چکیده
۱. مقدمه
در اوت ۲۰۲۵ کشورهای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) روند فعال‌سازی مکانیسم «ماشـه» را آغاز کردند که می‌تواند تحریم‌های قطعنامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت را مجدداً بازگرداند. این پژوهش هدف دارد اثرات کوتاه‌مدت و میان‌مدت این اقدام بر نرخ تبدیل ریال به دلار، سطح عمومی قیمت‌ها (شاخص بهای مصرف‌کننده)، و پیامدهای کلان‌اقتصادی مانند ذخایر ارزی، سرمایه‌گذاری خارجی، بازار سهام و رفاه خانوار را ارزیابی کند.
یافته‌ها نشان می‌دهد که تهدید یا اجرای کامل مکانیسم، از طریق محدودسازی دسترسی به روابط بانکی بین‌المللی و کاهش فروش نفت، شوک ارزی و افزایش انتظارات تورمی ایجاد می‌کند. شواهد تا سپتامبر ۲۰۲۵ حکایت از سقوط نرخ ریال (حدود ۱,۰۶۰,۰۰۰ ریال برای هر دلار) و رشد بالای تورم دارد. تحلیل نشان می‌دهد بدون راه‌حل دیپلماتیک و اصلاحات مالی، این فشارها خطر ورود اقتصاد به «رکود تورمی» را افزایش می‌دهد.
۲. کانال‌های اثرگذاری
۱. کانال بانکی: بازگشت تحریم‌ها روابط بانکی و دسترسی به شبکه‌های پرداخت بین‌المللی را محدود می‌کند.
۲. کانال نفتی: کاهش فروش نفت درآمدهای دلاری را کم کرده و کسری بودجه را تشدید می‌کند.
۳. کانال روانی: خبر فعال‌سازی ماشه انتظارات تورمی را بالا برده و هجوم به بازار ارز را تشدید می‌کند.
۴. کانال مالی: کسری بودجه می‌تواند دولت را به چاپ پول و افزایش نقدینگی وادار کند که خود محرک تورم است.
۳. شواهد تا سپتامبر ۲۰۲۵
نرخ ارز: بازار آزاد از اوایل ۲۰۲۵ سقوط کرده و به حدود ۱,۰۶۰,۰۰۰ ریال برای هر دلار رسیده است.
تورم: تورم رسمی بالای ۳۵ تا ۵۰ درصد گزارش شده و برخی پیش‌بینی‌ها از رسیدن آن به ۶۰ تا ۹۰ درصد حکایت دارد.
ذخایر ارزی و صادرات نفت: بر اساس گزارش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، توان صادراتی کاهش یافته و ذخایر ارزی تحت فشار است.
بازار سهام و فرار سرمایه: افت شاخص‌ها و خروج سرمایه به‌طور گسترده گزارش شده و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کاهش یافته است.
۴. برآورد اثرات کوتاه‌مدت و میان‌مدت
ارز: افت ۱۰ تا ۱۵ درصدی ارزش ریال در چند هفته دیده شده است.
تورم: در صورت ادامه روند کنونی، نرخ تورم سالانه می‌تواند به ۴۰ تا ۶۰ درصد برسد و در بدترین سناریو تا ۹۰ درصد افزایش یابد.
قدرت خرید: خانوارهای کم‌درآمد بیشترین آسیب را دیده‌اند و قدرت خرید آن‌ها بین ۲۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافته است.
رشد اقتصادی و بیکاری: رشد تولید ناخالص داخلی به منفی ۱ تا منفی ۳ درصد رسیده و نرخ بیکاری به بیش از ۱۰ درصد نزدیک می‌شود.
نتیجه‌گیری
فعال‌سازی مکانیسم ماشه، با اثرگذاری بر بازار ارز، تورم و سرمایه‌گذاری، اقتصاد ایران را وارد مرحله‌ای بحرانی کرده است. شواهد نشان می‌دهد ارزش ریال سقوط کرده، تورم در مسیر افزایشی قرار دارد و رفاه خانوارها به‌شدت کاهش یافته است و با تداوم وضعیت فعلی و در سایه آتش بس شکننده اقتصاد ایران آینده روشنی در پیش ندارد.
آوازِ پاییز، رضا بی شتاب
