 |
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
||
|
||||||
 |
 |
 |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
||||||
|
|
|
|
|||
"در پی شب نشينی هايی که دوستداران ادامه انتشار دانشنامه ايرانيکا در لندن و شش شهر آمريکا برگزار کردند، شب نشينی باشکوه ديگری در ژنو برگزار شد.... اردشير زاهدی، وزير پيشين امور خارجه و آخرين سفير شاه در آمريکا از جمله شرکت کنندگان در اين مراسم بود و ......( راديو فردا , ۵ نوامبر ۱۳۸۵) "
تاريخ سياسی ايران, به ويژه در صد سال اخير, شاهد سوء استفاده های رنگارنگ سياست مداران و سياست بازان از پديده ی فرهنگ و مظاهر گوناگون آن بوده است . تشکل سازی های فرهنگی وهنری, و يا نفوذ در تشکل ها و حرکت های فرهنگی و هنری در راستای بهره برداری های حکومتی, حزبی و سازمانی نمونه ای از اين سوء استفاده هاست. نه فقط حکومت گران و احزاب و سازمان های وابسته به آن ها ,حتی مخالفان حکومت ها نيزدر اين راه فعال و پر کار بوده اند. در اين ميان اگر چه چپ گرايان خبرگان تشکل سازی و بهره برداری های مورد اشاره بوده اند اما مليون و راست گرايان نيز در اين عرصه از قافله عقب نمانده اند.
اين ها فقط چند نمونه ی نه چندان قديمی ازاين نوع سوءاستفاده هاست:
" جمعيت فرهنگ رشت " پوششی برای کارهای سياسی اعضای " جزب کمونيست ايران" شد. تشکل فرهنگی " سازمان پرورش افکار" در زمان رضا شاه شعار" چه فرمان يزدان چه فرمان شاه" سر لوحه تلاش های باصطلاح" فرهنگی" اش بود. حزب توده ايران و قوام بر آن بودند" نخستين گنکره نويسندگان ايران " ( تير ماه ۱۳۲۵) را هر کدام به نام خود ثبت و ضبط کنند. انجمن قلم ايران و تلاش برای برگزاری" کنگره جهانی شاعران و نويسندگان " در سال ۱۳۴۶ توشيح تبليغاتی فرهنگ دوستی و فرهنگ پروری دربار, به ويژه فرح ديبا و مشاوران ريز و درشت فرهنگی اش را بر خود داشت. کانون نويسندگان ايران نزديک به چهار دهه بخشی از انرژی اش صرف جدال و مقاومت در اين راستا شد تا حزب توده ايران, سازمان چريک های فدايی خلق و... ازاين تشکل مستقل و دموکراتيک بهره برداری حزبی و سازمانی نکنند. حزب توده ايران سرانجام تشکل فرهنگی و هنری دست سازش " شورای نويسندگان و هنرمندان ايران" را راه اندازی کرد . حزب الهی ها به سال ۱۳۷۸ " انجمن قلم ايران" را با هدف " دفاع از آزادی بيان و انديشه در چارچوب اسلام و..." راه انداختند و اهل قلم حکومتی در آن گرد آمدند و......
درخارج کشور نيز در بر همان پاشنه می چرخيد و می چرخد. سوء استفاده های سياسی و سازمانی, کانون نويسندگان ايران در تبعيد را از نفس انداخته است , کانونی که يکی از فعالترين تشکل های فرهنگی و هنری در خارج کشور بود . احزاب و سازمان های سياسی در تبعيد نيز هرکدام زايده های فرهنگی و هنری خود را را ه انداخته اند, اما تلاش می کنند آن ها را مستقل , غير حزبی و سازمانی و بی طرف معرفی کنند. تنها شايد دو سه نمونه تشکل فرهنگی و هنری نسبتا" مستقل, غير حزبی وسازمانی در خارج کشور بتوان يافت که يک نمونه اش " انجمن قلم ايران در تبعيد" است (۱)
در اين ميان تشکل شکل گرفته به نام دانشنامه ايرانيکا و " بنياد دانشنامه ايرانيکا" يکی از نمونه های "مدرن " تشکل سازی فرهنگی و دانشگاهی و بهره برداری سياسی از آن در خارج ازکشور است. طرح تدوين و انتشار دانشنامه ايرانيکا به عنوان کاری پژوهشی در رابطه با فرهنگ, تمدن و تاريخ ايران در مرکز مطالعات ايرانی دانشگاه کلمبيا درنيويورک مطرح و تصويب شد, وبا کمک مالی اين دانشگاه در سال ۱۹۷۲ تدوين آن آغاز گرديد. آقای احسان يارشاطراصلی ترين گرداننده دانشنامه برای تضمين و کنترل مالی و تداوم کار " بنياد دانشنامه ايرانيکا" را تاسيس کرد. دانشنامه درکنار بنياد دانشنامه و شبکه های جانبی اش کار به مثابه تشکلی سازمان يافته را آغاز کردند. آقای يارشاطر همواره غير سياسی و بی طرف بودن تشکل شکل گرفته در پيرامون دانشنامه , به معنای عدم وابستگی سياسی اين حرکت و تشکل به جريان يا جريا ن های سياسی خاص, را اعلام و مورد تاکيد قرار داد ه است(۲) . با اعتماد به ادعای مذکور و تبليغات مبلغان حرفه ای دانشنامه و بنياد ضمن اتلاق عناوينی مبالغه آميز به دانشنامه, از جمله " شاهنامه معاصر" و " شناسنامه ما ايرانيان "و.... , دانشنامه کمک های مالی و معنوی چشمگيری دريافت کرده است .
نزديکی ها و همکاری های آقای يارشاطر با دربار ودرباريان در گذشته (۳) و درباريان در خارج کشور ويا اظهار نظرهای گاه کينه توزانه ی گردانندگان و مشاورين دانشنامه و بنياد در باره محمد مصدق,به عنوان نما د جنبش ملی در ايران, و فرهنگ سازان و فرهنگ ورزان چپ ( به ويژه شاعر بزرگ ميهنمان احمد شاملو) , می توانست در مورد عدم وابستگی اين مجموعه سؤال بر انگيز باشد اما برای يک اظهار نظر نهايی در باره وابستگی سياسی و بهره برداری يک جريان سياسی از اين طرحی " دانشگاهی" کافی نبود. با گذر زمان و به تدريج که نام موسسات و بنياد ها و افراد حمايت کننده ی دانشنامه انتشار يافت نقش سلطنت طلبان در پيدايی و پيشرفت اين حرکت " فرهنگی" و دانشگاهی آشکارتر شد.(۴)
شب نشينی های با شکوه" دوستداران دانشنامه" و انتشارات جانبی دانشنامه نيز اندک اندک جلسات و پارتی ها و اوراق های تبليعاتی برای چهره ها و مهره های مطرح و کليدی سلطنتی شد ند (۵) . دانشنامه ای که بر بستر تلاش های بسياری از نويسندگان وپژوهشگران ميهنمان, آنهم در ازای دريافت پولی اندک, پا گرفته است اکنون به روشنی وسيله ای برای کسب اعتبار فرهنگی و سياسی پهلوی ها و ديبا ها و اقبال ها و زاهدی ها و خيامی ها و...... شده است . با اين حال گردانندکان دانشنامه هنوز ادعا می کنند دانشنامه , بنياد و زوايد ديگرش غير سياسی و بی طرف بوده و هستند. ! به نظر می رسد اساتيد دانشنامه ای به درک, فهم و معنای مدرنی از وابستگی , سياسی و طرفدار بودن رسيده اند. (۶)
به گمان من اما راهی که مسؤل و مشاوران دانشنامه و بنياد دانشنامه در پيش گرفته اند, حتی اگر برجسته ترين اثر تحقيقی در باره تاريخ و فرهنگ و تمدن ايران دستاوردش باشد , کژ راهه ای بيش نخواهد بود , راهی که ساليان دراز حکومت گران و بسياری از احزاب و سازمان های سياسی پيموده اند, راهی که نهايتش آلوده کردن بيش از پيش فرهنگ و هنر, تمدن و تاريخ مان به نا راستی های سياست بازانه است , کژراهه ای منتهی به مرداب بی اعتمادی و آسيب زننده به خصلت دموکراتيک و مستقل تشکل ها و حرکت های فرهنگی و هنری.
به عنوان يکی از حاميان و دوستداران سابق دانشنامه آرزوی من اين است که دانشنامه و" بنياد دانشنامه" راه شايسته ی يک دانشنامه ی وزين, غير وابسته و بی طرف را در پيش گيرد, و يا حداقل با برخورد ی فرهنگ سازانه و صادقانه دست اندر کاران دانشنامه اعلام کنند اين پروژه و تشکل شکل گرفته درپيرامون اش پروژه و تشکلی سياسی, جانبدارانه و وابسته است.
زير نويس:
۱- در باره نمونه های ارايه شده می توانيد به مجموعه ی ۵ جلدی:" بخشی از تاريخ جنبش روشنفکری ايران , بررسی تاريخی و تحليلی کانون نويسندگان ايران و..." , تاليف مسعود نقره کار , انتشارات باران- سوئد, مراجعه کنيد.
۲- نگاه کنيد به سايت اينترنتی" دانشنامه ايرانيکا"
۳- در باره احسان يار شاطر, سايت ايرانيان و سايت " دانشنامه ايرانيکا"- مصاحبه حسين توکلی و جهانشاه جاويد
با احسان يار شاطر.
۴- نگاه کنيد به شماره های متعدد نشريه انگليسی زبان مرکز مطالعات ايرانی دانشگاه کلمبيا که تازه ترين شماره آن در بهار سال ۲۰۰۶ منتشر شد.
۵- ر.ک به راديو فردا, يکشنبه ۱۴ آبان ۱۳۸۵, " جشن انجمن دوستداران دانشنامه ايرانيکا در ژنو برگزار شد", و گفت وگو با اردشير زاهدی يکی از ميهمانان اين جشن.
۶- بديهی ست در اين يادداشت کوتاه سخن برسر درستی و نادرستی کارهای پژوهشی نشريافته در دانشنامه , ويا رد وقبول بی طرفی و عدم دخالت نظر گاه های مذهبی و سياسی در تهيه , تدوين و انتخاب مطالب نشر يافته نيست , که اين خود سخن و جای ديگری می طلبد.
