ه- الگوی من بازگشت به امر سیاست و درک و دریافت بازار قدرت در پهنه ی سیاست به مثابه بیرینس بود. به داوری من پس از ماکیاول و هابز باید به سیاست همانند هر کاسبی دیگری نگاه کرد. کاسبی‌ای که افراد بسیاری برای بردن سود به آن آمده‌اند و می‌آیند. ادعا ی من آن است که ما توسعه‌نایافته‌ایم و هنوز درک مدرنی از سیاست و مساله ی کانونی آن یعنی قدرت نداریم؛ در نتیجه به جای گفت‌وگو و مذاکره و سازش و بیرینس با هم دعوا می‌کنیم. این تنها شامل اپوزیسیون ام‌روز و دی‌روز نیست، حکومت‌ها و حاکمان هم تاکنون در ایران همین‌گونه بوده‌اند. یعنی درک درستی از مفهوم قدرت و امر سیاست نداشته اند و راهی برای برون‌شد از تنازع قدرت پیش‌نگذاشته‌اند. بازار قدرت در ایران انحصاری‌ترین بازار ممکن است. حتا امکان قانون گذاری برای آن وجود ندارد.

در این شرایط دش‌وار و توسعه‌نایافته طبیعی است که یا دعواها بالا می‌گیرد و ما به جهان پیشاسیاست (وضعیت طبیعی) پرتاب می‌شویم (بازمی‌گردیم) یا در به‌ترین حالت در دوران پیشادمکراسی می‌مانیم (درجا می‌زنیم) و به سلطانی (شیخ یا شاه) عادل فریفته و راضی خواهیم شد!

گفت‌وگوهایی در نقد الگوی بالا برای توسعه و پیش‌برد امر سیاست به مثابه کاسبی از سویی جناب فرهنگ قاسمی درگرفت که من در این جا تلاش خواهم کرد به سهم خود آن جدال فکری مبارک را ادامه دهم. باشد که با بازخوردها و مشارکت دیگران راه‌ها ی هم‌سازی بیش‌تر و هم‌وارتر شود.

یکم. در ایران شوربختانه وقتی از سیاست به مثابه یک بیرینس گفت‌وگو می‌شود، غالبن درک مناسبی از موضوع وجود ندارد و همیشه بدفهمی‌ها فرهنگی و زبانی ‌چنان غلیظ و ضخیم است که گفت‌وگو پیش نمی‌رود. در کشورها ی توسعه‌یافته همانند آمریکا اما این‌گونه نیست. و سیاست‌مدارها آشکارا از فروش اجندا و برنامه ی خود دفاع می‌کنند.(1)

در این کشورها کالای سیاسی در قالب اجندا (برنامه) هم از طرف احزاب و هم از طرف سیاست‌مدارها به هواداران خود فروخته می‌شود. نقل و انتقالات مالی در قالب اهدا، کمک‌مالی و مشارکت‌ها ی مختلف مالی و حتا لابی‌گری گردش‌مالی اصلی احزاب و دفاتر سیاست‌مدارها را تشکیل می‌دهد.

دوم. در ایران هم در عمل همین رفتار اما با پوشش‌ها ی دیگر انجام می‌گیرد. اما هیچ‌کس حاضر نیست به طور شفاف و آشکار از آن صحبت کند. بسیاری از احزاب اجندای خود را به کشورها ی خارجی و رقبای منطقه‌ای ایران می‌فروشند. گروه‌هایی که حاضر نیستند در مورد آینده ی ایران با غیرایرانی کار کنند، دچار مشکلات مالی بسیار هستند. با این وجود هنوز کاسبی سیاسی در ایران ادامه دارد. یعنی هنوز ایرانیانی هستند که با پرداخت حق عضویت و کمک‌ها ی مالی برنامه‌ها ی این جریان‌ها و گروه‌ها را می‌خرند و به این بیرینس فکستنی و ادامه ی کار آن کمک می‌کنند. (اما این جریان بسیار کوچک و به لحاظ مالی ناچیز است.)

مشکل آن‌جاست که نه سیاست‌مدارها کار خود را جدی می‌گیرند و برای فروش برنامه‌ها ی خود کالایی و تلاشی درخور دارند و نه مردم حاضر هستند آن‌چه را می‌خواهند بخرند.

یعنی هیچ‌‌کس حاضر نیست بهایی آن‌چه را در پهنه ی سیاست می‌جوید و می‌خواهد شفاف و با حساب و کتاب بپردازد! در نتیجه عجیب نیست اگر این پهنه پر از چریک، رمال، آخوند، مداح، هنرمند، دانشمند، ادیب، شاعر و شاه‌زاده و ... شده است و جایی برای حرفه‌ای‌ها و سیاست‌مدارها ی حرفه‌ای باقی نمانده است.)

اقبال مردم به این آماتورها و نابلدها در ایران هم خطرناک است و هم بی‌نتیجه! خطرناک است زیرا دست‌کم باید هزینه بسیاری پرداخت شود تا این جماعت بیاموزد ماشین قدرت چگونه کار می‌کند. و بی‌نتیجه هم خواهد بود. چه، آن‌چه بازار قدرت را در ایران انحصاری کرده است، غالبن و قالبن از این آدم‌ها بسیار بزرگ‌تر است و با آمدن و رفتن آن‌ها (حتا اگر بلد و خوب باشد) اصلاح نخواهد شد.(2)

مردم در فرهنگ شرقی به طور عام و در شرق‌میانه به طور ویژه چنین درکی از سیاست ندارند. سیاست و سیاست‌مدار در این منطقه و فرهنگ هنوز چیزی همانند خداست (یعنی ادامه ی برهان لطف است) و صاحبان قدرت و سیاست‌ورزان باید همانند خدای‌گان بخشنده باشند و لطف خود را نثار همه‌گان کنند. و عجیب نیست اگر آن‌ها - پیش‌از قدرت- به جای پول‌گرفتن از مردم به مردم پول می‌دهند و - پس از قدرت- به جای حقوق گرفتن به مردم حقوق می‌دهند.

سیاست در این مناطق هنوز ادامه ی مذهب است و با سازوکارها ی سنتی و مذهبی کار می‌کند. در این فرهنگ‌ها عجیب نیست که گاهی کنش‌گران سیاسی، و قربانیان کنش‌گری سیاسی از احزاب و جریان‌ها ی سیاسی درخواست و انتظار کمک ‌حمایت دارند.

سوم. این که تشکیلات و نهادها ی مذهبی در این مناطق موفق‌تر هستند، از آن‌جاست که در این بیزینس‌ها الگوها ی تولید و فروش کالا موفق‌تر از پهنه ی سیاست است. یعنی مردمان مذهبی به دلایل مختلف از مردمان سیاسی پول بیش‌تری برای آرمان‌ها ی خود هزینه می‌کنند.

اهمیت ندارد، چه اسمی ما بر این تبادلات مالی گذاشته‌ایم. آن‌چه اهمیت دارد تبادلات مالی و میزان آن است. بگویید توان مالی نهاد شما چه‌قدر است؟ تا بگویم چه‌اندازه در فروش کالا ی خود موفق بوده‌اید.

بگویید چه بوجه‌ای دارید؟ و این بودجه از کجا تامین می‌شود؟ تا بگویم چه قدر قدرت دارید و قدرت شما از کجا ریشه می‌گیرد. و برای که کار می‌کنید.

بگویید با بیزینس سیاست چه‌گونه زنده‌گی می‌کنید؟ تا بگویم پس از رسیدن به قدرت با مردم و حقوق آن‌ها چه خواهید کرد.

بگویید سهم کمک‌ها ی مردمی در بوجه ی سازمان شما چه‌قدر است؟ تا بگویم چه قدرتی دارید و چه قدر ملی و مستقل هستید.

چهارم. دش‌وارترین بخش بیرینس سیاست در ایران آن است که باید از مردم پول بگیری، بدون آن‌که کالای سیاسی به آن‌ها بفروشی! این الگو در ایران جاافتاده است و شما می‌توانید سر مردم کلاه بگذارید و به نام خدا و (امور خیر که به آن‌جا می‌رسد) از مردم پول گدایی کنید! شما می‌توانند کلاه سر مردم بگذارید و از جیب آن‌ها پول بردارید (به بهانه‌ها ی مختلف) اما نمی‌توانید به آن‌ها راست و حسینی بگویید من برای این آرمان سیاسی فعالیت و مبارزه می‌کنم، شما اگر این کالاها را می‌خواهید مشارکت کنید و هزینه ی آن را بپردازید!

شما به‌آسانی یا به نادانی می‌توانید دروغ و حرف مفت بزنید و بگویید: «ما تشنه‌گان خدمت‌ایم و نه تشنه‌گان قدرت.»(3)یم اما نمی‌توانید به راستی و از سر دانایی به مردم بگوید: من تلاش می‌کنم تا قدرت و قانون و آزادی در ایران ملی شود، شما به من کمک کنید و این برنامه ی مرا بخرید. هیچ کس برای توزیع ازادی، قدرت، و شان و کوشنده‌گان آن‌ها حاضر نیست پول خرج کند.

هیچ‌کس این صراحت و راستی را که به هسته ی سخت سیاست می‌رسد، دوست ندارد. و به همین دلیل است که هنوز هم مهم‌ترین پشتیبان مالی زندانیان سیاسی گروه‌ها ی مذهبی مخالف و منتقد جمهوری اسلامی هستند. (4)

پنجم. اگر کسانی به طور جدی به آینده ی ایران می‌اندیشند و به موفقیت امر سیاسی در ایران چشم دوخته‌اند، باید بیزینس سیاست و انتقالات مالی در آن را نه‌تنها درک کنند و به رسمیت بشناسند، که راه آن را هم‌وار و توضیح و تبیین کنند.

سیاست گدایی نیست! سیاست دزدی نیست! سیاست کار خیریه نیست! سیاست کاوش معدن (رسیدن به قدرت و چاپیدن مردم) نیست! سیاست روزنامه‌نگاری، خبرنگاری و حتا ادبیات و فرهنگ نیست که در آن چهره بشوی و با فروش خود پول به دست بیاوری. سیاست آخوندی و آخوندی‌گری هم نیست که با ترکیب پیچیده‌ای از دزدی و گدایی سرپا بماند.

سیاست و سیاست‌مدار بودن یکی از شریف‌ترین، دش‌وارترین و در همان حال مهم‌ترین کاسبی‌ها دنیاست. (به ویژه در اجتماعات توسعه‌یافته و مترقی.) سیاست مدار وکیل گروهی از مردم است و جهت توزیع قدرت و حفظ منافع آن‌ها در پهنه ی قدرت کار می‌کند و باید حقوق و مزد بگیرد.

اگر این گونه نیست، یک جا ی کار یا بیش‌تر می‌لنگد! اگر این گونه نیست، یعنی سیاست در ایران حرفه‌ای دنبال نمی‌شود. اگر این گونه نیست یعنی ما و پهنه سیاست توسعه‌نایافته‌ایم. اگر این‌گونه نیست یعنی راه دشمنان ایران برای خرید سرویس‌ها ی سیاسی از سوی سیاست‌مدارها ی ایرانی باز است.

اگر این‌گونه نیست یعنی ما هنوز به حق خود از قدرت و به سهم خود در پهنه ی سیاست به عنوان یک شهروند نگاه نمی‌کنیم و آن را درک نمی‌کنیم.(5)

اگر این گونه است یعنی ما در پهنه ی سیاست در پی نیازها ی معطوف به بقا هستیم (چیزی همانند آن‌چه در پایین هرم مزلو آنده است) و هنوز درکی از نیازها ی معطوف به بیان خود (در هرم مزلو این دست نیازها فراانگیزش خوانده شده ‌ند.) نداریم.

اگر این گونه است یعنی ما هنوز خدا نشده‌ایم و بنده‌ایم. ندیشیم.یم

اگر این گونه است یعنی ما می‌خواهیم شهروند باشیم اما نمی‌خواهیم هزینه ی آن را بپردازیم.

اگر این گونه است یعنی ما خدای‌گانی و‌خدایی کردن و حاکم بودن برسرنوشت خود را نمی‌خواهیم، ما ترحم سلطان و لطف ولی‌فقیه را گدایی می‌کنیم! ما هنوز شهربند هستیم. و در انتظار یک گودو ی دیگر نشسته‌ایم.

پانویس‌ها

1- برای نمونه سناتورجمهوری‌خواه مارک ربیو از ایالت فلوریدا پس از کشتار در دبیرستان استون‌من داگلاس درسال 2018 وقتی از سوی گروهی از دانش‌آموزان کنش‌گر مورد پرسش قرار گرفت که آیا قول می‌دهد از آن‌آر‌ای (که یکی از مخالفان پرقدرت هرگونه قانون‌گذاری برای اصلاح حمل‌و نقل اسلحه در آمریکا است) کمک مالی دریافت نکند؟ آشکارا گفت من اجندای خودم را دارم و پیش‌می‌گذارم و هرکس خریدار آن باشد من فروشنده‌ام. تان هال سی‌ان‌ان، 22 فوریه 2018

2- در دمکراسی‌ها هم البته مردم گاهی فریب این دموگاگ‌ها و مردم‌فریب‌ها و دموگاگری‌ها و مردم‌فریبی‌ها را می‌خورند و از شر سیاست‌مدارها ی حرفه‌ای به آن‌ها پناه می‌برند. اما آن داستان دیگری دارد و در جایی دیگر باید کلاف آن را باز کرد.

3- این گزاره از محمد بهشتی است که در انفجار حزب جمهوری اسلامی کشته شد.

4- باید اعتراف کنم که وقتی خودم در زندان بودم (با آن‌که منتقد مذهب و اسلام و حکومت دینی بودم) تنها دو رهبر مذهبی یعنی حسین‌علی منتظری و یوسف صانعی جویا ی حال خانواده‌ام شدند و جناب صانعی حدود 1 میلیون تومان کمک نقد به آن‌ها کرد.

5- روزی من در جمع بنیان‌گذاران "حزب وفاق ایران" به دوستا‌ن‌ام گلایه کردم که ما برای حزب و کار سیاسی به اندازه ی شوهر دادن دختران خود هم اهمیت نمی‌دهیم. آن روز از درک سیاست به مثابه بیزینس هنوز بی‌خبر بودم. اما از اهمیت سیاست نه! آن استدلال را برای همه ی ایرانیان هم می‌تواند تکرار کرد. اگر ما ایرانی‌ها برای آزادی و قانون و قدرت و شان هم به اندازه ی شوهر دادن دختران خود اهمیت می‌دادیم، کار مان به این‌جا نمی‌رسید! هنوز هم دیر نشده است اگر به همان اندازه پول در پهنه ی سیاست خرج کنیم ایران هم آزادو هم آباد خواهد شد. و فرایند توزیع قدرت و آزادی و شان در این خاک چاک‌چاک هم به گل خواهد نشست. این یک سرمایه گذاری واقعی است با سود بسیار بالا. توسعه یعنی توان محاسبه ی این دست کاسبی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها.ندازه اندازه