژه در میان هم‌صنفی‌های خود یافته است ولی جایگاه فقهی بالاتر سیستانی سبب شده تا رابطه این دو همواره «تنشی فروخورده و کنترل‌شده» داشته باشد.

جواد شهرستانی به عنوان نماینده علی سیستانی نقش مهمی در تنظیم رابطه این دو ایفا کرده است. هرچند در سال‌های گذشته همواره از او به عنوان فردی با گرایش بیشتر به مواضع علی خامنه‌ای یاد شده است.

انتشار خبر برکناری جواد شهرستانی و موضع تند رسانه‌های وابسته به سیستم امنیتی ایران شاید بیش از آنکه پا در واقعیت داشته باشد، پیش‌دستی این نهادها برای بالا بردن هزینه برکناری او برای علی سیستانی است.

رابط سپاه قدس و علی سیستانی

اما محمدرضا سیستانی که در این موج خبری از او به عنوان «چهره ضدایرانی و هماهنگ با غرب» نام برده شده است، نقشی مهم در تنظیم روابط فرماندهان سپاه قدس با علی سیستانی دارد. او در سال‌های فرماندهی قاسم سلیمانی رابط اصلی میان فرمانده وقت سپاه قدس با علی سیستانی بود. تنها زمانی که داعش در عراق در حال پیشروی بود، علی سیستانی با قاسم سلیمانی بی‌واسطه ملاقات کرد که البته عکس و فیلمی از این دیدار منتشر نشد. در اسفند ماه ۱۳۹۷ نیز هنگامی که حسن روحانی به همراه محمدجواد ظریف به بیت علی سیستانی در نجف رفت، قاسم سلیمانی غایب بزرگ این دیدار بود.

پس از ترور قاسم سلیمانی در روز ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۸ و قرار گرفتن اسماعیل قاآنی در پست فرماندهی سپاه قدس نیز، علی سیستانی حاضر به دیدار با قاآنی نشد. پیام‌های سپاه قدس به علی سیستانی مانند گذشته تنها از کانال محمدرضا سیستانی منتقل می‌شود.

کشیده‌شدن پای فرزند ارشد علی سیستانی به وضعیت نمایندگی جواد شهرستانی در ایران نشان می‌دهد که نهادهای نظامی و امنیتی ایران نتوانسته‌اند رابطه گرمی با محمدرضا سیستانی برقرار کنند.

در اخبار و شایعات منتشر‌شده در روزهای گذشته بر این موضوع تاکید شده که حفظ جواد شهرستانی به عنوان نماینده علی سیستانی در ایران، سبب «کاهش نفوذ پسر ایت‌الله سیستانی» خواهد شد و به همین دلیل «دلسوزان» تلاش می کنند تا برکناری شهرستانی منتفی شود.

سیستانی، سیاست سکوت و مدارا

به کار بردن عبارت «هماهنگ با غرب» برای فرزند علی سیستانی را شاید بتوان در راستای همان چیزی دانست که پیش‌تر نماینده علی خامنه‌ای در روزنامه کیهان به علی سیستانی نسبت داده بود. در مهرماه سال گذشته علی سیستانی در دیدار با جنین هینیس پلاسخارت، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور عراق خواستار نظارت بین‌المللی بر انتخابات در عراق شده بود. این در حالی است که سپاه قدس در یک دهه گذشته نقش اصلی در انتخابات‌های عراق و آرایش سیاسی این کشور ایفا کرده است. حسین شریعتمداری در واکنش به این سخن علی سیستانی با انتشار مطلبی در روزنامه کیهان او را «خوشبین به بیگانگان» خواند:« دعوت از سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات یک کشور، اعلام ورشکستگی آن کشور، بدبینی به ملت و خوشبینی به بیگانگان است.»

انتشار این مطلب با واکنش تند مقام‌های عراقی مواجه شد. در ایران هم دولت از روزنامه کیهان و مدیرمسئول آن انتقاد کرد و مواضع شریعتمداری را جدای از مواضع جمهوری اسلامی خواند. محمدجواد ظریف هم کوشید با عذرخواهی از علی سیستانی بر این نقار و شکاف میان علی خامنه‌ای و سیستانی سرپوش بگذارد.

اما رویکرد علی سیستانی در مقابل مدح‌ها و انتقادهای جمهوری اسلامی از او و نقشش در عراق همواره سکوت و مدارا بوده است. بخشی از این سیاست به دلیل نگاه متفاوت مکتب نجف به عدم مداخله در امور سیاسی بازمی‌گردد. ولی شاید این سکوت و مدارا ریشه در نگرانی علی سیستانی برای آینده عراق هم داشته باشد. کشوری که اکنون تحت نفوذ گسترده سپاه قدس جمهوری اسلامی است و وقوع یک جنگ داخلی جدید در آن برای مردم این کشور غیرقابل تحمل است.