در عرصه سیاسی از واژگان مختلف برای برچسب زدن های سیاسی گوناگون استفاده شده است. یکی از این واژگان که ریشه در انقلاب فرانسه دارد، در اواخر قرن هجدهم تحت عنوان "چپ" و "راست" سیاسی رایج شد و هنوز در عرصه سیاسی در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران استفاده می شود. واژگان دیگری هم مانند "تند رو" ، "میانه رو" و "محافظه کار" با بسامد بسیار بالایی هم در ایران و هم در سایر کشورهای جهان رایج است. به نظر می رسد اینگونه واژگان که ریشه در زندگی سیاسی اروپایی دارند برای برچسب جریان های سیاسی ایران گمراه کننده، غلط و در بهترین حالت نارسا می باشند. در سالهای اخیر گروهی از برچسب های سیاسی دیگری با بسامد بالا رواج پیدا کرده که به نظر می رسد بسیار دقیقتر از آنچه از غرب برخاسته گویای زندگی سیاسی ما ایرانیان باشند مانند "پنجاه و هفتی ها"، "ایرانگراها" و "تجزیه طلبان". لذا لازم است هر کدام از ما در شرح درک خودمان از این واژگان بکوشد تا با دقت بیشتری در عرصه گفتمان سیاسی و اجتماعی شرکت کند. تعریف ها بسیار مهم هستند و میتوانند گفتمان اجتماعی را به بیراهه بکشند یا آنها را در مسیری سازنده به جریان بیاندازند. ما در این جا سعی می کنیم به پشتوانه داده های تاریخی، متون اصیل ایرانی و مشاهده صحنه سیاسی ایران و با معیارهای قابل اندازه گیری تعریفی از واژه " ایرانگرایی" ارایه بدهیم. ضمناً باید یادآور بشویم که هدف ما تنها تجلیل از واژگان نیست بلکه هدف تدقیق این معنی است و این هشدار که " نه هر که طَرْفِ کُلَه کج نهاد و تُند نشست کلاه داری و آیینِ سروری داند " (حافظ)
در قسمت اول این سلسله مقالات اشاره ای کوتاه به تفاوت های اساسی ایرانگرایی و ناسیونالیزم کردیم. توضیح دادیم که ناسیونالیزم پدیده ای مدرن است که رابطه تنگاتنگی با تجربه سیاسی اروپا دارد ولی ایرانگرایی پدیده ای پیشامدرن است که برخلاف ناسیونالیزم اروپایی خاستگاه آن فرهنگی است و نه سیاسی. اشاره کردیم که ناسیونالیزم اروپایی در عرصه زبانی و فرهنگی همسان ساز بود و تنوع فرهنگی و زبانی را در کشورهای خود تحمل نمی کرد و با همه ایزارها که گاهی بسیار خشن بودند در رفع گوناگونی قومی کوشیدند و موفق هم شدند. در حالی که ایرانگرایی نه تنها تنوع قومی و زبانی را تشویق می کند بلکه از آن هم تغذیه می کند. در این جا این مباحث را تکرار نمی کنیم بلکه به علاقه مندان پیشنهاد می کنیم به مقاله شماره ۱ مراجعه کنند.
در برشمردن ویژگی های ایرانگرایی به این موارد اشاره کردیم
مقاله شماره ۱ : پاسداری از زبان پارسی به عنوان زبان ملی و زبان رابط همه سرزمین ایران.
مقاله شماره ۲: وحدت ملی و تمامیت ارضی
در این مقاله به سومین ویژگی ایرانگرایی می پردازیم:
۳ - رواداری و تعلق خاطر به رنگارنگی فرهنگی و باورها: از آنجا که در طول تاریخ بویژه پس از اسلام برخی از سلاطین مسلمان پیروان ادیان رقیب را مورد آزار و اذیت قرار می دادند برخی آن شرایط گذرا و ناپایدار را به تمام تاریخ ایران و تمام مناطق ایران تعمیم می دهند. در حالیکه بدنه جمعیت ایران از اینگونه تعصبات مذهبی به دور بوده است. در واقع در طول تاریخ رواداری بستر اصلی فرهنگ مردم ایران بوده است که در ادبیات این سرزمین منعکس شده است. تقابل با ادیان دیگر در ایران با ظهور زرتشت آغاز شد. همین امر باعث شده که برخی چون منوچهر جمالی به این نتیجه برسند که تعصب دینی علیه ادیان دیگر با خود زرتشت آغاز شد و او بود که پیروان ادیان دیگر را دشمن نامید [۱]. ولی این بر داشت از اساس نادرست است. برای درک مخالفت زرتشت با کسانی که آنها را دیوپرست می نامید درک چرایی و چگونگی این تقابل از زبان خود زرتشت بسیار اهمیت دارد. زرتشت می گوید: "ای هوشمندان، شما را از آموزشهایی ناشنوده می آگاهانم. بی گمان این سخنان پیروان آموزشهای دروج [دروغ] = تباه کنندگان جهان "اشه" - را ناگوار و دلدادگان مزدا را بسیار خوشایند است [۲]." ولی این تباه کنندگان "اشه" یا نظم هستی چه کسانی هستند؟ زرتشت پیرو دروج را اینگونه شرح می دهد: "اوست که دانا را به جرگه دُروَندان در می آورد. اوست که کشتزارها را ویران می کند. اوست که رزم افزار به روی اَشَوَنان می کشد [۳]." زرتشت در واقع مخالفتش با پیروان ادیان دیگر به دلیل خونریزی و خشونت آنها است. او از فردی به نام گِرِهمَ نام می برد که مدعی پادشاهی است که مورد حمایت روحانیون کرپان و کوی است [۴]. این گروه آزادی مردم را مورد تهدید قرار داده بودند. و زرتشت پیش بینی می کند: "بدین سان کرپان و کوی ها براستی به دست همانان که هیچ گاه زندگی و فرمانروایی آزاد را برایشان روا نمی داشتند تباه خواهند شد [۵]. به این ترتیب مخالفت اصلی زرتشت با ادیان دیگر نبود بلکه مخالفتش با روحانیون کوی و کرپان بود که از طریق نفوذ معنوی و حمایت از گِرِهمَ که مدعی پادشاهی بود نقشی مخرب در زندگی مردم ایفا می کردند، کشتزارها را ویران می کردند و رزم افزار به روی اَشَوَنان می کشیدند. آنها کسانی بودند که با اعمال خشونت آزادی مردم را تهدید می کردند. بنابراین مخالفت او قبل از اینکه مبنای ایدئولوژیک داشته باشد از ضرورتهای عملی و دفاع از معیشت و آزادی مردم ریشه گرفته بود.
اگر زرتشت تعصبی آشتی ناپذیر و ایدئولوژیک با ادیان دیگر داشت، باید تمام متون ادیان دیگر از طرف پیروان او نابود می شدند ولی آنچه رخ داد درست برعکس بود. این عدم مخالفت ایدئولوژیک بعداً در نحوه گردآوری اوستا منعکس شد. بسیاری از یشت ها قبل از ظهور زرتشت و در ستایش ایزدانی به غیر از اهورامزدا تنظیم شده بودند. یشت هایی که قبل از زرتشت سروده شده بودند و پس از او به اوستا افزوده شدند عبارتند از: یشت ۵ یا اَردَویسور آناهیتا (آبان یشت)، یشت ۸ یا تیر یشت، یشت ۱۰ یا مهر (میترا) یشت، یشت ۱۱ یا سروش یشت (یشت هادخت)، یشت ۱۳ یا فروردین یشت، یشت ۱۴ یا وَرَترَغنه یشت (بهرام یشت)، یشت ۱۷ یا اَرت یشت (اَشَی یشت)، یشت ۲۰ یا هوم یشت [۶]. این متون مقدس پیشازرتشتی نه تنها از میان نرفتند بلکه با ویرایش به اوستا افزوده شدند. در دوران هخامنشی از زمان ظهور کوروش رواداری دینی و فرهنگی به حد اعلای خود رسید. کوروش پس از فتح بابل به دین مردم بابل که خدایشان مردوک بود احترام گذاشت و مورد استقبال پریستاران معبد مردوک قرار گرفت. او دین اسیران یهودی را ارج نهاد و به آنها در بازسازی معبدشان در اورشلیم کمک مالی کرد [۷]. رواداری دینی و فرهنگی در زمان اشکانیان نیز ادامه پیدا کرد. در این دوران ایران دارای بزرگترین جمعیت یهودیان، مسیحیان و بوداییان جهان بود. بلخ که به احتمال زیاد مرکز زایش دین زرتشت بود یکی از مراکز مهم بودائیان هم بود و بخش مهمی از آثار بودایی در این شهر پدید آمدند [۸]. بخش اول کتاب تلمود یهودیان در ایران اشکانی نوشته شد و بخش دوم آن در ایران ساسانی. در زمان اشکانیان جمعیت مسیحیان چنان زیاد شده بود که کمی پس از به روی کار آمدن ساسانیان کشیشی مسیحی به نام گریگوری از شهر موش در شمال غرب ایران آن روز و شرق ترکیه امروز به ارمنستان رفت و پادشاه ارمنستان تیرداد سوم را به دین مسیحیت دعوت کرد [۹].
این دورانی بود که مسیحیان در روم آزار و اذیت می شدند و گاه به دلیل دینشان به قتل می رسیدند. شاید هم دلیل مسیحی شدن ارمنستان برای مقابله با امپراطوری روم بود که در آن زمان به ستیز با مسیحیت شهرت داشت. بنابراین قبل از اسلام، رنگارنگی دینی و فرهنگی صفت مشخصه ایران بود. بسیاری دچار این توهم هستند که با هجوم اعراب به ایران و آمدن اسلام، تنوع دینی و فرهنگی از میان رفت. این درست است که امروز ما دارای تنوع فرهنگی قبل از اسلام نیستیم ولی مرتبط کردن آن به حمله اعراب و آمدن دین اسلام با داده های تاریخی مطابقت نمی کند. به طور مثال در قرن ششم هجری، شهرستانی در کتاب ملل و النحل شرحی از دیدگآه ها ی دینی متنوع در ایران می دهد که امروز تنها قابل مقایسه با تنوع دینی در کشوری مانند آمریکا است. او در کنار ادیان بزرگ اسلام، یهود، مسیحی، زرتشتی و صابی ها از ادیان متنوع دیگر هم نام می برد. او گزارش می کند در زمان او هفتاد و سه نحله فکر ی اسلامی وجود داشتند (مانند معتزله ، اشاعره، هذیلیه، نظامیه، حابطیه / حدثیه ، بشریه، معمریه، مرداریه، ثمامیه، هشامیه، جاحظیه، خیاطیه، جبائیه، جبریه، جهمیه، نجاریه، ضراریه ، صفاتیه. اشعریه ، کلابیه ، مشبهه ، حنابله ، سفانیه ، کرامیه و ...). در میان یهودیان هم او به دو گروه مذهبی اشاره می کند که مسئله مورد اختلافشان درباره رهبری دینی فرزندان یوشع و فرزندان هرون بود. در میان مسیحیان به هفت گروه مختلف اشاره می کند (یاران ابوعیسی یعقوب اصفهانی و یاران یوذعان همدانی، سامره، نصاری، ملکانیه، نسطوریه و یعقوبیه). در میان زرتشتیان و پیروان ادیان باستانی از یازده نحله نام می برد (کیومرثیه، زروانیه، زرادشتیه، ثنویه، مانویه، مزدکیه، دیصانیه، مرقونیه، کینونیه، صیامیه و باورمندان به تناسخ). او ضمناً از گروه هایی نام می برد که خارج از چارچوب قوانین الهی به قوانینی باورمندند که در اثر خرد انسانی تدوین شده باشد. این گروه ها به وحی و احکام الهی باور ندارند. از میان آنها او از این گروه ها نام می برد: اهل صابئه، اصحاب روحانیت، پیروان حکیم هرمس، اصحاب هیاکل، اصحاب اشخاص، حرنانیه، پیروان حکمای هفتگانه، ملطیه، اثینیه، سامیا، پیروان تالس، پیروان انکساغورس ملطی، پیروان فلوتین، پیروان زینون، پیروان انکسیمانس ملطی، پیروان انبذقلس، ذیمقراطیس، هرقل حکیم، فیثاغورث، سقراط، اسکندر رومی، دیوجانس کلبی، ثاوفرسطیس، برقلس، اسکندر افرودیسی و فرفوریوس. بنابراین می بینیم تا قرن ششم هجری رنگارنگی بسیار شگرفی در باورهای مردم ایران وجود داشت که مشابه آن فقط در کشورهای پیشرفته جهان آزاد قرن بیست و یکم می توان یافت.
یکی دیگر از نشانه های رواداری، گزینش واژه ها در ادبیات پارسی است. به واسطه رواج ایدئولوژی های مخرب امروز به دلیل گسست چند نسل گذشته با فرهنگ و ادبیات اصیل ایرانی بسیاری از کلیدواژه ها معنی اولیه خود را از دست داده اند که دویاره باید احیاء بشوند. یکی از این کلیدواژه ها "گفتگو" و دیگری "گفت و شنید" است. امروز واژه "گفتگو" معنی اولیه خود را از دست داده است و به جای "گفت و شنید" بکار می رود. در حالی که گذشتگان ما با دقت بیشتری به این کلیدواژه که هیچ نشانی از شنیدن در آن نیست برخورد می کردند و به آن باری منفی در حد مجادله می دادند. به طور مثال ابوسعید ابوالخیر می گوید، "در روز قیامت مردم به مجادله یا گفتگو می پردازند و خدا که در مقام قضاوت قرار دارد با آنها تندخویی خواهد کرد."
گویند به حشر گفتگو خواهد بود وان یار عزیز تندخو خواهد بود
نویسنده فرامرزنامه هم گفتگو را برابرنهاد مجادله قرار داده است:
تو با وی به پرخاش گویی سُخُن نه سر بینم این گفتگو را نه بُن
یا در جایی دیگر می گوید:
پر از غلغل و گفتگو شد جهان روان گشت از تن دل بدنهان
سنایی هم گفتگو را برابرنهاد مجادله قرار می دهد:
کار هر موری نباشد با سلیمان گفتگو یار هر سگ‌بان نباشد رازدار پادشا
سراسر ادبیات پارسی پر است از اشاره های منفی به "گفتگو" در مقام مجادله. در حالی که "گفت و شنید" که لازمه آن رواداری و آماده بودن برای شنیدن نظرات متفاوت است با بار مثبت استفاده شده است. به طور مثال در شاهنامه فریدون جندل را مأمور می کند برای سه پسرش عروسان مناسب پیدا کند و جندل هم به تحقیق و تفحص می پردازد:
یکایک ز ایران سراندر کشید پژوهید و هرگونه گفت و شنید
یا در جایی دیگر رستم و گیو به تبادل نظر می پردازند و "گفت و شنید" می کنند:
وزان روی رستم سپه را بدید سخن راند با گیو و گفت و شنید
باز در جایی دیگر در جنگ با افراسیاب ، کیخسرو یک هیئت دیپلماتیک را نزد فغفور چین می فرستد و این ها کسانی هستند که در فن "گفت و شنید" مهارت دارند :
ز لشکر فرستادگان برگزید که گویند و دانند گفت و شنید
در هفت پیکر هم می خوانیم بهرام گور با فروشنده مجادله یا "گفتگو" نمی کند بلکه با او تبادل نظر یا "گفت و شنید" می کند:
رفت و آورد و شاه در همه دید با فروشنده کرد گفت و شنید
بنابراین می بینیم که در ادبیات ایران "گفت و شنید" یا تبادل نظر دارای جایگاه ارزشمندی بوده ولی با "گفتگو" به معنی قیل و قال با بار منفی برخورد شده است. این امر فقط در ادبیات پارسی منعکس نشده. بلکه بعد از اشغال ایران توسط مسلمانان، به واسطه قدرت فرهنگ ایرانی، امر رواداری دینی با افت و خیز ادامه داد تا جایی که بسیاری از خلفای عرب در دربار خود مباحث مناظره میان طرفداران ادیان مختلف برقرار می کردند. در حالی که در اروپا و در کلیسای مسیحی اساساً مناظره بین ادیان مختلف نه تنها معنی نداشت بلکه دگراندیشان به سادگی به قتل می رسیدند. به طور مثال از مباحثه آذر فرنبغ پسر فرخ زاد پیشوای بهدینان پارس با ابالیش زندیق در حضور مأمون، روحانیون اسلامی و مسیحی آگاه هستیم چون آذر فرنبغ گزارش این مناظره را برای ما باقی گذاشته است [۱۰].
بسیاری از کتب زرتشتی در دوران حاکمیت مسلمانان عرب بر ایران نوشته شده اند. به طور مثال کتاب شکند گمانیک ویچار نوشته مردان‌فرخ پسر اورمزد داد در دوران مأمون یعنی نیمه قرن نهم میلادی نوشته شد [۱۱]. او در این کتاب بنیادهای اولیه ادیان سامی را به چالش می کشد. همین مطالب را اگر امروز کسی در دوران جمهوری اسلامی در ایران بنویسد احتمالاً با محکومیت اعدام روبرو خواهد شد. در همین دوران است که اختلاف نظری در بین زرتشتیان ظاهر می شود و زادسپرم هیربد نیمروز (منطقه اتصال بین ایران، افغانستان و پاکستان امروزی) کتاب ارزشمند خود را در رد نظرات برادرش منوچهر که موبد بزرگ کرمان و از زمره زرتشتیان محافظه کار بود می نویسد [۱۲]. پس تصور این که پس از اسلام، فرهنگ ایرانی به یکباره تغییر کرد و ناشکیبایی و تعصب مذهبی یکباره به جای رواداری قرار گرفت با داده های تاریخی مطابقت نمی کند.
نتیجه گیری:
ما در جریان خیزش انقلابی منسوب به مهسا در ایران دیدیم که همه مردم به رغم تنوع در باورهای دینی و سیاسی خود در کنار هم و در دفاع از یکدیگر وارد صحنه مبارزه برای دفع نکبت جمهوری اسلامی شدند. اگر هم نشانه هایی از عدم تحمل دیدگاههای متفاوت وجود داشت عموماً در خارج از کشور بود که از فرهنگ تساهل و تسامح ایرانگرایی فاصله دارند و با رویکرد رواداری ایرانی بیگانه هستند. این ویژگی یعنی رواداری در قبال باورهای گوناگون هنوز به رغم زهرهایی که از داخل و خارج به فرهنگ ایرانی تزریق می شود همچنان افتان و خیزان به حیات خود ادامه می دهد و این وظیفه ایرانگرایان است که در تقویت این وجه فرهنگ ایرانی بکوشند.
ادامه دارد.....
منابع:
(۱) منوچهر جمالی، مفهوم دشمنی، سایت اخبار روز، سه‌شنبه ۱۴ اسفند ۱٣٨۶ - ۴ مارس ۲۰۰٨
(۲) گاتها، هات ۳۱ بند ۱ (ترجمه جلیل دوستخواه)
(۳) گاتها، هات ۳۲ بند ۱۰ (ترجمه جلیل دوستخواه)
(۴) گاتها، هات ۳۲، بند ۱۴ - ۱۲ (ترجمه جلیل دوستخواه)
(۵) همانجا بند ۱۵
(۶) دکتر برزو نجمی، "تفسیری بر اوستا و اجزای آن" ، ره آورد شماره ۶۸، سال ۱۳۸۳، ص ۴۶
(۷)Old Testament, Ezra 1:1-4
(۸) شروین وکیلی، تاریخ سیاسی شاهنشاهی اشکانی، ص ۲۱۸
(۹) Thomson, Robert W. (1994). "Agathangelos". In Greppin, John A. C. (ed.). Studies in Classical Armenian Literature. Delmar, New York: Caravan Books. pp. 15-26.
(۱۰) آذر فرنبغ فرخ زاد، "ماتیکان گجستک ابالیش"، برگردان ابراهیم میرزای ناظری، انتشارات هیرمند، ۱۳۷۵
(۱۱) مردان‌فرخ پسر اورمزدداد، "گزارش گمان شکن" ، ترجمه صادق هدایت
(۱۲) زادسپرم، "گزیده های زادسپرم"، ترجمه محمد تقی راشد محصل، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۶
??????????? ????? ?????? ? ????? ?? ?? ???? - ???? ???
???????
?? ???? ????? ?? ?????? ????? ???? ????? ??? ??? ????? ??????? ??????? ??? ???. ??? ?? ??? ?????? ?? ???? ?? ?????? ?????? ????? ?? ????? ??? ????? ??? ????? "??" ? "????" ????? ???? ?? ? ???? ?? ???? ????? ?? ?????? ?? ??????? ???? ?? ???? ????? ??????? ?? ???. ?????? ????? ?? ????? "??? ??" ? "????? ??" ? "?????? ???" ?? ????? ????? ?????? ?? ?? ????? ? ?? ?? ???? ??????? ???? ???? ???. ?? ??? ?? ??? ??????? ?????? ?? ???? ?? ????? ????? ??????? ????? ???? ????? ????? ??? ????? ????? ????? ?????? ??? ? ?? ?????? ???? ????? ?? ?????. ?? ?????? ???? ????? ?? ????? ??? ????? ????? ?? ????? ???? ???? ???? ???? ?? ?? ??? ?? ??? ????? ?????? ?? ???? ?? ??? ??????? ????? ????? ????? ?? ???????? ????? ????? "????? ? ???? ??"? "??????????" ? "????? ?????". ??? ???? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ??? ??? ?????? ?? ??? ?????? ????? ?? ?? ??? ?????? ?? ???? ?????? ????? ? ??????? ???? ???. ????? ?? ????? ??? ????? ? ???????? ?????? ??????? ?? ?? ?????? ????? ?? ???? ?? ?? ????? ?????? ?? ????? ?????????. ?? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ??????? ???? ??? ??????? ???? ???? ?????? ? ?????? ???? ????? ????? ? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?????? ?? ???? " ??????????" ????? ?????. ????? ???? ?????? ????? ?? ??? ?? ???? ????? ?? ?????? ???? ???? ??? ????? ??? ???? ??? ? ??? ????? ?? " ?? ?? ?? ?????? ????? ?? ???? ? ???? ???? ???? ???? ? ????? ????? ???? " (????)
?? ???? ??? ??? ????? ?????? ????? ?? ????? ?? ????? ??? ????? ?????????? ? ??????????? ?????. ????? ????? ?? ??????????? ????? ?? ???? ??? ?? ????? ???????? ?? ????? ????? ????? ???? ??? ?????????? ????? ?? ???????? ??? ?? ?????? ??????????? ??????? ??????? ?? ?????? ??? ? ?? ?????. ????? ????? ?? ??????????? ??????? ?? ???? ????? ? ?????? ????? ??? ??? ? ???? ?????? ? ????? ?? ?? ??????? ??? ???? ??? ??? ? ?? ??? ??????? ?? ???? ????? ??? ????? ?? ??? ???????? ???? ??????? ? ???? ?? ????. ?? ???? ?? ?????????? ?? ???? ???? ???? ? ????? ?? ????? ?? ??? ???? ?? ?? ?? ????? ?? ???. ?? ??? ?? ??? ????? ?? ????? ??? ???? ???? ?? ????? ????? ??????? ?? ???? ?? ????? ????? ? ?????? ????.
?? ??????? ????? ??? ?????????? ?? ??? ????? ????? ?????
????? ????? ? : ??????? ?? ???? ????? ?? ????? ???? ??? ? ???? ???? ??? ?????? ?????.
????? ????? ?: ???? ??? ? ?????? ????
?? ??? ????? ?? ????? ????? ?????????? ?? ???????:
? - ??????? ? ???? ???? ?? ???????? ?????? ? ??????: ?? ???? ?? ?? ??? ????? ????? ?? ?? ????? ???? ?? ?????? ?????? ?????? ????? ???? ?? ???? ???? ? ???? ???? ?? ????? ???? ?? ????? ???? ? ???????? ?? ?? ???? ????? ????? ? ???? ????? ????? ????? ?? ????. ?? ?????? ???? ????? ????? ?? ??????? ?????? ????? ?? ??? ???? ???. ?? ???? ?? ??? ????? ??????? ???? ???? ????? ???? ????? ???? ??? ?? ?? ?????? ??? ?????? ????? ??? ???. ????? ?? ????? ???? ?? ????? ?? ???? ????? ???? ??. ???? ??? ???? ??? ?? ???? ??? ?????? ????? ?? ??? ????? ????? ?? ???? ???? ???? ????? ???? ?? ??? ????? ???? ?? ? ?? ??? ?? ?????? ????? ???? ?? ???? ????? [?]. ??? ??? ?? ???? ?? ???? ?????? ???. ???? ??? ?????? ????? ?? ????? ?? ???? ?? ??????? ?? ????? ??? ????? ? ?????? ??? ????? ?? ???? ??? ????? ????? ????? ????. ????? ?? ????: "?? ????????? ??? ?? ?? ????????? ??????? ?? ???????. ?? ???? ??? ????? ?????? ???????? ???? [????] = ???? ??????? ???? "???" - ?? ?????? ? ???????? ???? ?? ????? ??????? ??? [?]." ??? ??? ???? ??????? "???" ?? ??? ???? ?? ????? ?????? ????? ???? ???? ?? ??????? ??? ?? ???: "???? ?? ???? ?? ?? ???? ????????? ?? ?? ????. ???? ?? ???????? ?? ????? ?? ???. ???? ?? ??? ????? ?? ??? ????????? ?? ??? [?]." ????? ?? ???? ??????? ?? ?????? ????? ???? ?? ???? ??????? ? ????? ???? ???. ?? ?? ???? ?? ??? ??????? ??? ?? ??? ?? ???? ??????? ??? ?? ???? ????? ???????? ????? ? ??? ??? [?]. ??? ???? ????? ???? ?? ???? ????? ???? ???? ?????. ? ????? ??? ???? ?? ???: "???? ??? ????? ? ??? ?? ?????? ?? ??? ?????? ?? ??? ??? ????? ? ?????????? ???? ?? ??????? ??? ??? ?????? ???? ?????? ?? [?]. ?? ??? ????? ?????? ???? ????? ?? ????? ???? ???? ???? ??????? ?? ???????? ??? ? ????? ??? ?? ?? ???? ???? ????? ? ????? ?? ??????? ?? ???? ??????? ??? ???? ???? ?? ????? ???? ???? ?? ?????? ???????? ?? ????? ?? ????? ? ??? ????? ?? ??? ????????? ?? ??????. ???? ????? ????? ?? ?? ????? ????? ????? ???? ?? ????? ?? ?????. ???????? ?????? ?? ??? ?? ????? ????? ?????????? ????? ???? ?? ???????? ???? ? ???? ?? ????? ? ????? ???? ???? ????? ???.
??? ????? ????? ???? ?????? ? ?????????? ?? ????? ???? ????? ???? ???? ???? ????? ???? ?? ??? ?????? ?? ????? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ???? ????? ???. ??? ??? ?????? ?????????? ????? ?? ???? ??????? ????? ????? ??. ?????? ?? ??? ?? ??? ?? ???? ????? ? ?? ????? ??????? ?? ??? ?? ????????? ????? ??? ?????. ??? ???? ?? ??? ?? ????? ????? ??? ????? ? ?? ?? ?? ?? ????? ?????? ???? ??????? ??: ??? ? ?? ?????????? ??????? (???? ???)? ??? ? ?? ??? ???? ??? ?? ?? ??? (?????) ???? ??? ?? ?? ???? ??? (??? ?????)? ??? ?? ?? ??????? ???? ??? ?? ?? ?????????? ??? (????? ???)? ??? ?? ?? ???? ??? (????? ???)? ??? ?? ?? ??? ??? [?]. ??? ???? ???? ?????????? ?? ???? ?? ???? ?????? ???? ?? ?????? ?? ????? ?????? ????. ?? ????? ??????? ?? ???? ???? ????? ??????? ???? ? ?????? ?? ?? ????? ??? ????. ????? ?? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ???? ?? ??????? ????? ??? ?????? ????? ? ???? ??????? ????????? ???? ????? ???? ????. ?? ??? ?????? ????? ?? ??? ???? ? ?? ???? ?? ??????? ??????? ?? ??????? ??? ???? ??? [?]. ??????? ???? ? ?????? ?? ???? ???????? ??? ????? ???? ???. ?? ??? ????? ????? ????? ???????? ????? ???????? ??????? ? ???????? ???? ???. ??? ?? ?? ?????? ???? ???? ???? ??? ????? ??? ??? ?? ????? ??? ???????? ?? ??? ? ??? ???? ?? ???? ?????? ?? ??? ??? ???? ????? [?]. ??? ??? ???? ????? ??????? ?? ????? ?????? ????? ?? ? ??? ??? ?? ?? ????? ??????. ?? ???? ???????? ????? ??????? ???? ???? ??? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ??? ??? ???? ???????? ????? ????? ?? ??? ??????? ?? ??? ??? ?? ???? ??? ????? ?? ??? ? ??? ????? ????? ?? ???????? ??? ? ?????? ???????? ?????? ??? ?? ?? ??? ?????? ???? ??? [?].
??? ?????? ??? ?? ??????? ?? ??? ???? ? ???? ?? ???? ? ??? ?? ???? ?????? ?? ??? ?? ??????. ???? ?? ???? ????? ??? ???????? ???? ?????? ?? ????????? ??? ??? ?? ?? ?? ???? ?? ???? ?? ?????? ???? ????. ???????? ??? ?? ?????? ???????? ???? ? ?????? ??? ????? ????? ???. ?????? ???? ??? ???? ????? ?? ?? ???? ????? ?? ????? ? ???? ?????? ???? ???? ? ?????? ?? ???? ???. ??? ???? ??? ?? ????? ?? ????? ???? ?????? ??? ?? ????? ?????? ??? ????? ???? ?? ?? ???? ????? ? ???? ??? ????? ?? ???? ??? ?????? ?????? ??? ???. ?? ??? ???? ?? ??? ??? ????? ???????? ?? ???? ??? ? ????? ???? ?? ?????? ?? ? ???? ????? ?? ????? ?? ??? ?? ????? ???? ???? ?????? ?? ???? ???? ?? ????? ????? ?????? ???. ?? ?? ???? ????? ???? ?????? ????? ?????? ?????? ? ???? ?? ?? ????? ????? ???? ?? ??? ?? ???. ?? ????? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ? ?? ???? ??? ? ?????? ???? ?????? (????? ?????? ? ??????? ??????? ??????? ?????? / ????? ? ?????? ??????? ???????? ??????? ??????? ??????? ??????? ??????? ?????? ?????? ??????? ?????? ? ??????. ?????? ? ?????? ? ????? ? ?????? ? ?????? ? ?????? ? ...). ?? ???? ??????? ?? ?? ?? ?? ???? ????? ????? ?? ??? ?? ????? ???? ????????? ?????? ????? ???? ??????? ???? ? ??????? ???? ???. ?? ???? ??????? ?? ??? ???? ????? ????? ?? ??? (????? ??????? ????? ??????? ? ????? ?????? ??????? ?????? ?????? ???????? ??????? ? ???????). ?? ???? ???????? ? ?????? ????? ??????? ?? ????? ???? ??? ?? ??? (????????? ???????? ????????? ?????? ??????? ??????? ???????? ???????? ???????? ?????? ? ????????? ?? ?????). ?? ????? ?? ???? ???? ??? ?? ??? ?? ???? ?? ?????? ?????? ???? ?? ??????? ????????? ?? ?? ??? ??? ?????? ????? ??? ????. ??? ???? ?? ?? ??? ? ????? ???? ???? ??????. ?? ???? ???? ?? ?? ??? ???? ?? ??? ?? ???: ??? ?????? ????? ???????? ?????? ???? ????? ????? ?????? ????? ?????? ???????? ?????? ????? ???????? ?????? ??????? ?????? ?????? ????? ?????? ????????? ????? ?????? ??????? ?????? ?????? ?????? ????????? ????? ?????? ???????? ?????????? ???? ????? ????????? ?????? ?????? ????? ??????? ????? ?????????? ?????? ?????? ???????? ? ????????. ???????? ?? ????? ?? ??? ??? ???? ???????? ????? ????? ?? ??????? ???? ????? ???? ???? ?? ????? ?? ??? ?? ??????? ??????? ???? ???? ??? ???? ? ??? ?? ???? ????.
??? ???? ?? ????? ??? ???????? ????? ???? ?? ?? ?????? ????? ???. ?? ????? ???? ????????? ??? ???? ????? ?? ???? ???? ??? ??? ????? ?? ????? ? ?????? ???? ?????? ?????? ?? ???????? ?? ???? ????? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ?? ?????? ???? ????? ?????. ??? ?? ??? ???????? ?? "?????" ? ????? "??? ? ????" ???. ????? ???? "?????" ???? ????? ??? ?? ?? ??? ???? ??? ? ?? ??? "??? ? ????" ???? ?? ???. ?? ???? ?? ??????? ?? ?? ??? ?????? ?? ??? ???????? ?? ??? ????? ?? ????? ?? ?? ???? ?????? ?? ????? ? ?? ?? ???? ???? ?? ?? ?????? ?? ?????. ?? ??? ???? ??????? ???????? ?? ????? "?? ??? ????? ???? ?? ?????? ?? ????? ?? ??????? ? ??? ?? ?? ???? ????? ???? ???? ?? ???? ??????? ????? ???."
????? ?? ??? ????? ????? ??? ??? ??? ???? ????? ????? ???
??????? ?????????? ?? ????? ?? ????????? ?????? ???? ???? ???:
?? ?? ?? ?? ????? ???? ????? ?? ?? ???? ??? ????? ?? ?? ???
?? ?? ???? ???? ?? ????:
?? ?? ???? ? ????? ?? ???? ???? ??? ?? ?? ?? ??????
????? ?? ????? ?? ????????? ?????? ???? ?? ???:
??? ?? ???? ????? ?? ?????? ????? ??? ?? ?????? ????? ?????? ?????
????? ?????? ????? ?? ??? ?? ????? ??? ???? ?? "?????" ?? ???? ??????. ?? ???? ?? "??? ? ????" ?? ????? ?? ??????? ? ????? ???? ???? ????? ????? ?????? ??? ?? ??? ???? ??????? ??? ???. ?? ??? ???? ?? ??????? ?????? ???? ?? ????? ?? ??? ???? ?? ???? ?????? ????? ???? ??? ? ???? ?? ?? ????? ? ???? ?? ??????:
????? ? ????? ?????? ???? ?????? ? ?????? ??? ? ????
?? ?? ???? ???? ???? ? ??? ?? ????? ??? ?? ??????? ? "??? ? ????" ?? ????:
???? ??? ???? ??? ?? ???? ??? ???? ?? ??? ? ??? ? ????
??? ?? ???? ???? ?? ??? ?? ???????? ? ?????? ?? ???? ????????? ?? ??? ????? ??? ?? ????? ? ??? ?? ????? ????? ?? ?? ?? "??? ? ????" ????? ????? :
? ???? ????????? ?????? ?? ????? ? ????? ??? ? ????
?? ??? ???? ?? ?? ?????? ????? ??? ?? ??????? ?????? ?? "?????" ??? ??? ???? ?? ?? ????? ??? ?? "??? ? ????" ?? ???:
??? ? ???? ? ??? ?? ??? ??? ?? ??????? ??? ??? ? ????
???????? ?? ????? ?? ?? ?????? ????? "??? ? ????" ?? ????? ??? ????? ?????? ???????? ???? ??? ?? "?????" ?? ???? ??? ? ??? ?? ??? ???? ?????? ??? ???. ??? ??? ??? ?? ?????? ????? ????? ????. ???? ??? ?? ????? ????? ???? ????????? ?? ????? ???? ????? ??????? ??? ??????? ???? ?? ??? ? ??? ????? ??? ?? ???? ?? ?????? ?? ????? ??? ?? ????? ??? ????? ?????? ???? ???????? ????? ????? ?????? ?? ?????. ?? ???? ?? ?? ????? ? ?? ?????? ????? ?????? ?????? ??? ????? ????? ?? ???? ???? ????? ???? ?????????? ?? ????? ?? ??? ?? ??????. ?? ??? ???? ?? ?????? ??? ????? ??? ??? ??? ?????? ??????? ???? ?? ?????? ????? ?? ???? ?????? ???????? ?????? ? ????? ???? ????? ??? ??? ????? ????? ??? ?????? ?? ???? ?? ???? ?????? ??? [??].
?????? ?? ??? ?????? ?? ????? ?????? ???????? ??? ?? ????? ????? ??? ???. ?? ??? ???? ???? ???? ?????? ????? ????? ????????? ??? ?????? ??? ?? ????? ????? ???? ???? ??? ??? ?????? ????? ?? [??]. ?? ?? ??? ???? ???????? ????? ????? ???? ?? ?? ???? ?? ???. ???? ????? ?? ??? ????? ??? ?? ????? ?????? ?????? ?? ????? ?????? ???????? ?? ??????? ????? ????? ????? ??. ?? ???? ????? ??? ?? ?????? ???? ?? ??? ???????? ???? ?? ??? ? ??????? ????? ?????? (????? ????? ??? ?????? ????????? ? ??????? ??????) ???? ??????? ??? ?? ?? ?? ????? ?????? ?????? ?? ???? ???? ????? ? ?? ???? ???????? ?????? ??? ??? ?? ????? [??]. ?? ???? ??? ?? ?? ?? ?????? ????? ?????? ?? ?????? ????? ??? ? ????????? ? ???? ????? ?????? ?? ??? ??????? ???? ???? ?? ???? ??? ?????? ?????? ??? ???.
????? ????:
?? ?? ????? ???? ??????? ????? ?? ???? ?? ????? ????? ?? ??? ???? ?? ??? ???? ?? ??????? ???? ? ????? ??? ?? ???? ?? ? ?? ???? ?? ?????? ???? ???? ?????? ???? ??? ???? ?????? ?????? ????. ??? ?? ????? ???? ?? ??? ???? ????????? ?????? ???? ???? ?????? ?? ???? ?? ???? ??? ?? ?? ????? ????? ? ????? ?????????? ????? ????? ? ?? ?????? ??????? ?????? ?????? ?????. ??? ????? ???? ??????? ?? ???? ??????? ??????? ???? ?? ??? ??????? ?? ?? ???? ? ???? ?? ????? ?????? ????? ?? ??? ?????? ????? ? ????? ?? ???? ??? ????? ?? ??? ? ??? ????? ??????????? ??? ?? ?? ????? ??? ??? ????? ?????? ??????.
????? ????.....
?????:
(?) ?????? ?????? ????? ?????? ???? ????? ???? ??????? ?? ????? ???? - ? ???? ????
(?) ?????? ??? ?? ??? ? (????? ???? ????????)
(?) ?????? ??? ?? ??? ?? (????? ???? ????????)
(?) ?????? ??? ??? ??? ?? - ?? (????? ???? ????????)
(?) ?????? ??? ??
(?) ???? ???? ????? "?????? ?? ????? ? ????? ??" ? ?? ???? ????? ??? ??? ????? ? ??
(?)Old Testament, Ezra 1:1-4
(?) ????? ?????? ????? ????? ???????? ??????? ? ???
(?) Thomson, Robert W. (1994). "Agathangelos". In Greppin, John A. C. (ed.). Studies in Classical Armenian Literature. Delmar, New York: Caravan Books. pp. 15-26.
(??) ??? ????? ??? ???? "??????? ????? ??????"? ??????? ??????? ?????? ?????? ???????? ??????? ????
(??) ????????? ??? ?????????? "????? ???? ???" ? ????? ???? ?????
(??) ???????? "????? ??? ???????"? ????? ???? ??? ???? ????? ????? ??????? ? ??????? ??????? ????
چه باید کرد؟ بهاره عزیز شما بگوئید! ابوالفضل محققی
