کیهان لندن - دور دوم مذاکرات برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نیز بدون هیچ نتیجه مشخصی در روز جمعه ۹ آوریل ۲۰۲۱ پایان یافت. مذاکره‌کنندگان برای گذراندن تعطیلات آخر هفته و به احتمال زیاد برای رایزنی، به کشورهایشان بازگشتند. اگر مبنا را بر اظهارات شرکت کنندگان بگذاریم، با وجود ابراز خوش‌بینی به آینده این مذاکرات، تا کنون هیچگونه گشایشی حاصل نشده، اگرچه چنین به نظر می‌آید که گویا همه آماده برداشتن گام‌هایی برای باز کردن قفل هستند.
«مشوق»های طرفین مذاکره
جمهوری اسلامی جمعه صبح کشتی کره‌ای «هانکوک چمی» را که ۱۵ دی ۹۹ توسط قایق‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توقیف شده بود آزاد کرد. این کشتی با ناخدا و خدمه آن ساعت ۶ صبح جمعه به وقت ایران به سمت کره جنوبی حرکت کردند. کره جنوبی به نوبه خود قول داده است برای آزاد ساختن ۷ میلیارد دلار پول حاصل از فروش نفت و گاز که در بانک‌های این کشور آسیایی مسدود شده اقداماتی انجام دهد.
رفع توقیف کشتی کره‌ای بدون اینکه پولی آزاد شده باشد را می‌توان گامی از سوی جمهری اسلامی برای تسهیل مذاکرات تفسیر کرد. البته در حاشیه نشست وین به جمهوری اسلامی پیشنهاد شده بود در قبال توقف غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم، یک میلیارد دلار از این پول‌ها آزاد شود. پیشنهادی که جمهوری اسلامی بلافاصله رد کرد.
اتحادیه اروپا نیز که دو هفته پیش اعلام کرده بود همزمان با آغاز مذاکرات وین نام سه نهاد و ۸ شخصیت حقیقی را در رابطه با سرکوب خونین خیزش مردمی آبان به فهرست تحریم‌های حقوق بشری خود اضافه خواهد کرد، این تصمیم را فعلا به بایگانی سپرده است. یک مقام اروپایی در بروکسل به کیهان لندن می‌گوید «تحریم‌های جدیدی همزمان با مذاکراتی که با هدف برداشته شدن تحریم‌های آمریکا در جریان هستند، پیام خوبی نبوده و می‌توانست این مذاکرات را قبل از آغاز محکوم به شکست کند.» البته اروپا قبل از آن نرمش دیگری نیز از خود نشان داده بود. در جریان آخرین اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، کشورهای اروپایی پیشنویس قطعنامه‌ای را که در محکومیت جمهوری اسلامی به دلیل مخفی‌کاری در برنامه اتمی و عدم همکاری با بازرسان آژانس تهیه کرده بودند، در آخرین لحظه با پشتیبانی آمریکا پس گرفتند. آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز گفتگو با جمهوری اسلامی را در رابطه با یافتن آثار اورانیوم غنی شده در دو سایت اعلام نشده، فعلا به تعویق انداخته است. رفتاری که به جمهوری اسلامی این فرصت را داده تا همزمان با گفتگوهای وین رسما اعلام کند که مقدار اورانیوم ۲۰ درصدی‌اش به ۵۵ کیلو افزایش یافته بدون آنکه هیچ اعتراضی از سوی هیچ نهاد بین‌المللی و یا کشوری صورت بگیرد.
«خط قرمز»های علی خامنه‌ای
عباس عراقچی معاون وزارت خارجه که ریاست هیات مذاکره کننده جمهوری اسلامی را در وین عهده‌دار است، قبل از بازگشت به تهران در گفتگو با رسانه‌های داخلی ادعا کرد «نشانه‌هایی (در نشست وین) بروز کرده است که آمریکایی‌ها در حال بررسی مواضع خودشان برای بازگشت به توافق هسته‌ای و رفع کامل تحریم‌ها هستند.» عباس عراقچی در پاسخ به پرسشی در رابطه با گسترش توافق هسته‌ای به موضوعات دیگر چون برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی با قاطعیت اعلام کرد «ما هیچ مذاکراتی در مورد برجام نیز نخواهیم داشت چه رسد به مذاکرات فرابرجامی!»
موضع رسمی جمهوری اسلامی تا این لحظه، همان خط قرمز‌هایی است که علی خامنه‌ای تا کنون بارها بر آنها تاکید داشته است: برداشتن کلیه تحریم‌هایی که در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ و قبل از آن، چه در رابطه با برجام و چه حقوق بشر، فعالیت‌های تروریستی سپاه پاسداران و برنامه‌های موشکی وضع شده‌اند، عدم مذاکره در رابطه با برنامه‌های موشکی و سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه، و راستی‌آزمایی حذف ۱۶۰۰ تحریمی که آمریکا تا کنون وضع کرده است.
منظور جمهوری اسلامی از راستی‌آزمایی را کاظم غریب‌آبادی نماینده دولت حسن روحانی در سازمان بین‌المللی انرژی اتمی چنین توضیح می‌دهد: «مفهوم راستی‌آزمایی این است که مثلاً جمهوری اسلامی باید در حوزه فروش نفت بتواند قراردادهای نفتی‌اش را منعقد و نفتش را صادر کند و منابع مالی درآمدش را از طریق کانال‌های بانکی به داخل منتقل کند و یا مصارف دیگری را برای آن در نظر بگیرد. یا در حوزه بانکی بتواند تراکنش‌های مالی‌اش را از کانال‌های مالی مختلف انجام بدهد.» در حقیقت گرفتن هرگونه اهرم فشار از آمریکا در مذاکراتی که اگر به این شکل انجام شود، تنها برنده آن جمهوری اسلامی خواهد بود.
البته مقامات جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند که این خط قرمز‌ها را در قالب طرحی با سه کشور اروپایی عضو برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) در نشستی که ۲۹ مارس در فرانکفورت برگزار شد ارائه داده‌اند و مورد توافق «همه طرفین» نیز قرار گرفته است. آمریکا نیز، به گفته یک مقام جمهوری اسلامی که به شرط فاش نشدن نام‌اش با خبرگزاری ژاپنی «کیودو» گفتگو کرده است، این پیشنهاد، یعنی لغو همزمان کلیه تحریم‌ها را «درک» کرده و مذاکرات وین تنها در مورد «تدابیری» است که در این جهت باید اتخاذ شوند.
ضد و نقیض‌های آمریکایی‌ها
اظهارات پر ضد و نقیض مقامات آمریکایی نیز شک و شبهه‌های بسیاری در مورد سیاست‌های واشنگنتن در قبال جمهوری اسلامی به وجود آورده است. مقامات دولتی آمریکا از سویی می‌گویند به دنبال توافقی طولانی‌تر و گسترده تر با جمهوری اسلامی هستند که هم «زمان گریز» را، که با تخلفات اخیر از یکسال به چند ماه کاهش یافته، افزایش دهد و هم مسائل دیگری را چون ساخت موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و سیاست‌های این جمهوری اسلامی را که ثبات و امنیت منطقه را به خطر انداخته در بر گیرد.
رابرت مالی که ریاست هیات مذاکره‌کننده آمریکایی در وین را عهده‌دار است در چند مصاحبه اخیرش به صراحت گفته است که آمریکا می‌بایست تحریم‌ها را حذف کرده و مذاکره در هر مورد دیگر، یعنی برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای را به «بعد» موکول کند، بدون آنکه در مورد کدام «تحریم‌ها» و زمان این «بعد» توضیحاتی بدهد. حال آنکه آنتونی بلینکن وزیر خارجه دولت جو بایدن بارها گفته است که هرگونه تصمیمی با مشورت شرکای اروپایی و هم‌پیمانان منطقه‌ای گرفته خواهد شد. اگر اسرائیل را مهم‌ترین هم‌پیمان آمریکا در منطقه بدانیم، سخنان اخیر بنیامین نتانیاهو نشان از خلاف این سخنان دارد و مشخص است که واهمه‌های کشورهای منطقه در مذاکرات غیرمستقیم با جمهوری اسلامی در نظر گرفته نشده‌اند.
نگرانی‌های کشورهای منطقه
بنیامین نتانیاهو با اشاره به تلاش آمریکا برای احیای برجام می‌گوید «هیچ توافقی که تهدیدی برای اسرائیل باشد ما را ملزم نخواهد کرد.» روزنامه «اورشلیم پست» به نقل از یک مقام سیاسی اسرائیلی می‌نویسد «اگر اظهارات رابرت مالی بازتاب سیاست‌های دولت آمریکا باشد، اسرائیل با آن مشکل جدی خواهد داشت.» همین مقام اسرائیلی می‌افزاید «رابرت مالی در مصاحبه‌های اخیر خود نه تنها به نقش مخرب ایران در منطقه اشاره‌ای نکرده بلکه اهمیت مشاوره با هم‌پیمانان منطقه‌ای را نیز مسکوت گذاشته است.» اسرائیل و البته پادشاهی سعودی خواهان مشارکت در گفتگوها با جمهوری اسلامی در مورد پرونده هسته‌ای و البته دیگر مشکلات منطقه هستند.
در این میان، فیصل بن فرحان آل‌سعود وزیر خارجه پادشاهی سعودی در گفتگویی با شبکه تلویزیونی «فرانس۲۴» قبل از آغاز نشست وین گفته بود «به ما اطمینان داده‌اند که در این مذاکرت و هر توافق جدیدی دو موضوع موشک‌های بالستیک و حمایت ایران از گروه‌های مسلح در منطقه گنجانده خواهد شد» که البته تا کنون هیچکدام از این دو موضوع نه تنها روی میز قرار نگرفتند بلکه حتا اشاره‌ای هم به آنها در گفتگوهای جانبی نشده است.
مشخص است که حضور جمهوری اسلامی در مذاکرات وین تنها با هدف برداشته شدن تحریم‌ها است. دولت جو بایدن هم با آگاهی به این خواست در مذاکرات غیرمستقیم شرکت کرده است. ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پس از دور اول مذاکرات در روز سه‌شنبه گذشته در یک نشست مطبوعاتی در واشنگتن اعلام کرد: «ما آماده‌ایم گام‌های لازم از جمله رفع تحریم‌های ناسازگار با برجام را برداریم.» جمله‌ای که برای مقامات تهران این فرصت را به وجود آورد تا خود را پیروز دور اول این مذاکرات اعلام کند.
احمد رأفت
خامنه‌ای در مقابل سیستانی
