«ترکیه بسیار باهوش است. [اردوغان] فردی بسیار باهوش و قدرتمند است. می‌توانم بگویم آنچه اسد بر سر کودکان آورد، او را به یک قصاب تبدیل کرده است. اردوغان کسی است که رابطه خوبی با او دارم. او یک ارتش بسیار قدرتمند ساخته است. اکنون کلید تحولات آینده سوریه در دست ترکیه است.»
این سخنان »دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور منتخب آمریکا است که بعد از سخنان خامنه‌ای درباره نقش آمریکا و اسراییل و نقش‌آفرینی ترکیه در تحولات سوریه بیان می‌شود
ابراهیم رمضانی - ایران وایر
نظر متفاوت ترامپ و خامنه‌ای در مورد نقش ترکیه در سوریه
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور منتخب ایالات متحده، روز دوشنبه۲۶آذر، در نخستین کنفرانس خبری خود پس از پیروزی در انتخابات، درباره تحولات سوریه گفت که ترکیه بدون متحمل شدن تلفات گسترده، اقدامی که از آن به‌عنوان «تصرف غیردوستانه» یاد کرد، انجام داده است.
دونالد ترامپ در اقامتگاه خود در مارالاگو واقع در پالم‌بیچ فلوریدا، در پاسخ به پرسشی درباره بازیگران تاثیرگذار در تحولات اخیر سوریه اظهار داشت: «ترکیه در پشت این ماجرا قرار دارد.»
او ضمن اشاره به رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه، او را «فردی باهوش» و «شخصیتی که می‌توان با وی همکاری کرد» توصیف کرد و افزود که اردوغان موفق به ایجاد «ارتشی نیرومند و قدرتمند» شده است.
اظهارات ترامپ در حالی بیان می‌شود که خامنه‌ای سه روز پس از سقوط حکومت بشار اسد در واکنش به تحولات سوریه، بدون نام بردن از ترکیه، این کشور را به دست داشتن در سقوط اسد متهم کرد و آمریکا و اسراییل را طراحان اصلی این سناریو نامید.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، روز چهارشنبه۲۱آذر گفت که آنچه در سوریه رخ داده، در «اتاق فرمان آمریکا و اسراییل طراحی شده است» و افزود: «یک دولت همسایه سوریه هم در آن نقش آشکاری ایفا کرده، الان هم ایفا می‌کند...، اما عامل اصلی توطئه‌گر و اتاق فرمان اصلی در آمریکا و رژیم صهیونیستی است.»
رسانه‌های جمهوری اسلامی بعد از سخنان خامنه‌ای نوشتند که وی «اردوغان و ترکیه را در حد نام بردن هم قلمداد نکرد.»
واکنش‌ها به سخنان خامنه‌ای درباره اردوغان
برخلاف سخنان ترامپ که در مورد برنده اصلی جنگ سوریه و اشاره به نقش ترکیه در تحولات آینده سوریه بود و واکنش کارشناسان و مقامات ترک را برانگیخت، سخنان خامنه‌ای تابحال به‌جز واکنش رسانه‌ها از سوی مقامات ترکیه و کارشناسان سیاسی این کشور، با واکنشی روبه‌رو نشده است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
در معدود واکنش‌ها نسبت به سخنان رهبر جمهوری اسلامی، مجری تلویزیون خبری «اولکه تی‌وی» می‌گوید: «هیچ‌یک از مقامات ترکیه به‌خاطر اصول دیپلماتیک و همسایگی از جمهوری اسلامی انتقاد نکردند. آیا آن‌ها هیچ تقصیری ندارند؟ البته که در مورد خیلی از مسائل مقصر اصلی هستند، ولی مقامات ترکیه از این نوع انتقادها نمی‌کنند. خامنه‌ای در مورد همسایه سوریه می‌گوید، این همسایه عراق که نیست، منظور او ترکیه هست. این نوع سخن گفتن درست نیست.»
با‌این‌حال در دو روز گذشته ویدیویی از آقای اردوغان در شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان در حال پخش است که وی در این سخنان بدون نام بردن از خامنه‌ای از او و حمایتش از بشار اسد انتقاد می‌کند.
بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهد این سخنان آقای اردوغان مربوط به اکتبر۲۰۱۴در «دانشگاه مره مره استانبول» است.
آقای اردوغان در این سخنرانی بدون نام بردن از خامنه‌ای، با انتقاد از سیاست‌های او در در سوریه می‌گوید: «ما به منصوبان همه ادیان مصیبت‌های مربوط به سوریه و این بازی را توضیح داده‌ایم. من به یک رهبر دینی گفتم در سوریه ۲۵۰ هزار نفر کشته شده‌اند و سوال کردم شما چرا در قبال این اتفاق عکس‌العمل نشان نمی‌دهید؟ جواب داد که تنها شخصی که در مقابل اسرابیل ایستادگی می‌کند، اسد است. من در مقابل پرسیدم کسانی که در آنجا کشته شده‌اند در زمان حمله اسراییل مقاومت نمی‌کردند؟ آیا تا به امروز اسد در دفاع از این مردم در مقابل اسراییل سلاحی به کار برده؟ همچنان ساکت هستید و برای دولت اسد سلاح و کمک مالی می‌فرستید؟. آیا چنین شخصی می‌تواند رهبر دینی باشد؟ مشکل همینجاست. ما باید مطالبه‌گری داشته باشیم. مردم و دانشگاهیان باید این مطالبات را داشته باشند.»
ستایش ترامپ از اردوغان در رسانه‌های ترکیه چگونه تعبیر شد؟
«فاتح پرتکال»، مجری شناخته شده اخبار شبانگاهی کانال «سؤزجو»، با اشاره به اینکه ستایش ترامپ از اردوغان به‌خاطر ایران است گفت: «تا آنجا که ما می دانیم او به احتمال زیاد در حال آماده شدن برای جنگ با ایران است و از ارتش ترکیه کمک خواهد خواست. این ارتش بسیار قوی است که دراثر جنگ فرسوده نشده است. از ارتش خودت استفاده کن! آیا به‌خاطر آرزوها و رویاهای شما قرار است سربازان ترک را به آنجا بفرستیم؟ ترامپ می‌خواهد ترکیه را روبه‌روی روسیه و ایران قرار بدهد.»
«نعیم بابور اوغلو»، کارشناس امنیت و سیاست بین‌الملل در کانال تلویزیونی سؤزجو که یکی از کانال‌های مخالف اردوغان است، می‌گوید: «تاثیر ترکیه در اتفاقات سوریه درست است، اما اینکه ما فکر کنیم که سخنان ترامپ تاثیرات بسیار مثبتی در روابط دو کشور داشته باشد، درست نیست. رهبران هر کشوری براساس بیوگرافی رهبران سایر کشورها آن‌ها را مورد خطاب قرار می‌دهند، ولی آنچه مشخص است، این است که ترامپ فردا ممکن است کاملا بر عکس این حرف‌ها را بزند و یا اینکه قرار است مطالبات غیرمنطقی از اردوغان داشته باشد.»
«اؤزگور اؤزل»، رهبر «حزب جمهوری خلق» که اپوزیسیون حکومت آقای اردوغان، در سخنانی ضمن انتقاد از سیاست‌های اردوغان در اتفاقات سوریه می‌گوید: «از اتفاقات اخیر سوریه دو گروه خوشحال هستند، یکی اسراییل و دیگری حزب عدالت و توسعه. جایی که اسراییل و حزب عدالت و توسعه خوشحال است، هیچ نفعی برای ترکیه ندارد.»
آقای اؤزل با اشاره به سخنان آقای ترامپ در مورد آقای اردوغان می‌گوید: «وقتی ترامپ از ارتش قدرتمند حرف میز‌ند، منظورش ارتش ترکیه نیست بلکه هیات تحریرالشام هست. این سخنان ترامپ نه‌تنها در جهت ستایش از اردوغان نیست بلکه تهدید است.»
«جوشقون باش‌بوغ»، کارشناس تروریسم و امنیت که از طرفداران حزب عدالت و توسعه است، در کانال تلویزیونی «سی‌ان‌ان» ترک با اشاره به سخنان ترامپ در مورد اردوغان و ترکیه می‌گوید: «جمله کلیدی در اظهارات ترامپ این است که، اردوغان کسی است که با او خوب کنار می آیم. من معتقدم بین ترامپ و اردوغان، معادله اردوغان و پوتین وجود دارد.»
باش‌بوغ در ارزیابی اظهارات ترامپ مبنی‌بر اینکه «ترکیه قدرت پشت اتفاقات سوریه است» می‌گوید: «درباره اینکه آنچه در سوریه اتفاق می‌افتد فقط کار هیات تحریرالشام است یا نیرویی پشت آن است، بحث‌های زیادی شده است. ترکیه نقشی در این اتفاقات نداشت. در این روند در نهایت وقتی به میدان نگاه می‌کنید، قوی‌ترین عنصر منطقه ترکیه است. خوانش ترکیه از منطقه این کشور را برنده اتفاقات اخیر کرده است.»
ماه گذشته «هاکان فیدان»، وزیر امور خارجه ترکیه نیز در یک برنامه تلویزیونی در باره رابطه اردوغان و ترامپ اعلام کرد: «رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه روابط شخصی قوی با دونالد ترامپ، رییس‌جمهور منتخب آمریکا دارد.»
تنش‌های بین ایران و ترکیه در بستر سوریه قبل و بعد اسد
پس از سقوط دولت بشار اسد در سوریه، روابط تهران و آنکارا وارد مرحله‌ای از تنش و تقابل آشکار شده است که نشانه‌های آن را می‌توان در مواضع مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران و دولت ترکیه، و همچنین در تحلیل‌ها و گزارش‌های رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران مشاهده کرد.
این وضعیت نشان‌دهنده شکاف عمیق میان رویکردهای دو کشور نسبت به آینده سوریه و نظم جدید منطقه‌ای است که در پی تحولات اخیر شکل گرفته است.
تا جایی که هاکان فیدان، وزیر امورخارجه ترکیه، روز ۲۶آذر در گفت‌وگو با روزنامه «الحدث» با اشاره به تحولات جاری در سوریه اظهار داشت که منطقه به اندازه کافی از تکرار چرخه‌های معیوب گذشته تجربه اندوخته است و ایران نیز در نهایت از وضعیت جدید منطقه‌ای درس خواهد گرفت و ضرورت بازنگری در سیاست‌های خود را درک خواهد کرد.
از منظر سیاست خارجی، تهران همواره سوریه را به‌عنوان یکی از ارکان «محور مقاومت» و عنصری راهبردی در معادلات منطقه‌ای خود تعریف کرده است. حضور و نفوذ جمهوری اسلامی در سوریه برای ایران نه‌تنها از نظر ژئوپلیتیک حائز اهمیت است، بلکه به‌عنوان ابزاری برای مقابله با اسراییل و تثبیت موقعیت منطقه‌ای خود نیز به شمار می‌رود. بنابراین، سقوط دولت بشار اسد که یکی از متحدان کلیدی ایران محسوب می‌شد، ضربه‌ای راهبردی برای سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی قلمداد می‌شود.
در مقابل، ترکیه با اتخاذ رویکردی متفاوت نسبت به بحران سوریه، همواره از گروه‌های مخالف دولت اسد حمایت کرده و بر لزوم تغییر ساختار سیاسی این کشور تأکید داشته است. اهداف آنکارا در سوریه متاثر از عوامل متعددی ازجمله امنیت مرزهای جنوبی خود و همچنین گسترش نفوذ منطقه‌ای ترکیه در قامت یک قدرت مهم در خاورمیانه است.
این تضاد منافع میان تهران و آنکارا در تحولات پس از سقوط دولت اسد شدت گرفته است. مقامات جمهوری اسلامی ایران در اظهارات خود به‌طور تلویحی از نقش ترکیه در سقوط اسد انتقاد می‌کنند و آن را بخشی از یک طرح بزرگ‌تر برای تغییر توازن قدرت در منطقه به نفع غرب و متحدان آن می‌دانند. در مقابل، ترکیه نیز بارها سیاست‌های جمهوری اسلامی در سوریه را به‌عنوان تلاشی برای مداخله در امور داخلی کشورهای عربی و تحمیل نفوذ ایران در منطقه قلمداد کرده است.
رسانه‌های داخلی ایران که به‌طور سنتی همسو با سیاست‌های رسمی جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند، این تقابل را به‌وضوح بازتاب می‌دهند. در تحلیل‌های این رسانه‌ها، ترکیه به‌عنوان کشوری معرفی می‌شود که با حمایت از گروه‌های ضد بشار اسد و اتخاذ سیاست‌های فرصت‌طلبانه در سوریه، به بی‌ثباتی منطقه دامن زده و در راستای اهداف ناتو و غرب حرکت می‌کند.
در سطح کلان، این تقابل بیانگر رقابت ژئوپلیتیکی میان دو همسایه است که هر یک به‌دنبال تثبیت موقعیت خود در نظم جدید خاورمیانه هستند. در‌حالی‌که ایران با تکیه بر بازیگران غیردولتی و سیاست‌های محوری خود در «محور مقاومت» حرکت می‌کند، ترکیه با حمایت از جریان‌های سیاسی و نظامی مخالف اسد و همچنین حضور نظامی مستقیم، به‌دنبال افزایش نفوذ خود در شمال سوریه است.
این شرایط نشان می‌دهد که بحران سوریه، به‌رغم تغییرات عمده در ساختار قدرت داخلی این کشور، همچنان به‌عنوان بستری برای رقابت‌های منطقه‌ای باقی مانده است. تقابل تهران و آنکارا در این زمینه نه‌تنها بر معادلات سیاسی سوریه، بلکه بر روابط کلی دو کشور و توازن قدرت در خاورمیانه تاثیرگذار خواهد بود.
ناگفته‌های حمید نوری در گفت‌وگوی تفصیلی با کیهان
