ماریا عبدی - ایران وایر
در آستانه ثبت‌نام رسمی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، کلاب‌هاوس به موضوع یک چالش جدید اطلاعاتی-امنیتی در سطح نهادهای حکومتی تبدیل شده است
درگیری اطلاعاتی-امنیتی زیر پوست کلاب‌هاوس
این چالش، در روزهای گذشته به رویارویی علنی «مجید سلطانی»، مدیرعامل شرکت مخابرات و «محمدجواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات انجامیده که خاستگاه هر دو، به نهادهای امنیتی ایران بر می‌گردد؛ سلطانی درجه سرتیپی دارد و تا سال ۱۳۹۳ معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات نیروی انتظامی بوده و آذری جهرمی نیز، تا سال ۱۳۹۲ سمت مدیرکلی امنیت سیستم‌های ارتباطی را در وزارت اطلاعات بر عهده داشته است.
در یک طرف درگیری اخیر، دولت «حسن روحانی» قرار گرفته که با توجه به انتقادات خود از رویکرد صداوسیما، کلاب هاوس را یک ابزار تبلیغاتی موثر برای جلب رای‌دهندگان به کاندیدا یا کاندیداهای نزدیک به دولت می‌داند. در طرف دیگر، سپاه پاسداران علاوه بر نگرانی از نقش انتخاباتی کلاب‌هاوس، این شبکه اجتماعی نوظهور را، به خاطر نقش تسهیل‌کننده آن در برقراری ارتباط میان فعالان داخل و خارج، به چشم یک تهدید امنیتی جدید می‌بیند.
غیرمنتظره آنکه، اگرچه در بسیاری از اختلافات امنیتی سال‌های اخیر وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه رویاروی همدیگر قرار داشته‌اند، به‌تازگی آشکار شده است که هر دو نهاد اطلاعاتی در نگرانی از کلاب‌هاوس شریک هستند.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
نقش نهادهای «بالادستی»
از ۱۹ فروردین‌ماه گزارش‌های مختلفی انتشار یافت که حکایت داشت، سه اپراتور اصلی شبکه تلفن همراه و اینترنت پرسرعت در ایران؛ یعنی شرکت مخابرات ایران، همراه اول و ایرانسل، در برقراری اتصال مشترکان خود با کلاب‌هاوس اختلال ایجاد کرده‌اند.
وزارت ارتباطات در ۲۲ فروردین به این سه اپراتور ۲۴ ساعت فرصت داد تا اختلال در کلاب‌هاوس را برطرف کنند و وقتی این کار انجام نشد؛ از آنها شکایت قضایی کرد. سپس ۲۹ فروردین، مصوبه‌ای در هیات وزیران به تصویب رسید که اپراتورها را موظف می‌کرد تا ۵ اردیبهشت اختلال کلاب‌هاوس را رفع کنند و در غیر این صورت، برای آنها روزانه تا سقف ۵۰ میلیارد تومان جریمه در نظر می‌گرفت.
با شکایت متقابل ایرانسل از مصوبه هیات دولت به دیوان عدالت اداری، این دیوان در ۱۲ اردیبهشت رای به توقف موقت اجرای مصوبه و بررسی بیشتر آن داد؛ در شرایطی که علی‌رغم اقدام قضایی وزارت ارتباطات علیه سه اپراتور اصلی، موضع قوه قضاییه در خصوص دعوای جاری کمابیش مشخص بود. «غلامحسین اسماعیلی» سخنگوی قوه قضاییه در ۲۴ فروردین، با اشاره به مناقشات جاری بر سر کلاب‌هاوس گفته بود: «فضای مجازی نیازمند مدیریت و سامان‌دهی است و مکررا ما و رهبر انقلاب از رهاشدگی فضای مجازی انتقاد کردیم... این مسئولیت به عهده دولت و وزارت ارتباطات است و چنانچه در انجام وظایف قصور کردند، باید پاسخ‌گو باشند.»
در مرحله‌ای دیگر از درگیری، محمدجواد آذری جهرمی در یک جلسه کلاب‌هاوسی در ۱۰ اردیبهشت، با اشاره به شرکت مخابرات و در انتقادی تند از اختلالات «خودسرانه» بر روی این شبکه اجتماعی گفت: «قانون جنگل حاکم نیست که هر کس هر کاری خواست بکند. آنچه در مورد اختلال کلاب‌هاوس اتفاق افتاده، خلاف قانون است.» موضع‌گیری کلاب‌هاوسی وزیر ارتباطات در دفاع از این شبکه اجتماعی در شرایطی صورت می‌گرفت که از شخص او به عنوان یکی از داوطلبان نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری یاد می شد؛ البته به دنبال ابلاغیه اخیر شورای نگهبان در مورد شرایط نامزدها، آذری جهرمی به خاطر داشتن سن کمتر از ۴۰ سال، امکان کاندیداتوری ندارد.
در ۱۵ اردیبهشت، مجید سلطانی مدیرعامل شرکت مخابرات با رد تقصیر خود در اختلال کلاب‌هاوس گفت: «تیمی را مامور کرده که موضوع را بررسی کنند و مشخص شود که چه اتفاقاتی افتاده»؛ هرچند در ادامه اظهاراتش، به نهادهای بالاتر از شرکت مخابرات اشاره‌ای معنی‌دار انجام داد: «محدود کردن و بستن در کشور سازوکار مشخص دارد که همه می‌شناسند، اپراتور در این زمینه‌ها اختیاری از خود ندارد و تابع قوانین بالا دستی است.» سلطانی سپس، با کنایه‌ای تند به دولت روحانی افزود: «اگر همین همت و سرعت عمل و حساسیت نسبت به معیشت مردم هم وجود داشت، خیلی خوب بود؛ مثل همین وضعیت مرغ و برخی مسائل مشابه.»
بروز چنین مناقشاتی میان وزارت ارتباطات و شرکت مخابرات، البته در ادامه رقابت سابقه‌دار این دو مجموعه بود. ریشه اصلی رقابت به این واقعیت بر می‌گردد که سه سهام‌دار اصلی شرکت مخابرات ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد تعاون سپاه و دولت جمهوری اسلامی ایران هستند؛ اما مجموع سهم دو سهام‌دار اول که نهادهای رقیب قوه مجریه محسوب می‌شوند، به مراتب بیشتر از دولت است.
سپاه در سال ۱۳۹۷، به دنبال افزایش تحریم‌های آمریکا بر این نهاد مدعی شد که سهام خود در شرکت مخابرات را به ستاد اجرایی فرمان امام منتقل کرده؛ ولی اطلاعات مشخصی در مورد جزییات این انتقال منتشر نشد و به همین علت، بسیاری از ناظران ادعای قطع ارتباط سپاهیان و شرکت مخابرات را جدی نگرفته‌اند.
رقابت شرکت مخابرات و وزارت ارتباطات، قبل از اختلال در کلاب‌هاوس هم به درگیری های کلامی تند میان وزیر ارتباطات و مدیرعامل مخابرات منجر شده بود. تا جایی که در ۵اسفند۱۳۹۹محمدجواد آذری جهرمی بدون نام بردن مستقیم از مجید سلطانی او را به سوء‌مدیریت شدید متهم کرد و در اشاره‌ای غیرمنتظره به پشتیبانان سلطانی گفته بود: «می‌دانیم زور شما زیاد است و می‌توانید در همه مسائل اعمال نظر کنید، اما ما هم زورمان کم نیست و از هر ابزار قانونی که داشته باشیم، استفاده می‌کنیم.»
نگرانی مشترک سپاه و وزارت اطلاعات
با وجود اختلافات رایج دولت و رقبایش بر سر کنترل فضای مجازی، ظاهرا فشارهای اخیر بر کلاب‌هاوس، با نگرانی‌های جدید نهادهای اطلاعاتی ایران ارتباط دارد. این نگرانی‌ها در بخش‌هایی از جلسات کلاب‌هاوسی در طول هفته‌های اخیر، مورد اشاره مقام‌های رسمی یا چهره‌های سیاسی ایران قرار گرفته‌اند.
در یکی از این اشارات، «مصطفی تاج‌زاده» سیاست‌مدار اصلاح‌طلب، در گفت‌وگوی کلاب‌هاوسی ۱۴اردیبهشت خود بر فشار اطلاعات سپاه بر اپراتورها برای فیلتر کردن کلاب‌هاوس تاکید کرد. تاکیدی که البته برای بسیاری تازگی نداشت؛ چون رویکرد رسانه‌های نزدیک به سپاه در هفته‌های قبل، به وضوح نگرانی‌های امنیتی سپاه پاسداران و نهاد اطلاعاتی آن از این شبکه اجتماعی را منعکس می‌کرد.
اما اشاره‌ای عجیب‌تر، از جانب آذری جهرمی در گفت‌وگوی کلاب هاوسی ۱۰اردیبهشت صورت گرفت. او در پاسخ به این سوال که «آیا یک وزارتخانه خاص خواهان فیلترینگ کلاب‌هاوس شده است؟» گفت که چنین خبری صحت ندارد و فقط «وزارت اطلاعات» در اسفندماه طی نامه‌ای به وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی در مورد «مخاطرات» این شبکه اجتماعی هشدار داده است. اظهاراتی که در واقع، به حساسیت وزارت اطلاعات نسبت به کلاب‌هاوس اذعان داشت.
مجموعه این اطلاعات در شرایطی فاش می‌شود که با نزدیک شدن به زمان انتخابات ۱۴۰۰، حضور پی‌درپی مقام‌های دولتی و سیاست‌مداران جناح‌های مختلف در کلاب‌هاوس، توجه ناظران را به کارکردهای سیاسی نوظهور این شبکه اجتماعی جلب کرده است.
قسمتی از این توجه، متمرکز بر تاثیر احتمالی کلاب‌هاوس در افزایش مشارکت انتخاباتی مردم بود که از قضا به خاطر شواهد حاکی از تمایل ناچیز شهروندان به حضور در پای صندوق‌های رای، به نوعی با اولویت‌های کلان حکومت نیز همخوانی داشت.
افرادی از جناح‌های مختلف حکومت در توجه به کلاب‌هاوس از این زاویه شریک بودند؛ از «محمدصادق افراسیابی»، موسس اصول‌گرای «انجمن سواد رسانه‌ای» گرفته که در گفت‌وگوی ۲۱فروردین خود با خبرگزاری تسنیم، به کارکردهای این شبکه اجتماعی در «داغ کردن فضای انتخاباتی»، «معرفی گزینه‌های اصلح» و «افزایش مشارکت مردم در انتخابات» اشاره داشت؛ تا «عباس عبدی» رییس اصلاح‌طلب انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران که در ۲۹ فروردین به ایرنا گفت: «کلاب‌هاوس مشارکت را افزایش می‌دهد و تنور انتخابات را گرم می‌کند؛ مشروط به آنکه مشارکت توجیه‌پذیر و رقبا جدی باشند.»
ولی بخش بزرگ‌تری از موضع‌گیری‌های جریانات حکومتی در مورد کلاب‌هاوس، بازتاب درگیری‌های آنها در موضوعات سیاسی و امنیتی بود.
در همین ارتباط، حامیان دولت، به صورت مشخص کلاب‌هاوس را پرکننده خلا دسترسی کمتر خود به صداوسیما می‌دانستند. مثلا عباس عبدی در بخش دیگری از مصاحبه خود با ایرنا، بر کاربرد خاص کلاب‌هاوس برای سیاست‌مدارانی تاکید داشت که به گفته او «دسترسی آزاد به رسانه‌های داخلی ندارند، ضمن اینکه دوست هم ندارند با رسانه‌های خارجی گفت‌وگو داشته باشند.»
در اظهارنظری همسو در ۲۴ فروردین، «علی ربیعی سخنگوی دولت هم با نسبت دادن اختلال کلاب‌هاوس به کسانی که «از صحبت دولتمردان با مردم هراسان شده‌اند»، از حساسیت شخص روحانی به موضوع پرده برداشت. او اعلام کرد که رییس دولت به وزیر ارتباطات دستور داده که با استفاده از «اهرم‌های قانونی موجود برای پاسخ‌گویی متخلفین» از اختلال‌کنندگان در این شبکه شکایت کند.
در مقابل اما، رسانه‌های نزدیک به سپاه به وضوح استفاده مقام‌های دولت روحانی و سیاست‌مداران نزدیک به آنها از کلاب‌هاوس را در آستانه انتخابات، زمینه‌ساز تهدیدهای امنیتی جدید معرفی کرده‌اند.
به عنوان نمونه خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه، در ۱۵ فروردین تاثیر کلاب‌هاوس بر انتخابات ۱۴۰۰ را به تاثیر توییتر، فیسبوک و سرویس‌های گوگل در زمان انتخابات ۱۳۸۸ تشبیه کرده و در مورد نقش شبکه اجتماعی نوظهور در «شناسایی نخبگان، شناسایی شبکه، سرقت اطلاعات نخبگان بر روی ابزارهای هوشمند، نشت گسترده اطلاعات در چت‌های صوتی در اتاق‌ها به‌واسطه تحریک عناصر امنیتی و شکستن تابو در گفت‌وگوی مستقیم با عناصر آلوده شبکه‌های امنیتی» هشدار داده است.
به علاوه سایت مشرق نیوز، نزدیک به اطلاعات سپاه، در ۱۷ فروردین ابراز نگرانی کرده که «تقریبا بیشتر مقامات دولتی این روزها در این اپلیکیشن حضور ثابت دارند و گاها با عناصر ضد انقلاب و برانداز وارد گفت‌وگو می‌شوند» و افزوده است: «ارائه بحث‌های حاشیه‌دار و چالش‌انگیز حتما سبب سوء‌استفاده ضدانقلاب را فراهم خواهد کرد.»
در موضعی همسو، کیهان نیز در ۱۷ فروردین هشدار داده که «برنامه صوت‌محور جدید آمریکایی کلاب‌هاوس که اخیرا در ایران عرضه شده، محل حضور تعداد زیادی از وزرا و مسئولان دولتی شده است.» این روزنامه به صراحت توصیه کرده است: «مجلس، قوه قضاییه، دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی باید جدی‌تر از همیشه به موضوع ورود کنند.»
مشابه این هشدارها، همچنین در اظهارنظرهای مشابه تعداد قابل توجهی از فعالان و چهره‌های نزدیک به سپاه در رسانه‌ها و استان‌های مختلف قابل مشاهده بوده که از دامنه وسیع حساسیت‌های سیاسی-امنیتی در مورد کلاب هاوس حکایت دارد. بخش اصلی این حساسیت‌ها نیز، کماکان بر کارکرد این شبکه اجتماعی در توسعه ارتباط میان فعالان داخل و خارج از کشور متمرکز بوده است و به ویژه بر «خطرات» تسهیل ارتباط میان خارج‌نشینان با افرادی که در ایران دارای مسئولیت‌های رسمی هستند.
در کوتاه مدت البته مشخص نیست که در سطح نهادهای ارشد جمهوری اسلامی ایران، میان نگرانی‌های امنیتی از کلاب‌هاوس و رضایت از نقش آن در داغ کردن تنور انتخابات، کدام وزن بیشتری خواهند داشت.
ولی در درازمدت، ماهیت نگرانی‌های امنیتی فوق به‌گونه‌ای است که بعید به نظر می‌رسد نهادهای حکومتی قدرتمند ایران، فعالیت کلاب‌هاوس را به شکل فعلی آن تحمل کنند.
در آن صورت، احتمالا باید منتظر نتایجی از قبیل تشدید اختلال در دسترسی به کلاب‌هاوس، یا افزایش فشار بر چهره‌های داخلی برای کنترل حضور خود در این شبکه بود.
