به نام آزادی، در دایرهٔ قدرت: بازخوانی یک قرن سکوت در مقابل جباریت ایرانی

مقدمه:

قدرت را مثلی است شگفت؛ چون آتشی در کوه، که اگر بر آن گذری، گرم شوی و اگر در آن مانی، بسوزی.

آدمی را وسوسه‌ایست که چون دستی بر زمام قدرت یافت، خویشتن را پادشاه گیتی پندارد.

در آن لحظه خرد از در برون رود و خوی جبار در جان بدمد.

تاریخ ما گواه است که چه بسیار آنان که به نام آزادی برخاستند و در بند قدرت نشستند؛

چه شاهانی که تاج از سر برگرفتند تا رهایی بخشند و خود زنجیر ساختند.

چنان که مانس اشپربر در کتاب جباریت نوشت:

قدرت حتی والاترین و شریف‌ترین انسان‌ها را می‌آزماید؛ و آنان که از این آزمون سربلند بیرون آیند، اندکند. زیرا در ذات قدرت وسوسه سقوط نهفته است؛ سقوطی که از نیت نیک آغاز شود و به تباهی کشیده شود.

همین است راز تلخ قدرت؛ آن که نیت نجات دارد اگر مراقب نباشد، خود به جبار بدل می‌شود.

نخستین فصل: زایش جباریت از توهم نجات

دیکتاتوری، چون طاعونی نهان، در هنگامه بحران سر بر می‌آورد.

در روزگار آشوب، مردم نجات می‌جویند و در پی نجات، بند می‌یابند.

ماکس وبر، آن دانای آلمانی، گفت که قدرت بر سه پایه است: سنت، قانون و کاریزما.

اما آن گاه که کاریزما بر تخت نشیند، عقل از میدان رود و احساس داور شود.

مردم مفتون چهره منجی، قانون را وانهاده و تقدیس فرد می‌کنند.

این‌چنین است که سیاست به دین بدل می‌شود و اطاعت فضیلت می‌گردد.


جورج اورول در ۱۹۸۴، تصویری از همین جهان بی‌وجدان می‌دهد:

جایی که برادر بزرگ‌تر نه در قصر، که در ذهن‌ها حکومت می‌کند.

و آن گاه که ذهن‌ها مسخ شوند، شمشیر بی‌نیاز است.

او هشدار می‌دهد: