امیرفرشاد ابراهیمی - ایران بریفینگ

سی‌وشش سال پیش، مردم رومانی شاهد رخدادی بودند که تا چند روز قبل تصورش ناممکن می‌نمود: نیکلای چائوشسکو، رهبر مقتدر این کشور، به همراه همسرش النا در برابر جوخه اعدام قرار گرفت. محاکمه صحرایی و اعدام آن‌قدر سریع انجام شد که تصویربردار تلویزیون رومانی تنها توانست تصویر پیکر بی‌جان آن دو را کنار دیوار ثبت کند.

چائوشسکو در ۲۵ دسامبر ۱۹۸۹ (۴ دی ۱۳۶۸)، پس از نزدیک به ۲۵ سال رهبری حزب کمونیست و حکومت اقتدارگرایانه بر رومانی، اعدام شد. با وجود کمونیستی بودن حکومت، رومانی پیش از انقلاب ایران روابط گرمی با تهران داشت و همکاری‌هایی در انرژی و صنایع سنگین میان دو کشور برقرار بود.

در همین چارچوب، سفر چائوشسکو به تهران برای اکبر هاشمی رفسنجانی که به‌تازگی به ریاست‌جمهوری رسیده بود، اهمیت نمادین داشت؛ هم برای نمایش چهره‌ای فعال از دیپلماسی ایران و هم در شرایطی که کشور به‌دلیل فتوای سلمان رشدی با انزوای دیپلماتیک روبه‌رو بود.

چائوشسکو ۲۷ آذر ۱۳۶۸ عازم تهران شد؛ در حالی‌که ناآرامی‌ها را مهار‌شده می‌پنداشت و مدیریت بحران را به همسرش و مقامات ارشد حزب سپرده بود. هم‌زمان، آسوشیتدپرس از بخارست گزارش داد که نیروهای امنیتی صدها نفر را در سرکوب تظاهرات کشته‌اند و مرزها عملاً بسته است؛ اخباری که رسانه‌های رسمی رومانی منتشر نمی‌کردند.

خاطرات رفسنجانی نشان می‌دهد که دولت ایران تصویر روشنی از عمق بحران نداشت. سفیر ایران در رومانی برای تدارک سفر در تهران بود و کادر سفارت نیز تحلیل جامعی ارائه نکرده بودند. دیدارهای رسمی در ۲۷ و ۲۸ آذر برگزار شد و در ملاقات شبانه به درخواست مهمان رومانیایی، رفسنجانی از ناآرامی‌ها پرسید؛ چائوشسکو همه چیز را تبلیغات و دروغ خواند.

رفسنجانی همان شب نوشت که رادیو فارسی آمریکا از درگیری‌های خونین تیمیشوارا خبر می‌دهد و انکار کامل چائوشسکو عجیب است. در همان زمان، سرکوب در رومانی ادامه داشت. به گفته برخی مقامات ایرانی، از بخارست با چائوشسکو تماس گرفته شد تا در ایران بماند، اما او نپذیرفت و ۲۹ آذر تهران را ترک کرد.

دو روز بعد، رفسنجانی از «کودتا» و شایعه فرار چائوشسکو به ایران یا چین نوشت و از مشورت با آیت‌الله خامنه‌ای و علی‌اکبر ولایتی درباره پذیرش احتمالی او خبر داد؛ اندکی بعد، خبر بازداشت چائوشسکو رسید. سپس جلسه‌ای برای صدور بیانیه همدردی با مردم رومانی و محکومیت اعمال حکومت برگزار شد؛ نشستی که به بی‌اطلاعی دستگاه‌های مسئول از واقعیت‌ها و لطمه به حیثیت ایران هم‌زمان با این سفر انتقاد داشت. هم‌زمان، انتقاد برخی نمایندگان مجلس از این سفر ادامه یافت.

در بخارست، تجمعی که چائوشسکو طبق روال همیشگی در آن از «پیشرفت‌ها» می‌گفت، ناگهان به اعتراض بدل شد. جامعه‌ای که نزدیک به ۲۵ سال زیر تحقیر، خبرچینی اجباری و فشار دستگاه امنیتی زیسته بود، زبان به مخالفت گشود.

خامنه‌ای و حامیانش این فیلم را باید ببینند...

چهار روز بعد، در ۲۵ دسامبر ۱۹۸۹، چائوشسکو به دستور جبهه نجات ملی در دادگاهی کوتاه محاکمه شد؛ با اتهاماتی چون جمع‌آوری غیرقانونی ثروت و نسل‌کشی. او در ۷۱سالگی همراه با همسرش اعدام شد؛ پایانی برق‌آسا برای یکی از سخت‌گیرترین دیکتاتوری‌های اروپای شرقی.