فصلنامه «مطالعات راهبردی» پژوهشکده مطالعات راهبردی وابسته به وزارت علوم و تحقیقات و فن‌آوری به تازگی تحقیقی با عنوان «شناسایی و اولویت‌بندی چالش‌های حکمرانی در جمهوری اسلامی» منتشر کرده است و در آن به مصادیق و عوامل وخامت حکمرانی روحانیون شیعه حاکم بر ایران پرداخته است. در این پژوهش به صراحت آمده است که جمهوری اسلامی در شاخص‌های حکمرانی وضعیت مطلوبی ندارد و اعتماد عمومی به مسئولان کاهش یافته است
ایران وایر - حکمرانی به همه فرایندهای حکومت‌داری اطلاق می‌شود؛ خواه توسط یک دولت، بازار یا شبکه انجام شود، خواه بر سر یک خانواده، قبیله، سازمان رسمی یا غیررسمی یا قلمرو و خواه از طریق قوانین، هنجارها، قدرت یا زبان اعمال شود.
تفاوت حکمرانی با دولت در این است که کمتر بر دولت و نهادهای آن و بیشتر بر روی اعمال و فعالیت‌های اجتماعی تمرکز می‌کند. رسمی‌ترین نهاد و بازیگر حکمرانی هم حاکمیت است که بیش از چهار دهه است که در اختیار روحانیون شیعه قرار دارد.
اجتماع، سیاست، اقتصاد، نظام دیوانی و حقوقی چهار بعد حکمرانی به شمار می‌روند که ارزیابی‌های این تحقیق می‌گوید، شاخص‌ها جمهوری اسلامی در این حوزه‌ها چندان مطلوب نیست.
موانع اجتماعی حکمرانی
بروز و گسترش جنبش‌های نوین اجتماعی: این جنبش‌ها تلاشی است که گروه بزرگی از مردم برای دستیابی به یک هدف خاص به صورت سازماندهی شده و آزادانه انجام می‌دهند. رشد جمعیت، گسترش ارتباطات جمعی، وجود شکاف‌های فرهنگی، قومی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه در سال‌های اخیر منجر به شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی مختلفی در ایران شده است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
این تحقیق می‌گوید نقش‌آفرینی جنبش‌های نوین اجتماعی علاوه بر تاثیرات فراوانی که از خود بر جا گذاشته است، حتی بر حوزه‌های سیاسی و امنیتی هم اثر گذاشته و که این امر می‌تواند موجب ایجاد اختلال در نظام حکمرانی جمهوری اسلامی شود.
کاهش سرمایه اجتماعی: سرمایه اجتماعی مفهومی است که به روابط انسانی می‌پردازد و با اعتماد متقابل اجتماعی و هنجارهای مشترک جمعی ارتباط نزدیکی دارد و شبکه‌ای از روابط میان افرادی است که در جامعه‌ای خاص زندگی و کار می‌کنند و آن جامعه را قادر می‌سازد به طور موثر عمل کند.
ادر این تحقیق آمده است که جمهوری اسلامی در بسیاری از ابعاد از جمله شاخص‌های سرمایه اجتماعی وضعیت مطلوبی ندارد.
کاهش مشارکت در سازمان‌های داوطلبانه، کاهش اعتماد به مسئولان و دولت و کاهش مشارکت سیاسی از مهمترین این شاخص‌هاست که در این تحقیق به آن اشاره شده است.
در این تحقیق به صراحت آمده که یکی از مهمترین چالش‌های حکمرانی در جمهوری اسلامی، کاهش مشارکت سیاسی در انتخابات است که علت آن را می‌توان «اعتمادزدایی عمومی» نسبت به نهادهای حاکمیتی و کاهش امید به تغییر دانست.
کاهش جمعیت و بسته شدن پنجره جمعیتی: این تحقیق هشدار داده است پنجره جمعیتی کشور با روند کنونی تا ۲۰ سال دیگر بسته خواهد شد و ایران با جمعیتی پیر دست و پنجه نرم خواهد کرد، و نظام تنها ۲۰ سال فرصت دارد تا بتواند بار عظیم هزینه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی این جمعیت را تامین کند که همین مساله به یکی از مهمترین دغدغه‌های در جامعه ایران تبدیل شده است.
موانع سیاسی حکمرانی
ضعف احزاب و گروه‌های سیاسی: آن‌طور که این تحقیق می‌گوید در جمهوری اسلامی، احزاب به عنوان واسطه میان مردم و حاکمیت، به درستی شکل نگرفته‌اند و حکمرانی هم به تنهایی نقش‌ها و مسئولیت‌های احزاب سیاسی را بر عهده گرفته است.
عوام‌گرایی سیاسی: این تحقیق همچنین از عوام گرایی یا پوپولیسم به عنوان یکی دیگر از موانع شکل‌گیری حکمرانی خوب در جامعه ایران نام برده و نوشته است: «در معرض قضاوت مردم بودن همان قدر که می‌تواند نیروی محرکی قوی برای فعالیت کارگزاران کشور باشد، ممکن است انگیزه آنها برای اتخاذ تصمیمات سخت را تحت‌الشعاع قرار دهد.»
عدم جانشین‌پروری مناسب: کادرسازی و کادرپروری کارآمد و متخصص از مهمترین چالش‌های کنونی جمهوری اسلامی است. این تحقیق هم به طور تلویحی به این مساله اشاره کرده است.
کژکارکردی نظام انتخاباتی: این تحقیق از وعده‌های انتخاباتی فراموش شده، کاهش مشارکت و تشدید شکاف‌های گفتمانی، اجتماعی و هویتی به عنوان مهمترین مصادیق کژکاردی نظام انتخاباتی در جمهوری اسلامی نام برده است.
این تحقیق درباره نقش و جایگاه شورای نگهبان و سیاست حذف و برکناری بسیاری از فعالان سیاسی در جمهوری اسلامی در حوزه انتخابات تقریبا سکوت اختیار کرده است.
ضعف وجود دولت عمیق: این تحقیق می‌گوید که دولت عمیق در ایران ریشه‌دار و سیستمی نیست؛ چرا که در برخی موارد تعویض دولت‌ها منجر به تغییر در رویه‌های کلان کشور شده که در سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ نمود بیشتری داشته است که این امر موجب تحمیل هزینه‌های مالی و نیروی انسانی به نظام سیاسی شده است.
موانع اقتصادی حکمرانی
یکی از بیشترین حوزه‌هایی که نتیجه وخیم حکمرانی بد مقام‌های جمهوری اسلامی در آن بازتاب یافته است، مربوط به اقتصاد خرد و کلان است.
این تحقیق اقتصاد متکی به نفت، تصدی‌گری دولت و اجرای ناموفق خصوصی‌سازی، تحریم و شرطی شدن اقتصاد و نظام بودجه‌ریزی معیوب را از مهمترین موانع حکمرانی خوب در جمهوری اسلامی نام برده است.
موانع اداری حکمرانی
در این تحقیق همچنین فساد اداری، کم رنگ بودن شفافیت، نهادهای موازی، ضعف در نظام برنامه‌ریزی، تمرکزگرایی، ضعف دولت الکترونیکی و بی‌عملی مدیران را از مهمترین مصادیق موانع حکمرانی کارآمد معرفی کرده است.
موانع حقوقی حکمرانی
تورم قوانین: این تحقیق یکی از چالش‌های نظام حکمرانی در جمهوری اسلامی را چالش تورم قوانین اعلام کرده است که این تورم نه تنها برای مجریان دست و پاگیر است بلکه می‌تواند در مواقع لزوم دستاویزی برای فساد و گریز از شفافیت باشد.
وجود قوانین خاکستری و نظارت پیشینی و بحران صدور مجوز از دیگر موانع مورد اشاره در این تحقیق است.
نخبگان و خبرگان چه می‌گویند؟
در این تحقیق برای تعیین میزان اهمیت و نقش‌آفرینی موانع مورد اشاره به سراغ گروهی از نخبگان رفته و نظرات آنها در این زمینه را جویا شده که برآیند مجموع نظرات آنها هم تایید می‌کند که وجود چنین موانع و مشکلاتی به مهمترین عامل شکل‌گیری یک حکمرانی خوب در جمهوری اسلامی تبدیل شده‌اند.
نخبگان و کارشناسان در ایران سال‌هاست که نسبت به گسترش وخامت حال و روز سیستم و جامعه ایران هشدار می‌دهند که این هشدار‌ها هم در این تحقیق بازتاب یافته است.
تجربه می‌گوید نتایج بسیاری از این تحقیقات و پژوهش‌ها و راه‌کار‌های اتاق فکری که در این سال‌ها در جمهوری اسلامی راه‌اندازی شده است، چندان مورد تایید و علاقه حکمران‌ها نیست و آنها هر طور که تشخیص بدهند، سیاست‌گذاری‌ها و اداره کشور را دنبال می‌کنند.
