کنفرانس بین‌المللی «حقوق بشر در ایران پس از جمهوری اسلامی» که اخیراً در اسلو برگزار شد، در حالی خود را محفلی برای ترسیم آینده‌ای حقوق‌محور معرفی کرد که در بطن خود، بازتاب‌دهنده‌ی تنش‌ها و اهدافی مناقشه‌برانگیز در میان اپوزیسیون خارج از کشور بود.
این نشست که زیر چتر یک نهاد «حقوق‌بشری» سازمان یافت، به سادگی به بستری برای عادی‌سازی ائتلاف‌های مسئله‌دار تبدیل شد. حضور همزمان گروه‌های ملی‌گرا، سلطنت‌طلب و شماری از احزاب تجزیه‌طلب که سوابق مسلحانه دارند، نه تنها ابهامات جدی در مورد تعریف «حقوق بشر» در این محفل ایجاد کرد، بلکه آغازی برای نرمالیزاسیون تجزیه‌طلبی در پوشش طرح مسائل اتنیکی و فدرالیسم قلمداد شد.
فارغ از شعارهای رسمی، محورهای پنهان این کنفرانس، آن را به ابزاری در دست قدرت‌های منطقه‌ای و سیاسی بدل ساخت. حضور و پررنگ شدن جریان‌هایی که قرابت آشکاری با اسرائیل دارند، این گمانه را تقویت می‌کند که کنفرانس اسلو، بیش از آنکه دغدغه‌ی حقوق مردم ایران را داشته باشد، تبدیل به پشتیبان معنوی منافعی شده است که در پی تضعیف و تجزیه ایران هستند. حقوق بشر بهانه‌ای برای جمع‌آوری و تقویت جریانات متفرق و در تضاد با وحدت ملی ایران.
از منظر کارآمدی و پیامدها، این نشست‌ها در واقع به سود جمهوری اسلامی تمام می‌شوند. حکومت ایران همواره با اشاره به همین محافل، به مردم می‌گوید: «ببینید، آلترناتیو ما اینها هستند!» تصویری که از اپوزیسیون، یک جمع آشفته، متضاد و متشکل از افراطیونی با گرایش‌های گسست‌دهنده ارائه می‌شود، عملاً مشروعیت داخلی رژیم را در میان بخشی از مردم که دغدغه‌ی یکپارچگی ایران را دارند، حفظ می‌کند.
در نهایت، تنش‌های عمیق ایدئولوژیک میان ایده فدرالیسم مورد حمایت جریانات ملی‌گرا و تجزیه‌طلب، با مفهوم وحدت ملی که توسط برخی دیگر مطرح می‌شود، در این نشست‌ها نه تنها حل نشده، بلکه تشدید هم شده است.
انتقادهایی که از سوی منتقدان کنفرانس مطرح شد (مانند «اتحاد علیه ملی‌گرایان»)، نشان می‌دهد که تلاش برای اجماع حداقلی در این سطح، در نهایت به تفرقه بیشتر و دوری از یک ائتلاف واقعی و فراگیر برای ساختن آینده‌ای دموکراتیک و یکپارچه برای ایران منجر می‌شود. این «نهاد حقوق‌بشری» عملاً به محل گردهمایی گروه‌هایی تبدیل شده که هدف اولیه آن (حقوق بشر) را تحت‌الشعاع تنش‌های سیاسی عمیق قرار داده‌اند.
احمد حیدریان
نقد، نه طرد؛ گفت‌وگو، نه حذف، اسماعیل لیاقت
از تاج تا توهم، پارسا زندی
