این نظر سنجی در تیر ماه سال جاری انجام شده است. بنده در آن زمان تبلیغ آن را فقط در سایت ایران اینترنشنال دیدم و از ره کنجکاوی در آن شرکت کردم. هر چقدر جستجو کردم اثری از آن در تلویزیون‌های من و تو و بی بی سی و صدای آمریکا ندیدم. در نتیجه ظاهرا فقط مخاطبین یک تلویزیون از آن مطلع بودند. لذا به دلیل گرایش سکوی انتشار و سوگیری آشکار (bias) قابل تعمیم به بقیه رسانه‌ها و کل ملت ایران نیست. بنابراین صرفنظر از وزن دهی معتبر آماری و وزن دهی گمانی، نمی‌توان آن را نمونه آماری انتخاب شده بیطرفانه قلمداد کرد.

با توجه به اینکه اکثر شرکت کنندگان در دو نظرسنجی (امسال و بیش از دو سال پیش) مخاطبین ایران اینترنشنال بوده‌اند، برخی از نتایج نظرسنجی بسیار جالب و گویا است. مثلا در نظرسنجی فروردین ۱۴۰۰ در پاسخ به سوال " به اخبار و اطلاعات هر یک از رسانه‌های زیر تا چه میزان اعتماد زیاد (زیاد اعتماد دارم) دارید (صفحه ۸)؟ قریب به ۲۰٪ به تلویزیون من و تو رای داده‌اند و کمتر از ۱۴٪ به ایران اینترنشنال رای داده‌اند. یعنی حتی مخاطبین اینترنشنال می‌دانند که در این تلویزیون مولفه‌ای به نام "راستی آزمایی" وجود ندارد. بنا به تجربه شخصی نگارنده نیز ثابت شده است که من و تو از استاندارد و معیار حرفه‌ای بسیار بالا و انعطاف ناپذیری در امر "راستی آزمایی" اخبار و اطلاعات برخوردار است؛ و نمی‌توان و نباید آن را با تلویزیون "یک کلاغ چهل کلاغ" مقایسه کرد. در نظر سنجی امسال نیز پاسخ "زیاد اعتماد دارم" به تلویزیون من و تو از ایران اینترنشنال بیشتر می‌باشد (صفحه ۱۰). تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

در ابتدای گزارش نظرسنجی اخیر (صفحه ۳) آمده است: " نتایج این گزارش بر مبنای نمونه آماری متوازن شده شامل بیش از ۳۸ هزار پاسخ دهنده از داخل ایران می‌باشد. در اینجا دو اشکال عمده وجود دارد. اول اینکه مشخص نیست که از خارج از کشور دقیقا چند نفر پاسخ دهنده بودند و آیا تفکیکی بین این دو گروه وجود دارد یا نه؟ یعنی آمار ناقص و ابتر است. دوم اینکه بر طبق گزارش اعتمادانلاین بیش از ۸۹ درصد کاربران ایرانی از وی پی ان (VPN) استفاده می‌کنند. در نتیجه چگونه می‌توان تشخیص داده که پاسخ دهنده از ایران وصل شده یا از خارج؟ لذا این ادعای آماری موسسه گمان کاملا مخدوش است.

تضاد و تناقض‌های فراوان عقلانی و آماری در نتایج این نظرسنجی وجود دارد که پرداختن به همه آنها مثنوی هفتاد من می‌شود. بعنوان نمونه همانگونه که اشاره شد در هر دو نظرسنجی میزان "اعتماد زیاد" به موثق بودن اخبار برای تلویزیون من و تو بیشتر از اینترنشنال است. اما در صفحه ۴ گزارش اخیر چنین آمده است: در پاسخ به این پرسش که اخبار اعتراضات اخیر در ایران را بیشتر از کدام رسانه (ها) دنبال می‌کردید؟ ۵۷٪ اظهار داشتند از ایران اینترنشنال و ۳۰٪ اظهار داشتند از تلویزیون من و تو. باید گفت یا جال الخالق! زیرا انسان‌های منطقی و عقلانی برای کسب خبر به رسانه‌ای رجوع می‌کنند که به آن در مقایسه با رسانه‌های دیگر "اعتماد زیادتری" دارند. نکته جالب دیگر این است که در این گزارش تلویزیون تکفیری کلمه وابسته به عربستان و برنامه مسیح علینژاد هم تبلیغ شده‌اند.

یکی دیگر از عجایب غیر قابل توجیه این نظرسنجی این است که ظاهرا شهرنشینان (بیش از ۵۰٪) مخاطب صدا و سیمای جمهوری اسلامی هستند و فقط ۳۹٪ روستائیان. قریب به ۵۴٪ افراد با تحصیلات دانشگاهی مخاطب صدا و سیمای جمهوری اسلامی هستند و حدود ۴۶ درصد دیپلم و زیر دیپلم مخاطب صدا و سیما هستند (نمودار ۴ صفحه ۸). در ضمن در مورد تلویزیون کلمه در گزارش به نادرستی ادعا شده است: "این تلویزیون متعلق به اهل سنت است" (صفحه ۹). در صورتی که این تلویزیون تکفیری متعلق به کشورهای عربی است و نه اهل سنت ایران. در انگلیسی ضرب المثل معروفی است که می‌گوید: He who pays the piper calls the tune'. اگرچه نمی‌دانم هزینه این نظر سنجی را چه نهادی پرداخته است.

عبدالستار دوشوکی
مرکز مطالعات بلوچستان ـ لندن

پی نوشت: در این مقاله تاکید شده است که همه آمار گمان الکی نیست بلکه پرسش، دغدغه و انتقاد به بخش‌های مشخصی از این نظر سنجی ابراز شده است که امیدوارم موسسه گمان برای تنویر افکار عمومی و روشنگری بیشتر به آنها پاسخ بدهد تا همه ما مجاب شویم و اعتبار این موسسه بیشتر از اینها افزونی پیدا کند.