جان‌باختن مهسا امینی به خیزشی برای بیان اعتراضات و نارضایتی مردم ایران از مشکلات گوناگونی نظیر کنترل شدید فضای سیاسی و اجتماعی کشور، وضعیت بد اقتصادی و تبعیض علیه اقلیت‌های قومی بدل شد.

مقامات جمهوری اسلامی که با شدیدترین بحران مشروعیت نظام از سال ۱۳۵۷ مواجه هستند تلاش کرده‌اند اعتراضات گسترده و مداوم چهار ماه اخیر را به اقدامات «اغتشاشگرانه افراد وابسته به قدرت‌های خارجی» و یا «تجزیه‌طلبی» اقلیت‌های قومی ایران نسبت دهند.

این ادعاهای جمهوری اسلامی به‌دلیل همبستگی بین اقشار گوناگون و اقلیت‌های مختلف قومی که همه خواستار سرنگونی حکومت اسلامی هستند نقش برآب شده است. در اکثر شهرهای ایران، معترضان در دفاع از اقلیت‌های قومی و ساکنان نواحی مختلف ایران شعار می‌دهند.

اقشار و گروه‌های سنی گوناگون در این اعتراضات شرکت دارند و در شعار سرنگونی حکومت وحدت نظر دارند. تعداد قابل توجهی از دختران و زنان با برداشتن روسری و آتش زدن آن در تجمعات اعتراضی مخالفت خود را با حجاب اجباری به نمایش گذاشته‌اند.

حاکمان ایران مجموعه‌ای از «آنارشیست‌ها، اغتشاشگران، تروریست‌ها و عوامل وابسته به قدرت‌های خارجی» را مسئول رهبری این اعتراضات معرفی کرده‌اند.

سایت خبری «هرانا» که با حمایت از معترضان اخبار اعتراضات را جمع‌آوری و منتشر می‌کند، اعلام کرده که تا روز ۳۰ آذر، ۵۰۶ نفر از معترضان از جمله ۶۹ کودک کشته شده و هزاران نفر نیز بازداشت شده‌اند.

به گفته این خبرگزاری، تاکنون ۶۶ مأمور نیروهای امنیتی و انتظامی نیز کشته شده‌اند.

در هفته‌های اخیر بیش از ۱۰ نفر از افراد بازداشت‌شده به مجازات اعدام محکوم شده و دو نفر از آن‌ها به دار آویخته شده‌اند.

دولت‌های غربی، نهادهای مدافع حقوق بشر، کارشناسان مستقل سازمان ملل و حتی دبیرکل این نهاد سرکوب خشن معترضان، بازداشت‌های گسترده و صدور حکم اعدام برای بازداشت‌شدگان را محکوم کرده‌اند.

اهمیت این اعتراضات چیست؟

این اعتراضات که زنان و جوانان در رهبری آن نقش مهمی دارند به تهدید بزرگی برای اقتدار آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بدل شده است. او از سال ۱۳۶۸ در این مقام بوده و سیاست او دفاع از نظام به هر قیمتی است.

با توجه به قدرت نهادهای نظامی و امنیتی، تداوم اعتراضات اخیر به معنای نابودی جمهوری اسلامی در آینده نزدیک نیست. اعتراضات اخیر رهبر و سازماندهی مشخصی ندارد و این برای موفقیت یک نظام سیاسی جدید چالش بزرگی است.

ولی این اعتراضات ضعف‌های نظام جمهوری اسلامی را عیان کرده و برخی از مقامات و تصمیم‌گیران ارشد حکومت نگران هستند که حتی در صورت فروکش کردن اعتراضات اخیر، جمهوری اسلامی در آینده نیز با چالش‌های بزرگی روبرو خواهد شد.

هیچ تضمینی وجود ندارد که استفاده بیشتر از زور و سرکوب به ناآرامی‌ها پایان دهد زیرا تجربه ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که سرکوب شدیدتر موجب گسترش و تعمیق اعتراضات می‌شود.

سرکوب خشن اعتراضات در داخل و حمایت تسلیحاتی ایران از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین از جمله ارسال پهپاد برای آن کشور، امید به احیای برجام را به‌شدت کاهش داده و جمهوری اسلامی بدون توافق در این زمینه از میلیاردها دلار منابع مالی محروم خواهد شد.

جمهوری اسلامی نگران است که به‌دلیل تداوم اعتراضات و تیره‌تر شدن مناسبات با غرب تحت تاثیر عدم توافق در مورد احیای برجام، وضعیت اقتصادی ایران بدتر شود و حتی حامیان حکومت در اقشار متوسط و کم‌درآمد نیز به‌دلیل مشکلات اقتصادی حمایت خود را از رژیم متوقف کنند.

چشم‌انداز سال ۲۰۲۳

کارشناسان معتقدند که «روند و شرایط انقلابی» در سال آینده میلادی ادامه خواهد یافت و در صورتی که هیچ‌یک از طرفین عقب‌نشینی و یا سازش نکنند اعتراضات گسترش خواهد یافت.

با توجه به این‌که آیت‌الله خامنه‌ای ۸۳ ساله است هرگونه سازشی در مورد پایه‌های ایدئولوژیک نظام از جمله «حجاب اجباری» موجب سرنگونی جمهوری اسلامی خواهد شد و به همین دلیل حکومت سرکوب را تشدید خواهد کرد که به‌نوبه خود به افزایش خشم و نارضایتی جمعت ۸۵ میلیونی ایران منجر خواهد شد که حدود ۷۰ درصد آن زیر ۳۰ سال هستند.

مسئله جانشینی آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر نظام که عالی‌ترین مقام تصمیم‌گیرنده در جمهوری اسلامی است ممکن است به اختلاف در میان جناح‌ها و کانون‌های قدرت دامن بزند.

حدود چهار سال تحریم‌های شدید و یک‌جانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی نتوانسته است از گسترش فعالیت‌های هسته‌ای و حمایت فعال آن از گروه‌های نیابتی در منطقه جلوگیری کند. ولی تحت تأثیر بحران داخلی ایران شرایط برای اعمال فشار بیشتر غرب بر جمهوری اسلامی فراهم شده است.