بی بی سی فارسی - انتشار فایل صوتی مصاحبه محمد جواد ظریف، در کمتر از یک هفته او را به وزیری "دشمن شاد کن" تقلیل داد و رهبر جمهوری اسلامی اظهارات او را "خطایی بزرگ" از سوی یک مقام در جمهوری اسلامی ارزیابی کرد.
"خطایی" که چهره‌های نزدیک به آیت‌الله علی خامنه‌ای آن را "نابخشودنی" می‌خوانند و خواستار برخورد قضایی، استعفا و یا استیضاح وزیر خارجه دولت حسن روحانی هستند.
حتی اظهارات حسن روحانی در رد سخنان آقای ظریف و استعفای حسام‌الدین آشنا از ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، مرکزی که مسئول انجام مصاحبه با اعضای کابینه بود، نتوانست شعله واکنش‌ها علیه دولت را خاموش کند.
و بیش از همه این انتقادها، سخنرانی تلویزیونی غیرمنتظره و تند آیت‌الله خامنه‌ای در نکوهش محمد جواد ظریف، تایید غلبه "میدان بر دیپلماسی" و تاکید بر اینکه "سیاست‌های خارجی در وزارت خارجه تعیین نمی‌شود" پرونده نامزدی او در انتخابات ریاست‌جمهوری خرداد ماه را پیش از اینکه باز شود، بست.
موضوعی که باعث شده "جبهه اصلاحات ایران" برای تصمیم‌گیری نهایی درباره اولین گزینه انتخاباتی خود که بیشترین رای اعضای این گروه را به دست آورده، دچار مشکل شوند. در چنین شرایطی، عاقبت سیاسی محمد جواد ظریف چه خواهد شد؟
چرا حمله به محمد جوادظریف زیاد و متنوع بود؟
از همان لحظاتی که فایل مصاحبه وزیر خارجه ایران "لو رفت"، نهادهای نظامی و امنیتی و چهره‌های نزدیک به هسته سخت قدرت حمله به محمد جواد ظریف را آغاز کردند.
آنقدر که تیتر یک روزنامه‌های نزدیک به نهادهای امنیتی و نظامی روزهاست که به شماتت جواد ظریف اختصاص دارد. قوه قضائيه دستکم برای ۱۵ نفر قرار ممنوع‌الخروجی صادر کرده، بعضی از دست‌اندرکاران انجام مصاحبه احضار شده‌اند، میثم مطیعی و محمود کریمی دو مداح نزدیک به حکومت در مراسم شب‌های قدر علیه او مداحی کردند و موضوع سوال یک برنامه مسابقه و سرگرمی در تلویزیون علیه آقای ظریف بود.
بخشی از مخالفت‌ها از سوی اصولگرایان تندرو بوده که در هشت سال گذشته نیز از عملکرد وزارت خارجه و مسئول آن ناراضی بودند.
از جمله روزنامه کیهان در شماره روز سه‌شنبه ۱۵ اردیبهشت، گزارش مفصلی را به نقد کارنامه کاری او اختصاص داد و از جمله دلایل به نوشته این روزنامه "ناکامی" ظریف را "عملکرد بسیار ضعیف دولت در دیپلماسی منطقه‌ای، فشل بودن دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی انفعالی در مواجهه با آمریکا و اروپا، بی‌توجهی به مقوله بسیار مهم نگاه به شرق" عنوان کرد.
این طیف آقای ظریف را وابسته به غرب می‌دانند و افشاگری‌های او درباره کارشکنی روسیه برای به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای را بر خلاف سیاست‌های نظام و رهبر جمهوری اسلامی قلمداد می‌کنند.
گروه دیگری از واکنش‌های منفی به صحبت‌های ظریف، متوجه موضع انتقادی او از دخالت گسترده سپاه قدس و شخص قاسم سلیمانی، فرمانده سابق این نهاد بود. اظهارات او وجهه حکومتی آقای سلیمانی به عنوان "قهرمان آزادی‌خواهی" و سمبل "جبهه مقاومت جهان اسلام" را زیر سوال برد.
از همین رو بود که عذرخواهی جواد ظریف پذیرفته نشد. متنی که حساب اینستاگرامش منتشر کرد و نوشت که هدفش "صرفا برای انتقال صادقانه تجربیات به مسئولان آینده و بدون هیچ‌گونه قصدی برای انتشار وسیع و یا حتی محدود آن" بوده است.
اما مخالفانش معتقدند که حرف‌های او مغایر سیاست‌های و ایدئولوژی‌های نظام جمهوری اسلامی است و به اقتدار حکومت ضربه زده است.
تلاش برای دوقطبی کردن انتخابات
این میان بعضی از چهره‌های سیاسی هم درز مصاحبه وزیر خارجه را با هدف تغییر فضای انتخابات به نفع کاندیداتوری محمدجواد ظریف ارزیابی کردند. حسین علایی، نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران، با اشاره به فضای سرد انتخابات به خبرآنلاین گفته بود: "ممکن است توجه به سخنان آقای ظریف باعث افزایش مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری شود و مردم تلاش کنند تا حداقل بدترها انتخاب نشوند".
مجتبی ذوالنور، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس هم در یک برنامه تلویزیونی گفت که این مصاحبه برخلاف آنچه دولت می‌گوید سرقت نشده، بلکه به عقیده او "از اول بنا بر این بوده که در آستانه انتخابات یک دوقطبی سازی اتفاق بیفتد."
حرف مگویی زده نشد
در جهت مخالف موضع‌گیری‌های تند و تیز علیه دولت و وزیر خارجه، تحلیل دیگری هم مطرح بود مبنی بر اینکه اساسا حرف پنهانی نزده که بخواهد پس بگیرد. مسیح مهاجری، مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی یکی از همین چهره‌هاست که معتقد است "اینکه انتشار فایل صوتی شوک ایجاد کرده، به دلیل آن است که در آن حرف‌هایی زده شده که باید زودتر، علنی‌تر و آشکار در طول ۸ سال می‌زد."
از نظر احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم هرچند حرف‌های او از "انتقاد خیلی بالاتر بود ولی توهین نبود."
مصطفی تاج‌زاده، فعال اصلاح طلبی که او هم در لیست کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری این جریان است، در حساب‌های اینستاگرام و توییترش خطاب به ظریف نوشت: "من هیچ توهین و تهمت و حتی هیچ نکته غیراخلاقی در آن [فایل صوتی] ندیدم. به سهم خود از شما معذرت می‌خواهم که با وجود خدمات فراوان به ایران وایرانی مجبور به عذرخواهی از عالم و آدم شدید."
اما در کنار تمام حرف و حدیث‌ها و موضع‌گیری‌ها از سوی طیف‌های مختلف سیاسی و حکومتی، حسن روحانی فشار بر دولت را با هدف تحت تاثیر قرار دادن مذاکرات هسته‌ای در وین عنوان کرد. هر چند که در سخنرانی‌اش از وزیر کابینه‌اش هم دفاعی نکرد.
کار کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری سخت‌تر شد
محور اصلی ظریف مبنی بر این بود که وزارت خارجه و دیپلماسی در خدمت منویات سیاستگذاری‌های نظام است و این وزارتخانه تنها مجری آنهاست. همچنان که پیشتر نه تنها بعضی دیگر از اعضای کابینه، بلکه دستکم سه رئيس جمهور دهه‌های اخیر هم بر آن اذعان کرده‌اند و از دخالت دولت موازی و نهادهای امنیتی و نظامی در امور اجرایی گلایه کردند. تا جایی که اختیارات رئیس جمهور و دولت در حد یک "تدارکاتچی" توصیف شده است.
حالا با چنین جایگاهی از دستگاه اجرایی کار نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری برای قانع کردن مردم به رای دادن چندان ساده نیست. به قول محمد فاضلی، جامعه‌شناس "بعد از اینکه معلوم شد وزارت خارجه فقط مجری سیاست خارجی است، کاندیداهای تهی از ایده برای سیاست داخلی، اصلاحات حکمرانی و اصلاحات اقتصادی، صرفا جنجا‌ل‌برانگیز بر محور سیاست خارجی چه حرفی برای گفتن خواهند داشت؟"
این مساله حالا در کنار "بحران بی‌اعتمادی مردم به حکومت" می‌تواند از جمله عوامل سردتر شدن فضای انتخابات باشد.
عمر سیاسی ظریف به پایان رسید؟
محمد جواد ظریف، بعد از سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای بلافاصله برای بار دوم عذر خواست و از اینکه باعث "تکدر خاطر رهبری" شد، ابراز تاسف کرد.
او در طول سال‌های گذشته هم بارها از رابطه نزدیکش با آیت‌الله خامنه‌ای گفته است. در فایل صوتی سه ساعته منتشر شده از مصاحبه او نیز در چندین جا از "لطف و محبت" رهبر جمهوری اسلامی به او و از "علاقه‌مندی" خودش به آیت‌الله خامنه‌ای سخن گفته است.
اما انتقادها و گلایه‌های تند آیت‌الله خامنه‌ای از او نشان داد که هر چقدر هم که رابطه نزدیکی با شخص اول جمهوری اسلامی داشته باشد، رد کردن خط قرمزهای او و گفتمان نظام "خطایی بزرگ" است.
چنین موقعیتی در شرایطی که حدود سه ماه از عمر دولت یازدهم باقی است، فضا را برای حمله نیروهای "انقلابی" به ظریف مهیاتر کرد. نتیجه این برخوردها در کوتاه مدت حذف او از رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری است.
با این حال سابقه او در مذاکرات هسته‌ای و به نتیجه رساندن برجام، و مذاکراتی که برای احیای آن در جریان است، شاید باعث شده که حذف او از مناسبات سیاسی در حال حاضر میسر نباشد.
با این حال واکنش‌ها و موضع‌گیری‌ها به محتوای سخنان محمدجواد ظریف نشان داد که آنچه او از جایگاه نیروهای نظامی و غلبه "میدان" بر دیپلماسی گفت، و همینطور پذیرفتن نفوذ نهادهای موازی مورد تایید راس هرم قدرت در امور اجرایی، تنها راه حضور در عرصه قدرت ایران است. شرایطی که زیر سوال بردن آن می تواند به قیمت حذف از "بدنه نظام" باشد.
«آقا مرتضی» آوینی، کامرانی که کامروا شد
