کیهان لندن - نمایشگاه بین‌المللی کتاب در حالی قرار است از هفته سوم اردیبهشت‌ماه در مصلای تهران برگزار شود که وضعیت بازار کتاب و نشر چنان رو به کسادی گذاشته که کتابفروشی‌ها یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طبق اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از هفته سوم اردیبهشت‌ماه آغاز به کار می‌کند تا به ادعای مسئولان امر مُسکّن کوتاه‌مدتی برای بازار نشر و کتاب باشد که با ریزش مشتری و زیان اقتصادی جدی مواجه هستند.
کسب و کار کتاب و نشر در سال‌های اخیر یکی از آسیب‌پذیرترین مشاغل بوده است. بحران اقتصادی کنونی تا آنجا پیش رفته که بر تعداد کتابفروشی‌های قدیمی شهر تهران که اقدام به تعطیلی می‌کنند، افزوده می‌شود.
هرچند به دلیل انبوه اخبار هولناک و تداوم آنها، چنین خبرهایی پس از مدتی عادی شده و از یاد می‌روند. به تازگی نشر قدیمی و معتبر «مروارید» در راسته‌ی کتابفروشی‌های خیابان «انقلاب» (شاهرضا) پس از چندین دهه فعالیت، به تصمیم مدیرانش تعطیل شد تا به گفته‌ی بنیانگذارانش، توان خود را بر حفظ انتشارات و فروش اینترنتی متمرکز کنند. پیشتر کتابفروشی قدیمی «طهوری» نیز تعطیل شده بود.
انتشارات مروارید در سال ۱۳۴۰ بنا به پیشنهاد مجید روشنگر و با مشارکت فریدون نیکنام، منوچهر حسن‌زاده و پرویز علی‌بیک تأسیس شد. نخستین کاری که چاپ کرد رمانی بود به نام «دلشکسته» کارِ ناتانیل وست که به ترجمه عبدالله توکل منتشر شد. پس از آن با چاپ شعرهای بیژن جلالی، فروغ فرخزاد و نوشته‌های بهرام بیضایی فعالیت‌اش ادامه یافت و صدها کتاب در سالیان بعد منتشر کرد.
«مروارید» در طلایی‌ترین عصر نشر و چاپ کتاب در ایران متولد شد و با رونق انتشاراتی، موسسان جوان آن روزگار در سال ۱۳۴۱ با اجاره مغازه‌ای روبروی دانشگاه تهران در خیابان «شاهرضا» فروشگاه کتاب انتشارات مروارید را راه‌اندازی کردند که مدت‌ها به نام «خانه کتاب» پاتوق و محل رفت و آمد چهره‌های فرهنگ و هنر ایران شده بود.
اگرچه «مروارید» هنوز هم نسبت به سایر کتابفروشی‌ها، مشتریان خود را حفظ کرده اما منوچهر حسن‌زاده مدیر این انتشاراتی خبر از تعطیلی کتابفروشی داده و گفته است: «مصلحت دیدیم که فروشگاه را واگذار کنیم اما نشر به کار خود ادامه می‌دهد. فروشگاه به نوعی مزاحم کار انتشارات بود.»
این ناشر اهل فرهنگ و ادبیات که طی این سال‌ها به ارتباط خوبش با اهالی قلم شناخته شده دلیل تعطیلی کتاب فروشی نشر مروارید را یک تصمیم داخلی نشر دانسته و یادآور شده که «با درگذشت امیر علی‌بیک، مدیر فروشگاه انتشارات، دوستان دیگر توان مدیریت فروشگاه را نداشتند و به تصمیم تعطیلی کتابفروشی رسیدیم.»
حسن‌زاده بر دشواری مدیریت همزمان انتشارات و فروشگاه تاکید دارد و می‌گوید که «مثلا نشر «چشمه» یک خانواده فوق‌العاده هستند، چه خود آقای حسن کیائیان، چه فرزندان‌شان، آنها یک تیم هستند. متأسفانه این تیم برای ما فراهم نشد و ناگزیر بودیم. دوستان قدیمی دیگر پا به سن هستند و مصلحت دیدیم فروشگاه را واگذار کنیم. اما خود انتشارات «مروارید» با قوت بیشتری به کار خود ادامه می‌دهد.»
منوچهر حسن‌زاده معتقد است، کتابفروشی به‌خصوص با وجود فعالیت‌های اینترنتی مزاحم کار نشر است. حداقل در شرایط حاضر وجود فروشگاه برای نشر به مصلحت نیست.
برخلاف تمام کسانی که شیوع ویروس کرونا را عاملی بر ضربه‌های بیشتر اقتصادی دانسته‌اند، مدیر انتشارات «مروارید»، کرونا و خانه‌نشینی دو سال اخیر را یک نکته مثبت برای کتابخوانی دانسته و در اینباره تاکید می‌کند: «کرونا تأثیر منفی آنچنانی بر صنعت نشر نگذاشت. شاید تأثیر مثبتی هم گذاشت زیرا مردم را خانه‌‌نشین کرد و به احتمال زیاد حجم سفارش‌ها و خواندن کتاب هم بیشتر شد.»
هر کدام از کتابفروشی‌هایی که در این سال‌ها کرکره مغازه خود را پایین کشیده‌اند دلایل خود را داشته‌اند. اما به راستی چه عامل تاثیرگذاری پشت همه آنها وجود دارد که کسادی بازار کتاب را نشانه گرفته است؟!
هومان حسن‌‌پور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان نیز موضوع مدیریت را مهمتر از کرونا می‌داند و گله‌مند است که وقتی کتابفروشان مجبور به تعطیلی مغازه‌های خود بودند، بساط دستفروشی هرگز تعطیلی نداشت. او می‌گوید: «در دورانی که همه فروشگاه‌ها برای پیک‌های کرونا بسته می‌شدند، روبروی هر کدام از آنها یک بساط تازه دستفروشی پهن شد و آنها بعد از باز شدن کتابفروشی همچنان در جای خود باقی ماندند.»
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان، به حضور دستفروشان در خیابان «انقلاب» (شاهرضا) و دیگر نقاط شهر تهران که روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود، اشاره می‌کند و معتقد است که وقتی یک بساط‌گستر مشتری خود را در دوران کرونا به دست بیاورد، دیگر او را از دست نخواهد داد، در حالی که کتابفروشان، در عین اینکه تعطیل شده‌اند، مشتریان آینده خود را نیز از دست می‌دهند.
محمدحسن شاطریان بیدگلی مدیر فروشگاه انتشارات «بیدگل» اما تخفیف‌های بی‌رویه و بالای فروشگاه‌های اینترنتی را در کسادی کتابفروشی‌ها دخیل می‌داند و توضیح می‌دهد: «مخاطبانی که از سایت‌های اینترنتی خرید می‌کنند فقط تخفیف‌ها را می‌بینند و کاری به سایر مسائل ندارند. نمی‌دانم پشت این تخفیف‌ها چه چیزی است؛ یکسری کتاب‌های قاچاق هستند، کتاب‌ها را از دیگران کپی کرده و هیچ حق تالیف و هزینه‌های دیگری ندارند و بی‌رویه چاپ می‌کنند. اول قیمت‌های وحشتناک می‌زنند و بعد ۵۰درصد و ۶۰درصد به خریدار تخفیف می‌دهند، یعنی برای توزیع کننده بالای ۷۰ درصد تخفیف که این موضوع به بازار کتاب شدیدا آسیب می‌زند.»
این روزها تعطیلی کتابفروشی‌ها از مرز هشدار هم عبور کرده اما مدیران و مسئولان کشور مانند دیگر مشکلات و بحران‌ها در حال عادی‌نمایی این معضل فرهنگی هستند. فعالان این عرصه زورشان به اینهمه بی‌توجهی نمی‌رسد و هرچه می‌گذرد تعداد بیشتری از اهالی صنف چاپ و فروش کتاب مجبورند راه دیگری برای فعالیت در رشته خود در پیش گیرند و یا آن را رها کنند.
