حذف یارانه‌ها و بازگشت کوپن؛ آیا دولت رئیسی نگران اعتراضات اقتصادی نیست؟
احسان مهرابی - ایران وایر
دولت گویا در برنامه خود برای حذف یارانه‌ها مصمم است اما نگرانی شدیدی نیز از اعتراض‌ها وجود دارد. در این میان، گویا دولت «ابراهیم رئیسی» و دیگر نهادها تصور می‌کنند اعتراضات تنها محدود به دولت «حسن روحانی» بوده‌اند و در دولت یک‌دست، اعتراضی شکل نخواهد گرفت یا به راحتی مهار خواهد شد.
این نگاه باعث شده است که دولت تصمیم به حذف یارانه‌ها بگیرد و اصرار بر اجرای این برنامه داشته باشد. این تصمیم البته ناشی از ناگزیری است، چرا که شرایط عملا جنگی شده و کف‌گیر به ته دیگ خورده است.
برنامه جدی دولت برای حذف همه یارانه‌ها و شعب ابی طالب
روزنامه «همشهری» روز ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ از برنامه دولت برای حذف همه یارانه‌ها خبر داده بود. در این گزارش پیش‌بینی شده بود ممکن است پس از اصلاح قیمت آرد، نوبت به روغن و پس از آن حامل‌های انرژی، به‌ویژه بنزین برسد.
این برنامه حکایت از آن دارد که کف‌گیر دولت به ته دیگ خورده است؛ با این تفاوت که دولت رئیسی از ابتدا می‌دانست که خزانه خالی است و منتظر اتفاقات خاصی چون «برجام» هم نیست. از این رو، دولت پیش از آن که کف‌گیر به صورت کامل به ته دیگ بخورد، حذف یارانه را آغاز کرده است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
این برنامه اساسا چندان متناسب با دولت‌هایی چون «اکبر هاشمی رفسنجانی» یا حسن روحانی است؛ هر چند که دولت رئیسی با وجود شعارهای سیاسی، در اقتصاد گویا تفاوت چندانی با آن دولت‌ها ندارد.
«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه»، رییس سابق «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس شورای اسلامی شرایط فعلی را به «شعب ابی‌طالب» تشبیه کرده است: «به نظر می‌رسد در شرایطی که امیدی به احیای برجام نیست و دولت هم دستش از رسیدن به اموال بلوکه شده کوتاه است، مجبور شده است برای مدیریت هزینه‌ها و هم‌چنین رفع کسری بودجه، از هم‌اکنون به سمت اجرایی کردن حذف ارز ترجیحی برود.»
حتی فراتر از توافق برجام، برخی چهره‌ها مانند «سعید لیلاز» معتقدند که میهمانی نفت اساسا تمام شده و سهم درآمد نفت از درآمدهای ایران به صورت کلی کاهش یافته است.
آیا دولت نگران شورش‌ها در صورت حذف یارانه‌ها نیست؟
گزارش های منتشر شده از خوزستان حاکی از قطع اینترنت موبایل برای چهارمین روز متوالی و بازداشت تعدادی از شهروندان هستند. هم‌چنین منابع محلی از بازداشت تعدادی از شهروندان در شهرهای مختلف خبر می‌دهند. در همین حال، ویدیوهای مختلفی از حضور گسترده نیروهای امنیتی در سطح شهرهای استان خوزستان منتشر شده‌اند. اما گویا مقامات حکومت فعلا تصور نمی‌کنند که اعتراضات گسترده رخ دهد. بخشی از این دیدگاه ناشی از ذهنیت آن‌ها درباره اعتراضات گذشته است.
همه اعتراضات اقتصادی، از جمله اعتراضات مشهد و اسلام‌شهر در دولت هاشمی رفسنجانی و اعتراضات اقتصادی دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ در دوره‌ای رخ داده‌اند که بین حاکمیت دو دستگی وجود داشته است و مقامات دولت راه‌اندازی این اعتراضات را زیر سر مخالفان و نهادهای امنیتی دانسته‌اند.
بر اساس این تحلیل، مقامات دولت هاشمی رفسنجانی و روحانی تصور می‌کردند که این اعتراضات توسط نهادهای امنیتی برنامه‌ریزی شده اما در مواردی از دست آن‌ها خارج شده بودند.
شاید با این تحلیل، دولت تصور می‌کند که در فضای فعلی تقریبا یک‌دست حاکمیت، جریان‌های مخالف دست به برنامه‌ریزی برای اقدامات گسترده و اساسی علیه دولت نمی‌زنند.
برخی گزارش‌های منتشر شده نیز حکایت از دستور مقامات صداوسیما به مدیران و مجریان خود دارند که در برنامه‌هایشان موضوع گرانی‌ها را به هیچ وجه مطرح نکنند و حتی به تیترهای روزنامه‌ها در این باره نیز نپردازند.
در این میان، یک فایل صوتی نیز از مدیر «رادیو فرهنگ» منتشر شده که گرانی‌ها را یک موضوع امنیتی خوانده و از مجریان خواسته است که در سخنان خود یا گفت‌وگوها در این باره مراقبت کنند تا فضا آرام شود.
آن‌ها رخ ندادن حرکت‌های اعتراضی در سال ۱۴۰۰ را نیز دلیلی بر درست بودن دیدگاه خود می‌دانند
پس از اعتراضات آبان ۱۳۹۸، تحلیل‌گران اعلام کردند فاصله زمانی اعتراضات کوتاه‌تر شده و ممکن است اعتراضات زنجیره‌ای شبیه اعتراضات زمان شاه رخ دهد. مقامات دولت اما این تحلیل را قبول ندارند و فراگیر نشدن اعتراضات خوزستان و اصفهان در سال گذشته را دلیلی بر آن می‌دانند که پس از سرکوب بی‌سابقه اعتراضات آبان، دیگر اعتراضات سراسری رخ نخواهد داد.
از سوی دیگر، تصور می‌کنند که می‌توانند به جای سرکوب اعتراضات، از آن‌ها پیش‌گیری کنند؛ شبیه مدلی که در خوزستان انجام دادند.
بر اساس این گزارش‌ها، نیروهای امنیتی با هجوم «وحشیانه» به منازل برخی از فعالان، هشدار می‌دهند در صورت مشارکت در اعتراض‌ها، کشته می‌شوند. این مدل رفتار به همراه قطع اینترنت شاید روشی است که حکومت برای پیش‌گیری از اعتراضات پیش گرفته است.
نگرانی از محاصره ایران و آماده شدن برای فضای جنگی
یکی از اقداماتی که دولت هنوز درباره آن به نتیجه نرسیده، موضوع کالابرگ الکترونیکی یا همان کوپن الکترونیکی است. این کوپن یادآور دوره جنگ ایران و عراق است. مقامات جمهوری اسلامی اینک خود را از جهات مختلفی در جنگ می‌دانند و این شباهت، تصادفی نیست.
اینک ایران عملا به لحاظ امنیتی از سوی اسرائیل و ترکیه محاصره شده است و مقامات جمهوری اسلامی قدرت گرفتن «طالبان» و هم‌چنین برکناری «عمران خان»، نخست وزیر پاکستان را در راستای مهار بیشتر جمهوری اسلامی می‌دانند.
هر چند که برخی معتقدند دولت برای فضای جنگی و هم‌زمان، حذف یارانه‌ها باید محبوبیت حداقلی مردمی داشته باشد اما مقامات دولت این تصور را ندارند. از نظر آن‌ها، دولت «محمد خاتمی» که محبوبیت زیادی داشت، موفق به اصلاح یارانه‌ها نشده اما دولتی چون «محمود احمدی‌نژاد» که محبوبیت کمتری داشت، موفق به این موضوع شده بود. از دیدگاه آن‌ها، یک‌دستی حاکمیت مهم‌تر از داشتن محبوبیت است و دولت رئیسی در این فضا بهتر از دولت‌های دیگر موفق به حذف یارانه‌ها می‌شود.
پوست خربزه زیر پای رئیسی
یکی از موضوعات مطرح در همه اتفاقات دو سال اخیر، موضوع جانشینی رهبری است. برخی رییس جمهوری شدن ابراهیم رئیسی را مقدمه رهبر شدنش دانسته‌اند و گروهی پوست خربزه‌ای برای حذف او از میان نامزدهای این سمت. در این میان اما تنها کسی که توان چیدن این بازی را دارد، «مجتبی خامنه‌ای»، فرزند رهبر جمهوری اسلامی است. از این رو، همه اتفاقات اقتصادی، از جمله موضوع حذف یارانه‌ها نیز ممکن است به معنای پوست خربزه دیگری زیر پای رییسی تصور شود.
احتمال بروز اتفاقات غیرمنتظره با وجود اطمینان خاطر دولت‌مردان
هر چند که مقامات دولت چندان نگرانی از اعتراضات گسترده ندارند یا آن را مانع اقدام خود نمی‌دانند اما در میان حامیان حکومت نیز گروه‌هایی درباره اعتراضات نگرانی دارند؛ از جمله بسیج دانشجویی هشدار داده است که جامعه آمادگی لازم برای این میزان افزایش قیمت‌های یک‌باره با این سطح از بی‌برنامگی در اجرا را ندارد و این افزایش قیمت‌ها می‌تواند تبعات و ناآرامی‌های اجتماعی به دنبال خود داشته باشد.
برخی نمایندگان مجلس، از جمله «جلیل رحیمی جهان‌آبادی»، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هشدار داده‌اند صبر مردم را آزمایش نکنید زیرا آستانه تحمل مردم سال‌ها است به پایین‌ترین حد ممکن رسیده است.
