چه گفتيم و چه شنيديم، درباره تابعيت "جمهوری اسلامی ايران" در پاسپورت پناهندگان سياسی، گزارش پرسش و پاسخ با نمایندگان پارلمان آلمان، الاهه بق

اوايل امسال بود که شنيدم در پاسپورت پناهندگان سياسی، در برابر واژه آلمانی «تابعيت» Staatsangehoerigkeit عنوان «جمهوری اسلامی ايران» قيد می‌شود. بر اساس کنوانسيون ژنو در مورد امور پناهندگی، تمامی مشخصات در اين پاسپورت‌ ها بايد به دو زبان انگليسی و فرانسوی نيز آورده شود و اين در حاليست که برای «تابعيت» در اين دو زبان از واژه «مليت» استفاده شده و در برابر Nationality و Nationalité يعنی در برابر مليت ايرانيان، عنوان «جمهوری اسلامی ايران» نوشته می‌شود.

نامه به اداره خارجی‌ها
من که خود پس از سالها بايد برای تمديد پاسپورتم مراجعه می‌کردم، درتاريخ ۶ مارس بدون آنکه بدانم برای اعتراض به کدام نهاد مسئول بايد مراجعه کرد، نامه‌ای به شرح زير برای اداره خارجی‌ها و کارمندی که مسئوليت تمديد پاسپورت پناهندگی مرا بر عهده داشت، نوشتم:

«من در روز سه شنبه چهارم ماه مارس برای تمديد گذرنامه خود به شما مراجعه کردم و روز ۸ آوريل آن را دريافت خواهم کرد.
در رابطه با عنوان تابعيت شنيده‌ام که در گذرنامه برخی از ايرانيان نه کلمه «ايرانی» بلکه عنوان «جمهوری اسلامی ايران» قيد شده است.
از شما و همکارانتان خواهش می‌کنم به اين موضوع توجه بفرماييد که من و بسياری از ايرانيان که هنوز دارای چنين گذرنامه‌هايی هستند، به مثابه دگرانديشان سياسی بايد جمهوری اسلامی را ترک می‌کرديم. تابعيت و مليت ما «ايرانی» است و نه «جمهوری اسلامی ايران». من شخصا به حکومت کنونی ايران هيچ احساس تعلقی ندارم و مطلقا مايل نيستم عنوان رژيم جمهوری اسلامی در گذرنامه من قيد شود. من متعلق به اين حکومت نيستم.
نه تنها از نظر سياسی، بلکه از نظر زبان نيز عنوان «جمهوری اسلامی ايران» در برابر تابعيت ما صحيح نيست. تابعيت افراد نه با رژيم يک کشور بلکه با خود آن کشور تعريف می‌شود صرف نظر از اينکه چه شکلی از حکومت و يا چه رژيمی بر آن کشور حاکم باشد.
خواهش می‌کنم در برابر تابعيت من لطفا فقط کلمه «ايرانی» را قيد بفرماييد.
به خاطر توجه و همدلی‌تان سپاسگزارم.»

هنگامی که حدود يک ماه بعد برای دريافت گذرنامه تمديدشده خود مراجعه کردم، ديدم عنوان «جمهوری اسلامی ايران» در برابر تابعيت دارنده گذرنامه نوشته شده است. در گفتگويی که با کارمند يادشده داشتم، و به آن در مقاله «تابعيت ما «ايرانی» است و نه «جمهوری اسلامی ايران»* پرداخته‌ام، وی گفت که بايد به وزارت کشور و چاپخانه دولتی آلمان مراجعه کنم.
من در بازگشت، برای اينکه به طور فردی اقدام نکرده باشم، با کانون پناهندگان سياسی در برلين تماس گرفتم و پس از گفتگو با آقای حميد نوذری قرار شد کانون در اين زمينه اقدام کند. در عين حال در ای ميلی به يکی از اعضای حزب سبزها ابراز اميدواری کردم که حزب آنها از اقدامات ما پشتيبانی کند. وی مرا راهنمايی کرد که با کميساريای عالی پناهندگان سازمان ملل نيز تماس بگيرم.

نامه به کميسياريای عالی امور پناهندگی
من از طريق تلفن نتوانستم مستقيم با مسئولان کميساريای عالی پناهندگان شعبه برلين تماس بگيرم و قرار شد مسئله را در ای ميلی با آنها مطرح کنم، که پس از مطالعه دقيق کنوانسيون ژنو مصوبه ۲۸ ژوييه ۱۹۵۱ ای‌ميل زير را (۲۹ آوريل ۲۰۰۸) برای دو تن از مسئولان کميساريای يادشده در برلين فرستادم:

«دليل اين پرسش من، پاسپورت پناهندگی من است. من ايرانی هستم و از هجده سال پيش صاحب اين گذرنامه هستم و در ماه مارس امسال بايد اين گذرنامه را تمديد می‌کردم.
در گذرنامه جديد، در برابر تابعيت من عنوان «جمهوری اسلامی ايران» قيد شده است در حاليکه در گذرنامه‌های قديمی اصلا تابعيت صاحب گذرنامه نوشته نمی‌شد و در گذرنامه‌های جديد هم تا آغاز سال ۲۰۰۸ کلمه «ايرانی» قيد می‌گشت.
صرف نظر از اينکه عنوان «جمهوری اسلامی ايران» برای من به عنوان يک پناهنده سياسی مطلقا قابل قبول نيست و آن را توهينی به خود می‌شمارم، می‌خواهم بدانم آيا قيد تابعيت در گذرنامه‌هايی که بر اساس کنوانسيون ژنو صادر می‌شوند، بطور کلی با مفاد حقوقی اين کنوانسيون مطابقت دارند يا خير.
از پاسخ سريع شما بسيار خوشحال خواهم شد.
پس نويس: تابعيت آلمانی‌ها نيز «جمهوری فدرال آلمان» نيست. درست همان گونه که تابعيت سوئدی‌ها يا اسپانيايی‌ها «سلطنت مشروطه سوئد» و يا «سلطنت مشروطه اسپانيا» خوانده نمی‌شود».

روز ۷ ماه مه ای ميل زير را از سوی مسئولان اين کميساريا در برلين دريافت کردم:
«در رابطه با پرسش شما ابتدا اين موضوع را متذکر می‌شويم که صدور و تحويل گذرنامه‌های پناهندگی در اختيار کشورهاست و کميساريای عالی پناهندگی سازمان ملل اساسا هيچ دخالتی در اين زمينه ندارد. بر اين اساس با توجه به پرسش شما ذيلا به اطلاع می‌رسانيم:
۱. قيد تابعيت در پاسپورت پناهندگان
پاسپورت پناهندگی که بر اساس ماده ۲۸ کنوانسيون پناهندگی ژنو بايد امکان سفر را به ديگر کشورها فراهم آورد (به استثنای کشور مبدأ) در عين حال بايد حاوی هويت دارنده گذرنامه باشد. از اين زاويه، قيد تابعيت به نظر کميساريای عالی پناهندگی سازمان ملل دارای اهميت می‌باشد تا يک پناهنده اساسا از حمايت کشوری که تابعيت آن را دارد و يا تا کنون در آن ساکن بوده است، نتواند استفاده کند و به اين ترتيب نتواند به آن باز گردد. به اين ترتيب، قيد تابعيت از يک سو در خدمت اطلاع‌رسانی و از سوی ديگر جهت حمايت از خود پناهنده است.
۲. عنوان جمهوری اسلامی ايران
عنوان «جمهوری اسلامی ايران» عنوان رسمی در زبان اداری جمهوری فدرال آلمان است. شما می‌توانيد تازه‌ترين عناوين رسمی کشورهای مختلف را در ضميمه اين ای‌ميل و هم چنين در سايت وزارت امور خارجه بخوانيد.
از آنجا که ما کپی پاسپورت شما را در اختيار نداريم، نمی‌توانيم درباره اطلاعاتی که در زمينه قيد تابعيت در پاسپورت خود در اختيار ما گذاشته‌ايد، قضاوت کنيم. بر اساس آنچه شما با ما در ميان نهاده‌ايد، اساسا مشکلی در قيد اين عنوان نمی‌بينيم، چرا که تابعيت شما به هر حال در جای خود باقيست و قيد آن عنوان برای شما با توجه به پناهندگی شما، مطلقا موجب ضرر و زيان نيست بلکه در خدمت حمايت از شماست. چنانچه شما همچنان در رابطه با قيد عنوان مزبور در گذرنامه خود به توضيح نياز داريد، خواهشمنديم مستقيم با اداره‌ای که آن را صادر کرده است تماس بگيريد.»

از آنجا که اين پاسخ نشان می‌داد اين نهاد هيچ مسئوليتی در اين زمينه ندارد و در عين حال خبر ندارد که در صفحه ديگری از گذرنامه پناهندگان در آلمان قيد می‌شود که صاحب گذرنامه حق سفر به «ايران» (در اينجا ديگر نمی‌نويسند: جمهوری اسلامی ايران!) را ندارد، بنابراين لازم نيست با آوردن نام «جمهوری اسلامی» در جای غلط آن را تأمين کرد، از ادامه تماس با آن که بی‌فايده می‌بود خودداری کردم.

نامه‌ کانون پناهندگان به نماينده حزب سبزها
در همان ماه آوريل (۲۳ آوريل) آقای حميد نوذری مسئول کانون پناهندگان سياسی در برلين، در نامه‌ای به آقای ولفگانگ ويلاند نماينده حزب سبزها در پارلمان آلمان چنين نوشت:

«آقای ويلاند گرامی،
در هفته‌های اخير ما با مشکلی از سوی وزارت کشور آلمان روبرو شده‌ايم: ايرانيانی که به عنوان پناهنده سياسی در آلمان به رسميت شناخته می‌شوند، و هم چنين پناهندگان قديمی که پاسپورت‌های‌شان تمديد می‌شود، به ناگاه در برابر تابعيت خود به جای «ايران» يا «ايرانی» عنوان «جمهوری اسلامی ايران» را می‌يابند. جای تعجب دارد که عنوان يک حکومت در برابر تابعيت قيد می‌شود. در پاسخ پرسش‌های مکرر ما از مسئولان مربوطه در ايالت‌های مختلف گفته شد که آنها هيچ ربطی به اين مسئله ندارند و همه چيز در مسئوليت وزارت کشور قرار دارد. صرف نظر از بعد سياسی مسئله که نام يک حکومت سرکوبگر به عنوان تابعيت قيد می‌شود، به نظر ما اين موضوع از نظر اصولی نيز غلط است چرا که نام يک حکومت در برابر «مليت» و يا «تابعيت» کشوری نوشته می‌شود که بطور طبيعی «ايران» و يا «ايرانی» بايد باشد و تا پايان سال ۲۰۰۷ بر اساس اسناد خودتان چيزی جز اين نبوده است.
از شما خواهش می‌کنم ارزيابی خودتان را از اين موضوع به عنوان سخنگوی سياست داخلی با ما در ميان بگذاريد».

بيش از يک ماه بعد در تاريخ ۰۲ ژوئن آقای تيلو فوکس همکار علمی آقای ويلاند برای آقای نوذری می‌نويسد:

«مطمئنا شما منتظر پاسخی از سوی ما به پرسش خود هستيد. موضوع مشکل‌تر از آن است که به نظر می‌رسد: اداره مهاجرت و پناهندگی هر نوع مسئوليتی را از خود سلب می‌کند و ادارات ايالتی می‌گويند که «از بالا» دستور دريافت کرده‌اند. و «کاملا آن بالا» يعنی وزارت کشور پس از گذشت چهار هفته و تلفن‌های مکرر هنوز مسئولی را از سوی خود برای گفتگو معرفی نکرده‌اند که بتواند و يا بخواهد پاسخی به ما بدهد. اينک آقای ويلاند مسئله شما را بطور کتبی برای دولت فرستاده است و احتمالا تا پايان اين هفته پاسخی دريافت خواهيم کرد. مسلم است که ما اين پاسخ را بلافاصله پس از دريافت، از طريق سايت نمايندگان در اختيار شما قرار دهيم داد. با تشکر فراوان از صبر شما و همراه با سلام‌های دوستانه».

نامه کانون پناهندگان به نماينده حزب سوسيال دمکرات
آقای نوذری مشابه آن نامه را در تاريخ ۰۶ ماه مه برای آقای سباستيان اداتی رييس کميته مسائل داخلی پارلمان نيز فرستاد و روز ۱۳ ماه مه اين پاسخ را از وی دريافت نمود:

«من با نظر شما موافق هستم که عنوان «جمهوری اسلامی ايران» به عنوان تابعيت نامناسب است. به نظر من عنوان درست «ايرانی» است. اين امر در عين حال با عناوينی که وزارت امور خارجه زير عنوان «فهرست عناوين دولتی برای استفاده در زبان اداری جمهوری فدرال آلمان» منتشر کرده است، مطابقت دارد.
من از آقای دکتر شويبله، وزير کشور، خواهش کرده‌ام درباره اين موضوع ما را مطلع سازند. به محض اينکه جوابی به من داده شود، که بنا به تجربه می‌دانم مدتی طول خواهد کشيد، نتيجه را در همين جا [سايت نمايندگان پارلمان] به اطلاع شما خواهم رساند.»

بيش از يک ماه بعد، در تاريخ ۱۸ ژوئن آقای سباستيان اداتی نامه قبلی خود را چنين تکميل می کند:
«برای تکميل آنچه در ۱۳ ماه مه در پاسخ به پرسش شما در تاريخ ۰۶ مه نوشتم، به اطلاع شما می‌رسانم همان گونه که گفته بودم، پاسخی از پتر آلتماير معاون پارلمانی وزير کشور برای من رسيده است.
من بخش‌هايی از اين پاسخ را در زير نقل می‌کنم:
(...) به دليل وضوح [در صدور پاسپورت‌ها] ، از اواسط سال ۲۰۰۷ در گذرنامه‌هايی که بر اساس قوانين مربوط به خارجی‌ها در آلمان صادر می‌شوند، برای مليت نه شکل توضيحی آن (مانند ايرانی يا آفريقای جنوبی‌يی) بلکه عنوان رسمی حکومتی که در عين حال نشاندهنده تابعيت افراد است در شکل اختصاری به کار می‌رود تا از هر نوع اشتباه جلوگيری شود چرا که در غير اين صورت برای مثال قيد تابعيت برای کره‌ای‌ها بايد به شکل «کره شمالی‌يی» يا «کره جنوبی‌يی» باشد. مشکل مشابهی در مورد قيد تابعيت کسانی پيش می‌آيد که از کنگو می‌آيند. در اين مورد نيز از عنوان جمهوری کنگو و يا جمهوری دمکراتيک کنگو استفاده می‌شود. در حال حاضر اين تنها راه روشن در اين زمينه است.
ليستی زير عنوان «فهرست کشورها در استفاده اداری در جمهوری آلمان فدرال» در اختيار چاپخانه دولتی آلمان قرار گرفته است که اين چاپخانه برای هر کشور از اين عناوين در شکل اختصاری آنها استفاده می‌کند. اين فهرست، عناوين رسمی کشورها و يک کد اختصاری سه حرفی را بر اساس مقررات بين‌المللی در بر می‌گيرد. بر اساس اين فهرست، در پاسپورت‌هايی که بر اساس قوانين مربوط به خارجی‌ها در آلمان صادر می‌شوند، چاپخانه آلمان برای تابعيت ايرانيان از عنوان «جمهوری اسلامی ايران» استفاده می‌کند (...)».

به اين ترتيب نماينده حزب سوسيال دمکرات (يکی از دو حزب حاکم در ائتلاف دولتی) پس از اينکه در نخستين نامه خود حق را به کانون پناهندگان داده و عنوان «جمهوری اسلامی ايران» را «نامناسب» تشخيص داده بود، ترجيح داد با ارسال پاسخی که از وزارت کشور دريافت کرده بود، موضوع را خاتمه يافته تلقی کند.

پرسش کانون پناهندگان از نماينده حزب سبزها
آقای نوذری يک بار ديگر در تاريخ ۲۰ ژوئن دو روز پس از دريافت اين نامه با آقای ويلاند نماينده حزب سبزها که هنوز پاسخی از وی نرسيده بود تماس گرفته و می‌نويسد:

«من در ماه ۲۰۰۸ از شما درباره تابعيت پناهندگان ايرانی پرسيدم. آيا هنوز پاسخی از وزارت کشور دريافت نکرده‌ايد؟»

چهار روز بعد (۲۴ ژوئن) آقای ويلاند چنين پاسخ می‌دهد:

«خوشحالم پس از مدتها نامه‌نگاری با اين مسئول و آن مسئول و اين اداره و آن اداره، سرانجام می‌توانم پاسخی به پرسش شما بدهم.
همان‌گونه که می‌دانيد در ماه اوت ۲۰۰۷ سلسله قوانينی در رابطه با مهاجران و پناهندگان تغيير يافتند، و يا بهتر بگويم، بدتر شدند. از اين مجموعه می‌توان به مقررات جديد اتحاديه اروپا در مورد گذرنامه‌های جديد و ثبت مشخصات بيولوژيک اشاره کرد. تا کنون اين گونه بود که يک نمونه چاپی در اختيار مسئولان اداره خارجی‌ها قرار می‌گرفت تا خودشان مشخصات مربوط به دارنده گذرنامه را در آن تايپ کنند. از زمانی که تغييرات جديد پياده می‌شوند، تمامی گذرنامه‌ها توسط چاپخانه فدرال آلمان چاپ می‌شوند. از همين رو لازم بود مقررات قانونی در اين زمينه تنظيم شود. در اين مقررات قيد شده است که در برابر «تابعيت» افراد بايد عنوان رسمی کشور قيد شود و نه آنگونه که تا کنون رايج بوده، صفاتی مانند «ايرانی» که از نظر دستور زبان نيز صحيح بوده است. عنوان رسمی کشورها در فهرستی از سوی وزارت امور خارجه در اختيار چاپخانه قرار گرفته است. يعنی عنوانی که حکومت‌ها خود را به آن می‌خوانند.
دولت آلمان مشکلاتی را که درباره تابعيت برخی از کشورها که وجود داشته است، به عنوان دليل اين تغيير ذکر می‌کند از جمله تابعيت «کره‌ای‌ها» و «کنگويی‌ها».
اين موضوع به ويژه در رابطه با تاريخ خود آلمان بسيار عجيب است چرا که سالهای طولانی مسئولان آلمان قيد تابعيت «آلمانی» را برای هر دو کشور جمهوری فدرال آلمان [آلمان غربی] و جمهوری دمکراتيک آلمان [آلمان شرقی] به کار می‌بردند. اين امر نه تنها ناخواسته نبود، بلکه راه نجاتی بود برای اينکه مجبور نباشند تابعيت جمهوری دمکراتيک آلمان را به رسميت بشناسند.
ظاهرا کسی به اين نکته فکر نکرده است کسانی که به دليل پيگرد سياسی از ايران و کشورهای ديگر در آلمان بسر می‌برند، اتفاقا درست به همين دليل است که کشورشان به يک «جمهوری اسلامی» و يا نظامی مشابه تبديل شده است.
من اين موضوع را که شما بر همين اساس از پذيرفتن اين عنوان خودداری می‌کنيد و نمی‌خواهيد در آلمان به «تابعيت» چنين رژيمی در آييد، درک می‌کنم. من تلاش می‌کنم تا اين مقررات تغيير پيدا کند».

گذشت زمان در اين نامه‌نگاری‌ها و مشکلاتی که در گرفتن پاسخ از مسئولان وجود دارد، نشان می‌دهد تا چه اندازه بايد صبورانه اين موضوع را پيگيری کرد. انتظار می‌رود پس از پايان تعطيلات تابستانی بتوان بار ديگر در تماس با مسئولانی که قول پيگيری داده‌اند، برای اين تغيير تلاش کرد. آنچه مسلم است، اين است که عنوان «جمهوری اسلامی ايران» در پاسپورت پناهندگان بايد تغيير کند و تا انجام اين تغيير، بايد به تلاش خود ادامه داد حتی اگر بسی بيش از اين به زمان نياز داشته باشد.

-------------------------------------------------------------------
* مقاله تابعيت ما «ايرانی» است و نه «جمهوری اسلامی ايران»:
http://www.alefbe.com/article_Kayhan_17April2008.htm

پرسش و پاسخ کانون پناهندگان و سباستيان اداتی نماينده حزب سوسيال دمکرات:
http://www.abgeordnetenwatch.de/sebastian_edathy-650-5810-13.html#fragen

پرسش و پاسخ کانون پناهندگان و ولفگانگ ويلاند نماينده حزب سبزها:
http://www.abgeordnetenwatch.de/wolfgang_wieland-650-5618-1-p491.html#fragen