یکشنبه خونینی که دکتر بختیار "دموکرات" رقم زد:

در 7 بهمن در حالیکه در تظاهرات هر روزه در سراسر ایران، مردم خواستار اجازه باز گشت آقای خمینی بودند، دکتر بختیار، که خود را مرغ طوفان توصیف کرده بود، تصمیم به نشان دادن مشت آهنین به مردمی که تا دیروز در کنار آنها ایستاده بود گرفت. هشدار اول را در این روز با به حرکت در آوردن ستونهای طولانی گارد شاهنشاهی و گارد جاویدان در تهران و پرواز چندین اسکادران هواپیمای جنگی با ارتفاع بسیار کم و غرشی ترسناک به مردم داد. ولی جوانان در خیابانها، بخصوص در میدان 24 اسفند/ انقلاب و اطراف دانشگاه تهران که مرکز ثقل تظاهرات بود با دادن شعارهایی مانند:

«ما می گیم شاه نمی خوایم نخست وزیر عوض می شه/ما میگیم خر نمی خوایم پالون خر عوض می شه.»

به این خط و نشان کشیدن پاسخ دادند.

خاطره اینجانب از آنروز

روز بعد، باز مطابق معمول بعد از تظاهرات روزانه به خانه دوستم در امیر آباد رفته بودم. در حیاط نشسته بودیم که ناگهان صدای شلیک انبوه و وحشتناک تفتنگهای ژ-3 به گوشم رسید. با کوشش زیاد خود را از دست دوستم که من را سخت چسبیده بود تا از خانه خارج نشوم، رها کردم و بیرون رفتم. در کوچه و خیابان نزدیک میدان پرنده پر نمی زد و پژواک صدای گلوله ها در کوچه بن بست سخت می پیچید. در پناه درختها و از درختی به پشت درختی دیگر رفتن خود را به میدان رساندم و.... یک نظامی در میان مردم گیر افتاده بود و رنگ و رو رفته و هاج و واج و گیج، تفنگ و فانوسخه و کلاهخودش را بر زمین انداخته بود و در حال گیجی در دهنه شمالی میدان در حال تلو تلو خوردن بود. مردم در حالی که اسلحه و دیگر اسباب و ادوات نظامی اش را به او بر می گرداندند او را در اغوش گرفته و دلدارای که نگران چیزی نباشد و خطری متوجه او نیست و روانه اش کردند.

بسیاری کشته و زخمی شده بودند و صدای آژیر آمبولانسها لحظه ای قطع نمی شد. بعد از مدتی صدای گلوله ها قطع شد و تظاهر کنندگان از پناهگاه های خود و خیابانهای فرعی خارج وارد میدان شده و با خشمی دیوانه وار بر ضد شاه و دکتر بختیار شعار می دادند. گروهی 50-60 نفری از جوانان را در غرب میدان دیدم که با خشمی شدید فریاد می زدند:

«رهبران ما را مسلح کنید.»

روزنامه های روز بعد تعداد کشته شدگان را بین 32- 37 نفر و زخمی شدگان را حدود 200 نفر ذکر کردند. سرعت عمل آمبولانسها و بیمارستانهای اطراف و کوشش از دل و جان پرستارها و پزشکان و صف طولانی خون دهندگان، جان بسیاری را نجات داده بود. در میان کشته و زخمی شدگان سه خبر نگار ایتالیایی و فرانسوی نیز قرار داشتند.(42)

روز بعد از کشتار، زمانی که از دکتر بختیار سوال شد که آیا ایشان دستور تیر اندازی به سوی مردم را صادر کرده اند، پاسخ دادند که نیروهای نظامی بدون اجازه ایشان کاری را انجام نمی دهند. ( 43)

آقای احمد زیرک زاده در خاطرات خود می گویند که در جریان تیر اندازی نظامیان، به دکتر شاپور بختیار تلفن و خواهان پایان دادن به تیر اندازی شده است:

« گفتم: «چرا همان کاری که در تمام دنيا می کنند نمی کنيد؟ تظاهرکنندگان را حبس کنيد، در کاميون بريزيد و از معرکه دور کنيد.»
و ایشان جواب داده اند:
«اين امر سربازان ورزيده می خواهد. سربازانی که برای اين نوع عمليات تمرين ديده اند (اين مطلب صحيح است). سربازان ما فقط يک کار می دانند: تيراندازی. شنيده ام در اصفهان يک هنگ به اين منظور آماده شده است. (44)

آقای مسعود بهنود هم در توجیه دستور تیر اندازی نخست وزیر به مردم گفته اند که عده ای حمله مسلحانه به مرکز ژاندارمری کرده و نظامیان از خود دفاع کرده اند.

البته از آنجا که دروغ را بدون تناقض نمی شود گفت، در اینجا به سه مورد از این تناقضات اشاره می کنم:

1. در دیدار مطبوعاتی روز بعد دکتر بختیار، ایشان در توجیه علت تیر اندازی و کشتار مردم هیج اشاره ای به حمله مسلحانه به مرکز ژاندارمری نکرده اند. چرا که نیک می دانستند در زمانی که بیشمار شاهد از تیر اندازی نظامیان به مردم غیر مسلح وجود دارد، چنین دروغی را نمی تواندد بر زبان آورند.
2. اگر حمله مسلحانه به مرکز ژاندارمری واقعیت داشته است، سوال این است که چرا در میان کشته و مجروح شدگان حتی یک نظامی وجود نداشته است؟ سوال به گونه ای دیگر: اگر افراد مسلح به مرکز حمله مسلحانه کرده اند، چگونه است که حتی با بهره بردن از وضعیت سورپرایز، خونی از دماغ هیچ نظامی نیامده است؟
3. اگر علت تیر اندازی به مردم، دفاع از خود در مقابل حمله مسلحانه به مرکز ژاندارمری که در پایین میدان 24 اسفند قرار داشته است، پس چگونه است که اکثریت کشته شدگان در میدان کشته شدند؟

بختیار و خشونت:

همانگونه که در مقاله قبل (45) دیدیم و در این مقاله بیشتر خواهیم دید، دکتر شاپور بختیار کاربرد خشونت و قتل و اعدام را بخشی جدا نشدنی از عمل سیاسی خود می دانسته است. اولین نشانه آن را در روز قسم خوردن نخست وزیری ایشان می بینیم که در رابطه با تمامی وزرا و وکلای مجالسی که بعد از کودتای 28 مرداد در دستگاه شاه، خواهان بر خورد با مشت پولادین شده و اینکه تمامی آنها باید دستگیر و در دادگاه های ویژه محاکمه و حتی اعدام شوند:

« بختیار در ملاقاتی که با هیأت رئیسه دو مجلس اظهار داشت که عن قریب یک لایحه قانونی تقدیم خواهد کرد که همه نخست‌وزیران و وزیران دولت‌های بیست‌و‌پنج سال اخیر (بعد از بیست‌و‌هشتم مرداد و برکناری مصدق) تحت تعقیب قرار گرفته و در مقابل دادگاه‌های "اسنثنایی" محاکمه و محکوم شوند. افزود که مجازات آنها سنگین و حتی محکومیت به اعدام خواهد بود. کاری که بعداً انقلابیون انجام دادند.» (46)

البته بعد از فروپاشی دیکتاتوری پهلوی، دکتر ابراهیم یزدی، به «دادگاههای اسنثنایی» عنوان «دادگاه های "انقلاب" » را داده و از تصویب دولت بازرگان گذراند. اینگونه یکی از اصلی ترین ستون پایه هایی که جناح استبدادی در بعد از انقلاب بدون آن قادر به باز سازی استبداد نمی شد را در اختیار استبدادیان گذاشت. ماشین کشتاری که بیش از 40 سال است که استبداد هنوز بر آن تکیه زده است.

در هر حال این کشتار، مسلم کرد که دکتر شاپور بختیار راه حل نظامی از طریق کشتار و سرکوب را بر گزیده است.

بختیار و کومله و کمکهای 300 هزار دلاری ماهانه

در اسناد دولت آمریکا ( 47) دکتر بختیار بخشی از کمکهای عظیم مالی را که از صدام و نیز عربستان و دیگر کشورها در یافت می کرده است صرف بعضی از سازمانهای مسلح می کرده تا جنگهای داخلی را در وطن را ادامه دهند، می کرده است. تا به حال به یک سند در این رابطه دست پیدا کرده ایم و آن کمک ماهانه 300 هزار دلاری (48) ( بیش از یک میلیون و صد هزار دلار به ارزش امروز.) به کومله می باشد، تا حملات مسلحانه خود به نظامیان و پاسداران ادامه دهد.

همیشه سوال این بود که چرا و در زمانی که شورای انقلاب طرح خود مختاری کردستان را تصویب (49) و رئیس جمهور بنی صدر چندین بار آن را اعلام کرده بود و در رسانه ها منتشر. با این وجود کومله با حمله به ستون اعزامی ارتش به مرز عراق، در بیرون سنندج و قتل فرمانده آن و به مخاصره در آوردن ستاد ارتش در شهر سنندج، در 4 اردیبهشت 59 ، جنگ دوم سنندج و تحمیل جنگی 23 روزه امکان خود مختاری را از بین برد. بنظر می رسد که بخش مهمی از پاسخ به این سوال را در کمکهای ماهانه 300 هزار دلاری دکتر بختیار به کومله می توان یافت. چرا که در صورت پذیرفتن طرح خود مختاری، یعنی طرحی که حزب دموکرات کردستان هم پذیرفته بود، حمله به نیروهای نظامی وطن باید پایان می یافت و در اینصورت کمک ماهانه نیز قطع می شد.

دیگر اینکه می دانیم یکی از دلایل بسیار مهمی که جناح استبدادی توانست دولت و حکومت را در انحصار خود در آورده و دست به سرکوب جامعه بزند، تحمیل جنگهای داخلی از طرف سازمانهای استالینیست و مائویست به جامعه ملی ایران بوده است. از جمله به این دلیل که روش غالب مبارزه در انقلاب بهمن از ملی گرفته تا دینی و مارکسیست روشهای غیر خشن و خشونت زدا بود، که به «پیروزی گل بر گلوله» معروف شد. این همراهی و همکاری سبب شده بود که کار برد خشونت بر علیه این جریانها، حکم تابو را داشته باشد و پذیرش کاربرد خشونت در میان بخشی از جامعه فقط محدود به سران حکومت پهلوی باشد و نه بیشتر. البته جناح استبدادی برای بدست گرفتن دولت و حکومت و سرکوب مردم نیاز به کار برد خشونت داشت و تحمیل جنگ داخلی توجیه این کار برد را در اختیار این جناح گذاشت.

به سخن دیگر، تحمیل جنگ داخلی در نواحی مختلف کشور، بخصوص کردستان، از طرف سازمانهایی که خود را لنین ایران می دانستند و در پی انقلاب اکتبر خود بودند. اسلحه را بروی کسانی که در انقلاب شرکت داشته کشیده و این سبب شد که این تابو شکسته شود. اینگونه جناح استبدادی توانست کار برد خشونت را بر علیه کسانی که در انقلاب شرکت کرده بودند توجیه و خلخالی ها را به دنبال آنها بفرستد. آقای خمینی هم گفت که آزادی دادیم و سوء استفاده کردند. پس پس گرفتیم.

کودتای هایزر- بختیار در 21 بهمن 57

دوازده روز پيش از خروج شاه، ژنرال هويزر، معاون پيمان ناتو، بدون اجازه شاه و بختيار و بدون طی مراحل قانونی سفر به طور ناگهانی وارد ايران شد و فرماندهان ارتش را مستقيما تحت فرمان خود قرار داد. اردشیز زاهدی خواهان دستگیری و اخراج او می شود و می گوید که حتی بعضی از افسران خواهان اعدام کردن هایزر بودند. ولی شاه می داند که توان چنین کارهایی را ندارد و تنها واکنش اعلیحضرت همایونی شاهنشاه آریامهر رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران در این رابطه سوالی است که از تیمسار قره باغی می کند:

«آيا هيچ می دانيد که آنها (آمريکا) درپی انجام چه کاری هستند؟»(50)

دکتر بختیار هم بعدها خود را کاملا از اصل موضوع بی اطلاع نشان می دهد و بی اهمیت:

« در مدتی که من آنجا بودم، اطلاع نداشتم يک ژنرال آمريکائی بنام هويزر به ايران آمده، و برايم مهم نبود که يک ژنرال آمريکائی آمده باشد.» (51)

وی هر گونه تماسی بين خود و او را تکذيب می کند:

«می توانم چيزی را که به جرات بارها گفتم، تکرار کنم که حتی يک مرتبه نه با تلفن نه حضوری نه با يادداشت، هيچ قسم تماسی با اين ژنرال آمريکائی هويزر که به ايران آمده بود پيدا نکردم.»(52)

اینکه دکتر بختیار ورود هایزر و فرماندهان ارتش را در تحت اختیار خود گرفتن را موضوعی «بی اهمیت» نشان می دهد، از جمله به ما می گوید که برای ایشان، استقلال وطن اهمیتی نداشته است و برای همین نقض استقلال وطن را از طرف یک ژنرال آمریکایی موضوعی بی اهمیت می داند.

دیگر اینکه اطلاعاتی که طرفهای آمریکا و خبر گزاریها در آن زمان منتشر کرده اند نشان می دهد که دکتر بختیار در زمانی که می گفته است که نه از حضور هایزر در ایران اطلاع داشته و نه تماسی با ایشان داشته است، واقعیت را نگفته و دروغ را جایگزین سخن راست کرده است.

دو سند از میان دیگر سندها:

«آقای هادينگ سخنگوی وزارت امور خارجه آمريکا در ۱۸ بهمن ماه ۵۷ بعد از مراجعت ژنرال هويزر از ايران به آمريکا چنين گفت: «روز دوشنبه کارتر به اتفاق سايروس ونس وزير امور خارجه و هارولد براون وزير دفاع با ژنرال رابرت هويزر که پس از يکماه اقامت در تهران به واشنگتن بازگشت، گفتگو و تبادل نظر کردند، ژنرال آمريکائی در اين مدت با شاهپور بختيار و فرماندهان نظامی ايران ديدار و گفتگو کرده است.» (53)

خبر گزاری ها نیز ورود هایزر به ایران را گزارش کرده بودند. از جمله خبرگزاری فرانسه:

« واشنگتن - خبرگزاری فرانسه؛ سخنگوی وزارت امور خارجه آمريکا امروز گفت ژنرال رابرت هويزر معاون فرماندهی نيروهای آمريکا در اروپا، مدت اقامت خود را در تهران تمديد کرده است که ارتش ايران را به پشتيبانی از شاپور بختيار ترغيب کند. ژنرال آمريکائی پنجشنبه گذشته در چهارچوب تلاشهای آمريکا برای پشتيبانی از دولت جديد بختيار و همکاری با وی وارد تهران شده است.»(54)

ماموریت هایزر چه بود؟

بعدها در خاطرات هایزر و دیگر سران آمریکا معلوم می شود که هایزر با شش پیام جیمی کارتر، برای فرماندهان ارتش، به ایران رفته بود که مهمترین آن درخواست حمایت تمام و کمال فرماندهان ارتش از بختیار بود. ماموریت آخر هایزر انجام کودتا بوده است. آنهم تنها زمانی که مطمئن شده است که دولت بختیار شکست خورده است. (55)

چند ماه بعد آقای ابراهيم يزدی در تاريخ ۱۵ مردادماه ۱۳۵۸ متن پيامهای مبادله شده ميان آقايان کارتر و خمينی را فاش کرد و معلوم شد که همزمان با تشکيل دولت آقای بختيار يعنی ۱۸ ديماه ۱۳۵۷ (۸ ژانويه ۱۹۷۹) آقای کارتر از طريق رئيس جمهوری فرانسه به وسيله دو نفر پيامی به آقای خمينی فرستاده و «... خمينی را تهديد کرده که اگر از دولت بختيار حمايت نکند در ايران حمام خون به راه خواهد افتاد... جيمی کارتر خواسته است که خمينی تمام نيروهای خود را بکار برد تا از مخالفت با بختيار جلوگيری شود.» (56)

در واقع سخن دروغ دکتر شاپور بختیاردر مورد عدم آگاهی از حضور و عدم ملاقات با ایشان، توهین است به عقل متعارف هر ایرانی. آخر چگونه ممکن است که فرماندهان نظامی هم تحت فرمان دکتر بختیار باشند و بعد از کشتار «یکشنبه خونین» هم بگویند که فرماندهان نظامی بدون اجازه ایشان کاری نمی کنند و به دستور ایشان ستونهای نظامی و اسکادرانهای هواپیماهای جنگی را به پرواز در آیند و هم تحت کنترل ژنرال هایزر باشند، ولی دکتر بختیار از چنین حضوری اطلاع نداشته باشد؟ دیگر اینکه بر فرض محال راستگویی آیا این نشان از بی کفایتی باور نکردنی نخست وزیری ندارد که نه اطلاع از حضور هایزر دارد و نه حتی چنین حضوری را موضوعی با اهمیت می داند؟

حتی اگر فرض نامعقول بالا را هم بپذيريم، با توجه به قراين و اوضاع و احوال، بختيار حتما از وجود نقشه A ( حمایت از دولت بختیار)، B ( در صورت شکست دولت بختیار، یک دولت غیر نظامی جای او را می گیرد.) و در صورت شکست از برنامه C )انجام کودتا( ، اطلاع داشته است و می دانسته که هدف از مأموريت هويزر در درجه اول حمايت از دولت ايشان می بوده ودر صورت شکست اين طرح، انجام کودتا می باشد. کودتایی که در اسناد اولیه به گونه ای ديپلوماتيک در نامه کارتر به هويزر بيان شده بود؟ (57) ولی با انتشار اسناد درونی دولت آمریکا، آن برنامه را به گونه ای شفاف در پیام برژینسکی به جیمی کارتر که در سندی که هایزر برای به هارولد براون و ژنرال دیوید جونز فرستاده است می بینم:

« کابل Eyes Only از هایزر به هارولد براون و ژنرال دیوید جونز

تاریخ ژانویه ۱۹۷۹(روز دقیق کابل مشخص نیست -۱۲ یا ۱۳ ژانویه ۱۹۷۹)

فوق سری
«اگر بختیار شکست بخورد، باید یک انتخاب قاطع داشته باشیم و خواست «C» هایزر باید با حمایت آمریکا اجرا شود ( طرح «C» همان انجام کودتا بود.) من معتقدم که با دستور اصلی شما مطابقت دارد و با اجازه شما می خواهم آن اصلاحیه را به ژنرال هایزر ابلاغ کنم. مهم این است که او و همکاران ایرانی اش، هیچ توهمی در مورد آنچه که ممکن است در صورت تزلزل بختیار انجام شود، نداشته باشند.

الف- همه برنامه ها باید بر اساس حداقل خونریزی باشد؛ ب- من به آنها گفته ام که اگر می خواهند حمایت کامل ما را در راه های دیگر جلب کنند، ابتدا باید تمام تلاش خود را برای تضمین موفقیت دولت بختیار به کار گیرند. من از این موضوع استفاده می کنم تا فقط یک کودتای نظامی را در نظر نگیرند. من به آنها گفته ام که کودتای نظامی را کاملاً آخرین راه حل می دانم. من به آنها توضیح داده ام که مراحل قبل از آن وجود دارد، بنابراین آنها می توانند درک کنند که من آن را به یک رویکرد سه مرحله ای برای آینده فوری تبدیل کرده ام. گام اول - بختیار ممکن است تحت برخی از رویه های عادی حاکم موفق شود. گام دوم، در صورت عدم موفقیت، بختیار می تواند از نظامیان در درجات مختلف استفاده کند. او می‌تواند حکومت نظامی سختی داشته باشد یا می‌تواند به نظامیان دستور دهد که کنترل امکاناتی مانند قدرت، نفت و غیره را در دست بگیرند. گام سوم - فقط در صورتی که همه چیز با شکست مواجه شود، تسلط نظامی را در نظر بگیرید.» (58)

یعنی کودتایی کودتايی که دکتر بختیار نيز نه تنها با اعلام حکومت نظامی در ساعت 2 اعلام مقرارت منع رفت و آمد، در ساعت ۴ بعداز ظهر 21 بهمن فعالانه در آن شرکت کرده، بلکه دستور بمباران هوايی نيروهای ملحق شده به انقلابيون را نيز داده بود:

« ساعت در حدود ۶ صبح (۲۲ بهمن ماه ۵۷) بود که سپهبد ربيعی تلفن کرده اظهار داشت نخست وزير تلفن می زند و می گويد مرکز آموزش هوائی دوشان تپه و مسلسل سازی اداره تسليحات را بمباران کنيد.(59)

حتی روشن است که ایشان قبلا طرح دستگيری بين صد تا دويست هزار نفر را داده و در دو روز آخر نخست وزيری اشان دستور کشتار و سرکوب مردم و هم دستگيريهای وسيع را نيز صادر کرده بود:

« نخست وزير... به سپهبد رحيمی فرماندار نظامی دستور داد که از اين ساعت (ساعت در حدود ۱۹ روز ۲۱ بهمن ماه ۵۷ بود) مقررات حکومت نظامی را در تهران به موقع اجرا گذاشته تظاهرکنندگان را متفرق و از اجتماعات جلوگيری نمائيد. سپس آقای بختيار رو به سپهبد مقدم رئيس ساواک نموده ضمن اشاره ای دستور داد: تيمسار هم آن طرح خودتان را به موقع اجرا گذاشته و آن عده را که با هم بررسی کرده ايم دستگير نمائيد.»(60)

در اینجا می بینیم که دکتر بختیار در مورد منحل کردن ساواک هم دروغ گفته بودند. در غیر اینصورت چگونه می توانستند از سپهبد مقدم، رئیس سازمان منحله ساواک بخواهند که طرح خود را به اجرا در آورده و افراد موج در لیست را دستگیر کنند.

البته آقای بختيار بعدا سعی کرد طرح سرکوبش را بسيار محدودتر از آنی که تيمسار قره باغی افشا کرده بود جلوه دهد:

«من به ارتشيان دستور دادم که فورا تمام وزرای کابينه کاذب را که می شناسند بازداشت کنند.»(61)

البته فراموش می کنند که در تاريخ مورد نظر ایشان، بازرگان کابينه ای نداشت که وی دستور دستگيری آنها را بدهد:

« وزرای کابينه کاذب تا بعد از ظهر روز ۲۲ بهمن ماه که آقای بختيار ناپديد گرديد هنوز تعيين نشده بودند تا ايشان بتوانند چنين دستوری را بدهد، زيرا آقای بازرگان ساعت سه بعد از ظهر روز ۲۵ بهمن ماه ۱۳۵۷ هفت نفر وزير خود را به آقای خمينی معرفی نمود.» (62) بازرگان مدتها طول کشيد تا کابينه خود را تکميل کند و برای همين بود که بارها از قحط الرجال شکايت می کرد.

چندی بعد دکتر بختیار صریحا تایید می کند که دستور کشتار مردم را داده بود:

«دو جا من کاغذم به رئیس ستاد ارتش است که بزنید. من نوشتم در شورای امنیت، انداختم جلوی ربیعی. گفتم دستور بدهید برای اینکه این اسلحه سازی و این چیزها که آنجا دارید و این همافر بازی که راه انداختید، به یک جای بدی نرسد، شما بگویید اینجا منطقه نظامی است، و با تراکت و با بلندگو، به مردم یک ساعت فرصت بدهید، اگر دور نشدند، این منطقه مسلسل سازی را بمباران کنند. هر کی هم مرد با من.»(63)

شکست کودتای بختیار- هایزر

زمانی که برای انجام کودتا، در ساعت 2 بعد از ظهر مقررات منع رفت و آمد در ساعت 4 بعد از ظهر داده شد، مردم به ناگهان و بدون اینکه منتظر اعلامیه آقای خمینی برای به خیابان آمدن بشوند، بگونه ای خود جوش به خیابانها ریختند و خیابانها را از آن خود کردند. در واقع ساعتی بعد از آنکه به خیابانها ریخته بودیم، اعلامیه آقای خمینی صادر شد. گویی وجدان تاریخی جامعه ملی از تجربه تلخ کودتای 28 مرداد که مردم در خانه ها ماندند درس گرفته و نمی خواستند اجازه بدهند که تاریخ خود را تکرار کند.

شخصا در زمان برگشت از میدان انقلاب به طرف خانه ای در تهران ویلا ( یکی از خانه ها و خانواده هایی بود که بعد از فرار از ارتش، بگرمی من را در میان خود پذیرفته بودند.) در آن بسر می بردم در حرکت بودم . به حوالی تهران ویلا رسیده بودم که ستونی نظامی از طرف غرب وارد شد. مردم از زن و مرد و پیرو جوان به خیابان ریخته و ستون را در بر گرفته و با شعار دادن از نظامیان می خواستند که به آنها ملحق شوند. عده ای نیز از کامیونها بالا رفته و نظامیان را غرق بوسه می کردند. به داخل یکی از کامیونها نگاه کردم و کف آن انباشته از جعبه های مهمات بود. در چنین وضعیتی، پسری کوکتل مولوتفی بدست دادم و با داد و فریاد خواست که به درون کامبون بیاندازم و اینکه ارتش ضد خلق است و مردم را به قتل رسانده است. بر سرش داد زدم که مگر نمی بینی که اینها با ما هستند؟ خودش جرئت نمی کرد بیاندازد و می خواست من بیاندازم. لحظه ای بعد با خودم فکر کردم که این دیوانگی از کجا آمده بود و اگر چنین کاری انجام می شد و مهمات منفجر چه کشتاری از نظامی و مردم عادی انجام می شد.

حضور میلیونی مردم و همراهی بدنه ارتش با مردم و خوداری فرماندهان ارتش از دستور کشتار هموطنان خود را تحت فرمان یک آمریکایی صادر کردن، سبب شد که کودتا شکست بخورد. کودتایی که در صورت پیروزی سرنوشت کشور را دوباره به شکستن قلمها و دوختن دهانها و پر کردن زندانها و کشتن و بستن بسیار بیشتر از قبل، دچار می کرد. چرا که در قبل از انقلاب، به علت سرکوب وسیع ساواک، بخش کوچکی از جامعه فعال سیاسی بود. در حالیکه به یمن انقلاب بخش عظیمی از جامعه در فضای سیاسی فعال شده و بنا بر این برای در هم شکستن مقاومت جامعه ملی، سرکوب و کشتار بسیار بیشتری لازم می شد. یعنی همان وضعیتی که بعد از کودتای خرداد 60 رخ داد. (64)

نقش شاه و فرح پهلوی در کودتای 21 بهمن

می دانیم که خمینی در پلریس موافقت کرده بود که شاه بعد از ترک ایران به آمریکا برود. ولی سوال این است که چگونه شد که بجای رفتن به آمریکا، شاه تصمیم گرفت که در منطقه بماند و آنقدر رفتن به آمریکا را به تعویق انداخت تا با سقوط دولت دکتر بختیار و تشکیل دولت موقت مهندس بازرگان، کارتر برای حفظ روابط خود با رژیم، موافقت اولیه خود را نقض کرد.

در مصاحبه خانم فرح پهلوی با بی بی سی، ایشان ندانسته واقعیتی را لو داده اند و آن اینکه، ایشان می دانستند که کودتای بختیار- هایزر در راه است و حتی لحظه ای باور کرده بود که پیروز شده است. این اطلاع می تواند بما بگوید که علت ماندن شاه در منطقه، امید ایشان به تکرار کودتای 28 مرداد بوده است و پرواز بازگشت و پیروزمندانه ایشان:

خانم فرح پهلوی:

«یک شنبه 22 بهمن، مثل اینکه در کریدور بودم، داشتم رد می‌شدم از یک جایی، این را که تو رادیو شنیدم، اصلا باورم نشد، راستش آن موقع یک لحظه فکر کردم بر عکس شده، اینها باختند.»(65)

يکی از پذيرفته ترين قواعد هرمنوتيک مدرن/ علم تفسیر، بما یاد آور می شود که هر متنی دو نيمه دارد: نيمه گفته شده و آشکار و نيمه ناگفته و يا سانسور شده. اصولاً تفسير و تحقيق علمی، بيشتر با همين ناگفته ها سروکار دارد. وقتی با این نوع نگاه به بخشهای گفته شده و گفته نشده خانم فرح پهلوی نگاه می‌کنیم، بخش پنهان سخن او، بگونه‌ای شفاف خود را نمایان می‌کند و بما می گوید که قرار بر انجام کودتا بوده است و او از طرح مطلع و منتظر اجرای موفق آن بوده‌است. به سخن دیگر، برای ایشان و شاه تنها هدف حفظ و ادامه دیکتاتوری سلطنتی بوده است به هر قیمت. هر دو می‌دانسته‌اند که کودتا حمام خون پدید می‌آورد. اما آنها را چه باک.

البته اعلیحضرت همایونی نیز از طرح مطلع و تحسین گر ایستادگی دکتر بختیار در مقابل مردم بوده است و برای همین قبل از آن، خانم فرح پهلوی در مصاحبه می گویند:

« فرح پهلوی: (در مراکش) یک روزی آمدند (شاه)، در راهرو راه می‌رفتند، گفتند که خوب است بختیار محکم مانده، با بختیار تماس داشتند.»(66)

این در حالی بود که همیشه شاه نظری منفی در باره دکتر بختیار داشته و از روی ناچاری و نپذیرفتن دیگران از نخست وزیر شدن، با نخست وزیری او موافقت کرده بود. برای نمونه در خاطرات آقای هوشنگ نهاوندی می بینیم:

« (هوشنگ نهاوندی): نه اعلیحضرت، من در آن زمان دانشجوی حقوق در پاریس بودم.

(شاه): درست است، شما از من جوانترید. در آن مصاحبه گفتم که در میان اطرافیان آن پیرمرد لجوج (همیشه او را - مصدق- اینگونه می خواند و هرگز نامش را نمی برد.) به او خیانت می کردند. «بختیار» یکی از آنان بود. او به رهبر خود خیانت، و برای انگیسی ها جاسوسی می کرد. عقیده ام در باره او دگرگون نشده، او یک خائن است. ذاتش چنین است. خیانت کرده و باز هم خواهد کرد.» (67)

کودتای نوژه زمینه ساز حمله عراق

در سالهای قبل در راابطه با نقش دکتر شاپور بختیار در کودتای نوژه و جنگ ایران و عراق تحقیقی را منتشر کرده ام و هموطنان می تواند به آن مراجعه کنند. (68) در اینجا فقط به این اشاره کنم که بر خلاف آنچه که آقای جواد خادم ( که نقش مهمی در این کودتا داشته و سبب ساز اعدام بسیاری از بهترین های وطن شدند و البته در فردای ایران مردمسالار و آزاد و مستقل در دادگاه های مستقل باید پاسخگو باشند.) که تاسف می خورند که چرا کودتا پیروز نشد، در واقع این کودتا با هدف شکست بود که برنامه ریزی شده بود:

«بسیاری از خلبانان نیروی هوایی ارتش و مورخانی چون سرتیپ بازنشسته علیرضا نمکی معتقدند که طرح کودتا در حقیقت جهت شکست طراحی شده بود و نه موفقیت.» (69)

« سرگرد خلبان فرهاد نصيرخانی که در اين ملاقات (برادر صدام حسین با دکتر شاپور بختبار.) حضور داشت مخالفت خود را با دادن اسامی افسران به عراق اعلام می کند. او در سال ۱۹۹۲ جزئيات اين ملاقات را تشريح کرد. اين عمليات که در کمال سهل انگاری و ساده نگری تدارک شده بود و يک ماجراجويی بيش نبود به شکست کامل انجاميد.» (70)

در واقع سئوال اين است که چرا اين کودتا با وجود شرکت فعال بعضی بهترين تیمسارهای شاه و بخصوص ژنرالهای عراقی که ید طولایی در انجام کودتا داشتند، در کمال سهل انگاری و ساده انگاری تدارک ديده شده بود؟ به سخن دیگر، چگونه است که با وجود همکاری نزديک عراق، متخصصانشان متوجه اين سهل انگاری شگرف در طرح و سازماندهی کودتا نشدند و در نتیجه به سادگی و از چندین طریق لو رفت؟! سهل انگاری در جريان کودتا تا آن حد بود که مذاکره در رابطه با کودتای نوژه نه به طور محرمانه و مخفی، که شرط اساسی هر کودتایی است، که به صورتی باز و از طريق تلفن بين المللی با پایگاه نوژه صورت می گرفت و تيمسار پاليزبان و منوچهر آريانا مستقيماً با فرماندهی نوژه با تلفن باز و بنا بر این براحتی قابل رد گیری، تماس برقرار کرده بودند. (71)

حال سوال این است که چرا می خواسته اند که کودتا لو برود؟

پاسخ را می شود، از جمله، در این چند اطلاع یافت:

سرتیپ فرخ جعفری که از طرف دکتر شاپور بختیار برای انجام کودتا به عراق رفته بود، متوجه شده بود که کودتایی واقعی در کار نیست و عراق در حال آماده سازی ارتش خود برای حمله به وطن است. بنا بر این نگران از این فریب و اینکه صدام حسین، دکتر بختیار را فریب داده است، با همکار خود سرهنگ خلبان فرهاد نصیر خانی تماس گرفته تا به دکتر بختیار هشدار دهد:

« نصیر خانی: شاید سه چهار روز مانده بود به روز عملیات، یک سرتیپ نیروی هوایی(به احتمال قریب به یقین، سرتیپ فرخ جعفری است. پرتو ایران)که از طرف دکتر بختیار، به مرز ایران و عراق اعزام شده بود، به من تلفن زد و گفت، من هر قدر تماس می‌گیرم با دفتر دکتر بختیار، که پیغام مرا به ایشان بدهند، کسی پیام را نمی‌دهد، شما با علاقه‌ای که بختیار به شما دارد با او تماس بگیرید و این پیغام را به او بدهید که عراق قصد پشتیبانی از قیام را ندارد، عراق دارد لشکر به طرف مرز اعزام می‌کند. از ایشان پرسیدم شما این خبر را چگونه دارید، گفت: خانه‌ای که برای من گرفته شده، روبروی ریل قطار است و من روزهاست که می‌بینم وسایل و تجهیزات بسیار سنگین نظامی دارد به سمت ایران حمل می‌شود. اینها وسایلی نیست که به کار کودتا و قیام بخورد. من با آنکه عهد کرده بودم که دیگر با دکتر بختیار تماس نگیرم، چون موضوع مهمی بود به او تلفن زدم و با آقای دکتر بختیار صحبت کردم ...

پرتو ایران: رفتارش با شما چطور بود؟

نصیر خانی: خیلی خشک! خیلی از دست من عصبانی بود.

پرتو ایران: جواب پیغام چه بود؟

نصیر خانی: بختیار گفت این افسر مالیاخویی شده و این حرفها را می‌زند، هر وقت می‌خواهیم با یک کشوری همکاری کنیم از این حرفها می‌زنند. من نمی‌توانم این حرفها را قبول کنم و تازه کار از کار گذشته و حالا دیگر دیر است برای این کارها ...و گوشی تلفن را گذاشتیم.» (72)

در اینجا سوال این است که چرا دکتر بختیار به جای دستور برای تحقیق در باره این موضوع بس مهم، سرتیپ فرخ جعفری را متهم به دیوانه و مالیاخویی شدن کرده است؟ بعد هم این سوال مطرح می شود که اصلا چگونه شد که دکتر بختیار به فردی دیوانه و مالیخویایی، چنان ماموریت حساسی را داده بود؟

سوال دیگری که در اینجا طرح می شود این است که آیا علت عدم اعتنا جز این بوده که دکتر بختیار نه تنها از برنامه صدام برای حمله نظامی به ایران اطلاع داشته است بلکه از مشوقان و همراهان و همکاران صدام حسین برای حمله به ایران بوده است؟

پاسخ را از جمله در اسناد زیر می توانیم بیابیم:

در سه روز اول حمله عراق به ایران، دکتر شاپور بختیار از فرانسه ناپدید می شود و در حالیکه خبر حمله به ایران خبر اول تمامی رسانه های جهان را تشکیل داده است، تماسهای مکرر رسانه ها با دفتر دکتر بختیار در پاریس بی پاسخ می ماند.

در آخر کار بعد از چند روز غیبت ایشان در پاریس پیدایش می شود و از جمله در مصاحبه با خبر نگار تلویزیون کانال 2 فرانسه می گوید:

« شاپور بختیار: من در این یک سال اخیر، ۵ بار عراق بودم

خبرنگار کانال ۲ تلویزیون فرانسه: اما در این چند روز اخیر؟

شاپور بختیار: در روزهای اخیر، نه من بغداد نبودم. جای دیگر بودم. بله، جای دیگر بودم. این را می توانم مانند رازی نگاه دارم. واقعآ عراق نبودم» (73)

در این شک نیست که در چند روز اول جنگ که ناپدید شدند امکان سفر هوایی به عراق ممکن نبوده است. چرا که در اثر حملات مکرر نیروی هوایی ایران، فردوگاه های غیر نظامی عراق بسته شده و تنها راه رفتن به عراق، پرواز به عمان پایتخت اردن بوده است و از آنجا با ماشین به بغداد رفتن.

در واقع سرتیپ فرخ جعفری و سرهنگ خلبان نصیری و بسیاری از دیگر نظامیانی که با دکتر بختیار همکاری کرده بودند نمی دانستند که نه تنها ایشان کوشش در بر انگیختن حمله نظامی صدام بوطن داشته اند، بلکه با دادن اطلاعات غلط به صدام، به او باورانده بودند که نیروهای نظامی ایران قادر به مقابله به ارتش صدام نخواهند بود:

«در همین ارتباط، کریس رندل یکی از مسوولان بخش تحقیقات خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا در یک گزارش توصیفی محرمانه که در ابتدای نوامبر ۱۹۸۰ تهیه شده و مهر بایگانی هفتم نوامبر/ ۱۶ آبان بر آن خورده، در بررسی تحولات گذشته و حال خوزستان نوشت: «یکی از دلایل یورش بی‌مهابای حکومت عراق به خاک ایران، اطلاعات گمراه کننده ایرانیان تبعیدی از جمله شاپور بختیار، مبنی بر این بود که احتمالا به دلیل وجود اغتشاش در ارتش و بی‌ثباتی رژیم به دلیل مخالفت مردم، به ویژه در خوزستان، ایران قادر به جنگ نخواهد بود و مخالفت مردم موجب برافراشته شدن پرچم نیروهای آزادی‌بخش خواهد شد.» (74)

حامد الجبوری، وزیر امور ریاست جمهوری و امور خارجه و فرهنگ عراق در زمان حسن البکر و صدام حسین نیز اطلاع می دهد که چگونه دکتر شاپور بختیار با دادن اطلاعات غلط به صدام باورانده بودند که حمله به ایران و سرنگونی رژیم مانور و تفریحی بیش نیست:

«جورج براون، وزیر امور خارجه انگلستان (75) در زمان حزب کارگر، شاپور بختیار و یک ژنرال ایرانی در جلسه ای این پیام را به صدام دادند که بهترین وقت برای حمله به ایران است. در این جلسات، همه کسانی که با صدام ملاقات می کردند، تاکید داشتند که ایران در آستانه فروپاشی است و ارتش این کشور متلاشی شده و نیروی هوایی این کشور به علت اعدام افسرانش زمین گیر شده است. همه آنها به گونه ای صحبت می کردند که گویا عملیات نظامی در ایران صرفا تفریح است و همین مسئله صدام را به آغاز جنگ با ایران تشویق می کرد.» (76)

نتیجه اینکه صدام حسین چنان از پیروزی برق آسای خود مطمئن شده بود که بیش از 1000 خبر نگار را به عراق دعوت کرده بود تا آنها را به اهواز برده و خطبه پیروزی خود را در آنجا بخواند. غیبت دکتر بختیار در این زمان می تواند نشان از این داشته باشد که ایشان به همراه کابینه خود به عراق رفته بود تا صدام حسین در اهواز، دولت دست نشانده خود، یعنی دولت بختیار را به خبرنگاران معرفی کند.

« گزارش سری دیوید میرز مسئول بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا به تاریخ ۲۵ سپتامبر/ سوم مهر، خبر از سفر بختیار به عراق در آستانه حمله نظامی عراق به ایران (۲۲ سپتامبر/۳۱ شهریور) می دهد. در ادامه این گزارش عنوان شده که عراق از اپوزیسیون ایرانی خواسته تا در جبهه های نبرد پشت سر نیروهای عراقی حاضر شوند تا دولت خود را در مناطق اشغالی تشکیل دهند. در پایان این گزارش درباره بازتاب چنین اقدامی این گونه هشدار داده شده است: «من معتقدم که ایجاد دولت جایگزین تبعیدی مثلا در خوزستان، به شدت می‌تواند بخت آنان را برای این که هرگز توسط مردم ایران پذیرفته شوند را کاهش ‌دهد، مگر آن که عراقی‌ها خود را آماده فتح کل ایران کنند تا تبعیدی‌ها را به قدرت برسانند.» (77)

ولی نگاهی دوباره به اسناد بما می گوید که بنظر نمی رسد دکتر بختیار به عمد اطلاعات دروغ را به صدام حسین تغذیه کرده بود، بلکه خود نیز بر این باور شده بود که با اجرای پروژه کودتای نوژه و زمینگیر شدن نیروی هوایی و دستگیری بسیاری از خلبانان و اعدام دیگران، آخرین خط دفاعی وطن که از دست آخوندها جان سالم بدر برده بود. بیشتر، با پرداخت ماهانه 300 هزار دلار به حزب کومله برای ادامه جنگ مسلحانه و در نتیجه زمینگیر کردن بخش بزرگی از نیروی زمینی در غرب کشور، حمله نظامی به ایران تفریحی بیش نخواهد بود.

در همین رابطه و از آنجا که مانند هر اهل قدرتی، مجاز و آروز را جانشین واقعیت کرده بود، باور کرده بود که رژیم حاکم بر وطن حداکثر در عرض چند ماه سرنگون خواهد شد و او به ایران باز خواهد گشت و به همین جهت است که از جمله به افسر سازمان سیا می گوید:

«1 - در ۸ دسامبر، یک افسر این آژانس رابطه مستقیم با شاهپور بختیار '۲ ' برقرار کرد (کمتر از ۱ سطر طبقه بندی نشده است) یک کانال غیر مستقیم ارتباطی بین بختیار و این سازمان در اواخر ماه اوت تنظیم شده بود . ولی اخیرا بختیار، بخاطر وضعیت بحرانی در ایران ، درخواست مؤکد برای ملاقات با یک افسر سیا کرده است .

۲- در ملاقاتی یکساعت و نیمه با یکی از افسران ما، بختیار گفت او باور دارد که هر حکومت ماندگار آینده باید اندکی متمایل به چپ میانه و شامل عناصر شدیدا دست راستی و دست چپی به منظور کنترل کردن آنان باشد. او بر این باوراست که خمینی حد اکثر تا سه ماه دیگر دوام نخواهد آورد. » (78)

«(لرد پیتر کرینگتون) در این دیدار، بختیار نیز مدعی لرزان بودن موقعیت حکومت جدید تهران شد: «رژیم بیشتر از چند ماه دیگر نمی‌تواند دوام یابد و چند گروه کمونیست و جدایی‌طلب آماده در دست گرفتن قدرت هستند.» (79)

« نتیجه‌گیری پارسونز درباره دیدارش با آلیانس این بود: «بختیار به این نتیجه رسیده که احساسات ضد خمینی در سراسر ایران در حال گسترش است و لحظه سرنوشت چندان دور نیست.» پارسونز تاکید کرد: ظاهرا بختیار پول زیادی برای این عملیات دارد. صحبت‌هایی درباره فوران نعمت عراقی شده و آلیانس از کمک اسراییلی‌ها به بختیار هم صحبت کرده است.»

« بر اساس گزارش‌های اخیرا آزاد شده درباره نخستین روزهای آغاز جنگ ایران و عراق، در این دوره، شماری از کشورهای عربی و اپوزیسیون ایرانی خارج از کشور، به خصوص اویسی و بختیار، بر این باور بودند که با حمله عراق به ایران ظرف یک هفته ارتش ایران شکست خواهد خورد و در طول یک ماه حکومت اسلامی سرنگون شده و دولت جدید تحت حمایت عراق در تهران، یا دست کم مناطق اشغالی مستقر خواهد شد.» (80)

نتیجه گیری:

زمانی که هاله ای را که افسانه دکتر شاپور بختیار که بر دور ایشان ساخته شده است را از طریق اسناد، حقایق و امور واقع کنار می زنیم می بینیم که ایشان، در عمل، شش نقش اصلی در متحول کردن انقلاب بهمن از مردمسالاری به استبداد بازی کردند:

1. پذیرفتن نخست وزیری شاه در پنهان و شکست عهد خود با دیگر رهبران جبهه ملی و اینگونه ضربه ای شدید به اعتبار جبهه ملی وارد کردن.
2. اطاعت از دستور جیمی کارتر در نپذیرفتن نخست وزیری خمینی و در نتیجه فرصتی تاریخی را برای تغییر رژیم از طریق رفراندم از دست دادن و اینگونه مانع فروپاشی ارتش شدن.
3. در همکاری با ژنرال هایزر، در 21 بهمن دست به کودتا زدن. کودتایی که به فرو پاشی نیروهای مسلح منجر و زمینه را برای ایجاد سپاه پاسداران و (بی) دادگاه های انقلاب ایجاد کرد.
4. حمایت از سازمانهای مسلح مانند کومله، با پرداخت ماهانه 300 هزار دلار( بیش از یک میلیون و صد هزار دلار به ارزش امروز.)، برای ادامه جنگ داخلی و حمله به پادگانها و قتل رساندن نظامیان. اینگونه در خشن کردن فضای سیاسی، که استبدادیان برای بکار گیری خشونت به آن نیاز داشتند، به یاری جناح استبدادی شتافتن.
5. کودتای نوژه که با هدف زمینگیر کردن نیروی هوایی که از دست آخونده جان سالم بدر برده بود و نیز از کار انداختن لشکر زرهی اهواز.
6. با دادن اطلاعات غلط به صدام و تشویق صدام حسین برای حمله به ایران. بگونه ای که صدام باور کرده بود که کار ایران را در طی یک هفته تمام می کند و اینگونه وطن را گرفتار جنگی که در طی هشت سال نسلی را نابود کرد و اهرمهای لازم را در اختیار آخوندها برای مستحکم کردن ستون پایه های استبداد آنها قرار داد.

آخر اینکه، همانطور که سالهاست مکرر تکرار کرده ام، شاید اصلی ترین دلیل طولانی شدن عمر رژیم خیانت، جنایت و فساد، به مصادره بردن چند جانبه تاریخ قرن بیستم وطن، بخصوص دوران پهلوی و نیز دوران مرجع انقلاب از طرف اصحاب قدرت می باشد. چرا که آینده در گذشته است که به دو طریق اتفاق می افتد:

1. ساختارها، ارزشها و نرمهایی که واقعیت جامعه ملی را ایجاد کرده اند.
2. روایتی که از گذشته در حافظه تاریخی- سیاسی جامعه قرار می گیرد.

به این علت است که یکی از مهمترین وظایف کسانی که خود را در کاروان 130ساله ایرانیان برای استقرار جمهوری شهروندان ایران در وطن آزاد و مستقل می دانند روشنگری است و نور بر امور واقع تاریخی انداختن و حقابق مدفون شده را از زیر خاک بیرون کشیدن. چرا که تا ندانیم که چگونه اینگونه شد و انقلابی که با هدف استقرار مردمسالاری انجام شد به رژیمی سرکوبگر تر و فاسد تر و خونریز تراز رژیمی که سبب ساز انقلاب شد، منجر شد، نه تنها پاسخی درخور به سوال چه باید کرد را نخواهیم یافت، بلکه همانگونه که می بینیم، جنبشهای پی در پی ایرانیان یا به شکست منجر می شود.

یا اینکه مانند جنبش مهسا گروهی قدرت طلب و در خدمت قدرتهای انیرانی، از طریق رسانه های وابسته، کوشش در مصادره کردن آن و در صورت عدم موفقیت، به شکست کشاندن آن می کنند. یعنی گروهی که بقول جمال صفری، تاریخدان تاریخ معاصر، که آنها را: «کاریکاتورهای اپوزوسیون و مضحک- کمدی» توصیف کرده است. یعنی کسانی و بیشتر فرصت طلبانی که هیچ کدامشان دارای پیشینه مبارزات دموکراتیک انقلابی نبوده اند و هیچ فهم و درکی از مبارزه ندارند. به سخن دیگر، صفر کیلومترهایی که یک شبه انقلابی شده و فاقد تجربه و سواد و عمق تاریخی - بینشی و ژئو پلیتیک می باشند از طریق وابستگی و رسانه های وابسته کوشش کردند و خواهند کرد که سوار بر موج شوند.

تا ندانیم که چگونه اینگونه شد، پاسخ در خور به سوال چه باید کرد را نخواهیم یافت و اینگونه امواج خروشان جنبشهای پی در پی به نتیجه نرسیده و در نتیجه موج نا امیدی را در بخشی از جامعه ایجاد می کنند. یعنی همان چیزی که استبداد حاکم از آن تغذیه کرده و بر عمر خود می افزاید.

تاریخ را در یابیم و بپذیریم که تاریخ، با ما شروع نشده است. با کتاب و تحقیق و چون و چرا کردن خو بگیریم. چرا که بدون عمق و حافظه تاریخی پیدا کردن، مانند کشتی بی لنگر، باد اصحاب قدرت در بادبان این کشتی آن را به هر طرف که منافعشان ایجاب کند خواهد برد. به نتیجه رساندن جنبشهای 130 ساله ایرانیان برای استقرار جمهوری شهروندان ایران به چنین انسانهایی نیاز دارد. اینگونه انسانهایی شویم.

برای تماس:

m_delkhasteh@yahoo.co.uk

توضیح رفرنسی در مقاله اول:

در بخش اول مقاله این نقل قول از دکتر بختیار آورده شده بود:

«ا یران را از پای در آورید عیب نداره که یک میلیون یا دو میلیون ایرانی بمیرند، ایده‌آل ما ایده‌آل دیگر و بزرگتریست.»
بختیار: دو میلیون ایرانی هم کشته شوند، عیبی ندارد! (aparat.com)

چند باره سخنرانی ایشان را گوش کردم و مطمئن شدم که جمله کامل نیست و قبل و بعد جمله آنهم هم مشخص نیست. بنا بر این رفرنس را دارای اعتبار نمی دانم و در کاری که بعدا قرار است منتشر شود، آن را حذف خواهم کرد.

رفرنس ها:

41:

خاطرات مهندس احمد زیرک زاده - پرسش های بی‌پاسخ در سالهای استثنایی - صص 227-230

42:

آیندگان ـ ش 3276ـ 10/11/1357ـ ص 2.

اطلاعات ـ ش 15771 ـ‌9/11/1357ـ ص 2.

43:

اطلاعات - همان

44:

خاطرات مهندس احمد زيرک زاده، پرسش های بی پاسخ در سالهای استثنايی، ص ۲۳۱ »

45:

https://news.gooya.com/2023/07/post-77423.php

46:

خاطرات هوشنگ نهاوندی

https://www.bbc.com/persian/iran/2011/08/110802_l78_bakhtiar_20th_anniv_hooshang_nahavandi

47:

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1977-80v11p1/d182

48:

https://enghelabe-eslami.com/component/content/article/21-didgagha/tarikhi/40994-2021-01-09-15-14-23.html?Itemid=0&fbclid=IwAR04yL-4M92okes7Vr4uMVUKpLW8azKJlVuXKsfsuC4e677LyiMie4OUUiY

49:

ه كیهان ۱۳۵۸.۰۸.۲۷، کیهان ۱۳۵۹.۰۱.۳۱ و کیهان ۱۳۵۹.۰۲.۰۷ مراجعه کنید

نقل از:

https://enghelabe-eslami.com/index.php/component/content/article/19-didgagha/maghalat/52004-2023-06-18-22-09-06.html

https://asre-nou.net/php/view_print_version.php?objnr=18418

50:

- Mohsen Milani. The Making of Iran's Islamic Revolution: From Monarchy to Islamic Republic (Boulder: Westview Press, 1988), p. 127

51:

- شاهپور بختيار؛ ۳۷ روز پس از ۳۷ سال، ص۵۱

52:

همان کتاب، ص۱۴

53:

قره باغی؛ حقايق در باره بحران ايران، سازمان چاپ و انتشارات سهيل، ۱۳۶۳، ص۱۸۸

54:

همان کتاب، ص۱۴

55:

https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2015/feb/11/us-general-huysers-secret-iran-mission-declassified

56:

قره باغی، همان، صفحه ۱۸۲ نيز روزنامه آيندگان شماره ۳۴۱۸ دوشنبه ۱۵ مرداد ماه ۱۳۵۸

57:

- Letter from Carter to Haig: General R. E. Huyser, Mission to Iran, vol. 2, introduction by A. M. Haig (Andre Deutsch Ltd., 1986). 18

58:

ترجمه و کپی های سند در اینجا موجود است.

انقلاب اسلامی - انقلاب اسلامی (enghelabe-eslami.com)

59:

قره باغی، حقايق در باره بحران ايران، سازمان چاپ و انتشارات سهيل، ۱۳۶۳، ص ۴۳۶

60:

قره باغی، همان، ص ۴۰۵

61:

شاهپور بختيار، يکرنگی، ترجمه از فرانسه توسط مهشيد اميرشاهی، پاريس۱۳۶۱(ناشر کتاب مشخص نيست) ص ۲۱۸

62:

قره باغی، حقايق در باره بحران ايران، سازمان چاپ و انتشارات سهيل، ۱۳۶۳، ص ۳۶۳

63:

https://youtu.be/-Nk5zLOQy2s?t=1368

64:

https://www.akhbar-rooz.com/191501/1401/11/14/

65:

https://youtu.be/-Nk5zLOQy2s?t=2359

66:

همان

67:

آخرین روزها (پایان سلطنت و درگذشت شاه) نام کتاب خاطرات هوشنگ نهاوندی وزیر و رئیس دانشگاه دوره پهلوی می باشد که در سال ۱۳۸۳ در آمریکا چاپ شده‌است. اصل کتاب به زبان فرانسوی است که بهروز صوراسرافیل و مریم سیحون به پارسی برگردانده‌اند. ص 402

68:

https://news.gooya.com/politics/archives/2009/01/082131.php

69:

آیا ارتباط بختیار با استخبارات عراق دلیل شکست کودتای نوژه بود؟ - Gooya News

70:

گفتگو با سرگرد خلبان فرهاد نصيرخانی، روزنامه پرتو ايران، شماره ۳۴، ۱۹ ژانويه ۱۹۹۲

71:

ب. کيا، همان، ص ۱۳۱

72:

http://nagoftehayeiran.blogspot.com/2013/07/Saddam-Bakhtiar-Gasiorowski-Nojeh-Coup.html

73:

http://nagoftehayeiran.blogspot.com/2013/07/Saddam-Bakhtiar-Gasiorowski-Nojeh-Coup.html

74

بختیار در آیینه اسناد تازه آزاد شده در آرشیو ملی بریتانیا- مجید تفرشی (tarikhirani.ir)

75:

مصاحبه با تلوزیون الجزیره - در ۲۵ جولای ۲۰۰۸ (تیر ماه ۱۳۸۷)

https://www.youtube.com/watch?v=_zRGp7mz-Ug

76:

سه مصاحبه مهم هوشنگ نهاوندی (وزیر علوم شاه)، شاپور بختیار و حامد الجبوری (وزیر صدام) درباره جنگ ایران و عراق | علی صدارت (alisedarat.com)

77:

https://www.balatarin.com/permlink/2011/8/13/2662531

78:

ترجمه و متن سند:
https://enghelabe-eslami.com/index.php/component/content/article/21-didgagha/tarikhi/40572-2020-12-06-10-01-31.html?Itemid=0

79:

بختیار در آیینه اسناد تازه آزاد شده در آرشیو ملی بریتانیا- مجید تفرشی (tarikhirani.ir)

80:

همان