28مرداد32وسقوط آسان ِ دولت مصدّق،چرا؟ ، علی میرفطروس (قسمت دوم)

قسمت اول این مقاله را می توانید اینجا بخوانید
سرهنگ نجاتی (عضو نیروی هوائی هوادار مصدّق) كه در روز 28 مرداد برای دفاع از اقامتگاه مصدّق شتافته بود، به یاد می‌آوَرَد:

«عجیب اینكه هزاران تن از مردم تهران در كنار خیابان‌ها یا بر پشتِ ‌بام‌های مجاور خانهء مصدّق، نظاره‌گر اوضاع و در انتظار پایان ماجرا بودند!»38

مهندس عـّزت‌الله سحابی، از فعّالان ملّی ـ مذهبی می‌گوید:

«... ما بچه‌های انجمن (اسلامی دانشجویان) این نگرانی را داشتیم كه توده‌ای‌ها دارند می‌برند، یعنی كشور كمونیستی می‌شود... ما نگران حاكمیـّت كمونیست‌ها بودیم. بعد از 25 مرداد و شكست كودتای اوّل، تصـّور ما این بود كه كودتا تمام شده و ایران دارد به سمت یك جریان كمونیستی می‌رود. این نگرانی موجب شده بود كه در آن 3-4 روز، بی‌طرف بودیم»39.

دكتر ابراهیم یزدی، رهبر«نهضت آزادی ایران» نیز تأكید می‌كند:

«اگر در آن زمان از هر ملّی‌گرائی می‌پرسیدند كه بین دربار و كمونیسم (حزب توده) كدام گزینه را انتخاب می‌كنید؟ همگی بدون شك، دربار را انتخاب می‌كردند»40.

خلیل ملكی ـ كه در رابطه با انحلال مجلس و انجام رفراندوم با مصدّق اختلاف داشت و یك ماه پیش از 28 مرداد، به مصدّق هشدار داده بود كه: «این راهی كه شما می‌روید، به جهنّم است ولی ما تا جهنّم هم بدنبال شما خواهیم آمد!»41 در اعلامیـّهء «حزب نیروی سوم»، در بارهء 28 مرداد چنان سخن گفت كه موجب حیرت و انتقاد شدید یارانش گردید، چرا كه در آن اعلامیـّه، ملكی نه از كلمهء كودتا استفاده كرده بود و نه از ضرورت بازگشت دولت دكتر مصدّق و ادامهء مبارزه برای تحقّق هدف‌های نهضت ملّی سخنی گفته بود!42 آیا خلیل ملكی، آنچه را كه در روز 28 مرداد اتّفاق افتاده و به چشم خویش دیده بود ـ اساساً ـ كودتا نمی‌دانست؟!43

بابك امیرخسروی،عضوبرجستهء حزب توده و از كادرهای فعـّال در روز 28 مرداد نیزضمن رد«افسانه سازی ها،خُزعبلات ودروغپردازی های کرمیت روزولت درکتاب ضدکودتا»44، درگفتگوئی با نگارنده نیزتأكید كرده:

«بدوراز تعصّبات سیاسی-ایدئولوژیک ِ گذشته و دریک ارزیابی‌ تازه، اینك من، بیش از گذشته، واژهء «كودتا» را برای تبیین رویداد 28 مرداد 32، نادرست می‌دانم».45

دکترمصدّق،بعدها،به وکیل مورداعتمادخود(سرهنگ بزرگمهر)گفته بود:

-بهترین حالت،همین بودکه پیش آمد! 46

http://mirfetros.com/fa/

___________________________________

پانوشت ها:

1 ـ موحّد،محمدعلی،خواب آشفتهء نفت ج2، ص857

2 ـ زیرك‌زاده،احمد، پرسش‌های بی پاسخ درسالهای استثنائی، ص311، همچنین نگاه كنید به صص140و 304

3ـ سنجابی،22کریم،امیدهاوناامیدی ها، ص 145، تاریخ شفاهی هاروارد، ص10 (نوار شماره12) مقایسه كنید با حیرت و شگفتی احمد زیرك‌زاده وانورخامه‌ای در این باره: زیرك‌زاده، صص303-304 ؛ خامه‌ای، گفتگو با روزنامه شهروند، بمناسبت 28 مرداد، شهریورماه 1386

4 ـ عموئی،محمدعلی،دُرد ِزمانه، ص73

5 ـ برای نمونه‌هائی از تردیدها و عقب‌نشینی‌های دكتر مصدّق نگاه كنید به: مصدّق، خاطرات وتالمات، ص248؛ مصدّق، نامه‌ها، ج1، صص105 و 164؛ مكّی، خاطرات سیاسی، ص184؛ مكّی، وقایع سی‌ام تیر 1331، صص 16-17؛ نامه‌های دوستان [به دكتر محمود افشار]، ص217؛ موحـّد، پیشین، ج2، ص1056؛ آوانسیان، اردشیر، خاطرات، صص467-468

6ـ كاتوزیان،محمدعلی،مصدّق ومبارزه برای قدرت درایران، ص20

7ـ مصدّق، نامه‌ها، ج1، ص105

8 ـ موحـّد، پیشین، ج1، ص432 به نقل از یادداشت 18 خرداد 1331 مهندس كاظم حسیبی

9 ـ ملكی، نهضت ملّی و عدالت اجتماعی، ص205. برای آگاهی بیشتر از نظرات سیاسی خلیل ملكی نگاه كنید به:آسیب شناسی یک شکست،چاپ چهارم،صص459-483.

10 ـ امیرخسروی،بابک،نظرازدرون به نقش حزب تودهء ایران، صص617-618، مقایسه كنید با روایت سرهنگ حسینقلی سررشته،خاطرات من(یادداشتهای دورهء1310-1334)،ص109

11ـ دكتر غلامحسین مصدّق، تاریخ شفاهی هاروارد، ص 12 (نوار شماره 12)

12 ـ روزنامه اطّلاعات، سه‌شنبه 27 مرداد 32؛ مصدّق در محكمه نظامی، ج2، ص495

13 ـ مصدّق،پیشین،صص272-273؛ سنجابی، پیشین، ص148

14- New York Times, August 19, 1953

خواندنیها، شمارهء 96، سال 13، 31 مرداد 1332؛ اتابكی وبنی احمد،پنج روز رستاخیزملّت(مجموعهء گزارش روزنامه ها)، ص184؛ موِحّد، پیشین، ج2، صص827-828

15 - New York Times, August 19, 1953 ; Roosevelt, pp. 182-185

روزنامهء كیهان، 29 مرداد 1332؛ اتابكی، پیشین، ص116؛ مقایسه كنید با: غلامحسین صدیقی در گفتگو بانشریهء دنیا، 20 شهریور 1358.

16 ـ كیانوری،نورالدین،خاطرات، ص268؛ كیانوری، «حزب توده و مصدّق»، نامهء مردم، شمارهء 1 و2، 1359، صص5-6

17 ـ برای متن نامه آیت‌الله كاشانی و بحث‌های مربوط به آن، نگاه كنید به مقاله دكتر محمّد حسن سالمی در: فصلنامه تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره‌های 6-7، 1376، صص154-168؛ كاتوزیان، پیشین، صص213 و218

18 ـ به روایت كیانوری: در 28 مرداد، حزب توده، تنها از بخش كارگری، می‌توانست 25 هزار كارگر را به خیابان‌ها بفرستد...كیانوری،پیشین، ص278.

19 ـ مكّی،پیشین، صص411-412

20- Foreign relations..., vol X, n° 362n p.784

مقایسه كنید با شایگان، سیـّد علی، خاطرات، صص9-10؛ كیانوری،پیشین، ص276

21ـ عموئی، پیشین، صص71-72

22 ـ امیرخسروی، پیشین، ص712؛ همچنین نگاه كنید به روایت فریدون آذرنور، در: كیانوری و ادّعایش، صص263 و266

23 ـ نگاه كنید به: كیانوری، پیشین، صص276-277؛ جوانشیر، ف.م.، صص311-313؛ فیروز، مریم (همسر كیانوری)، خاطرات، ص106

24 ـ برای نمونه‌هائی از سرگردانی و بلاتكلیفی نیروهای رزمنده حزب توده در روز 28 مرداد، نگاه كنید به: جوانشیر، پیشین، صص308-309؛ گذشته چراغ راه آینده، صص629 و 676؛ عموئی، پیشین، صص71-73؛ امیرخسروی،پیشین، ص654 و683 و685؛ ورقا،ماشاالله،فروریزی حکومت مصدّق ونقش حزب تودهء ایران،صص46-50

25 ـ زیرك‌زاده، پیشین، صص322-325

26ـ نجاتی، پیشین،صص362-363

27-سررشته،حسینقُلی،خاطرات من(یادداشت های دورهء 1310-1334)،صص110-111، مقایسه كنید با نجاتی،پیشین،صص413 و603.

28 - سررشته،پیشین، صص120-121

29 زیرك‌زاده، پیشین، ص141؛ سررشته، پیشین، ص120

-30نجاتی،پیشین،ص604-605

31 ـ موحـّد، پیشین، ج2، صص867-868

32-زیرك‌زاده، پیشین، ص313

33 ـ عاقلی،باقر،روزشمارتاریخ ایران ازمشروطه تاانقلاب اسلامی، ج1، ص351

34 ـ مصدّق، نامه‌ها، ص404

35ـ نگاه كنید به: اتابكی، پیشین، صص187-189؛ سنجابی،تاریخ شفاهی هاروارد، ص1069 (نوار شماره 12)؛ موحّد، پیشین، ج2، صص827-828؛ امیرخسروی، پیشین، ص618؛ ملكی، پیشین،ص105؛ كاتوزیان، پیشین، ص234؛ آبراهامیان،یرواند،ایران بین دوانقلاب،ص252

36 ـ مصدّق در محكمهء نظامی، ج2، ص481

37ـ فرمانفرمائیان،منوچهر،ازتهران تاکاراکاس(نفت وسیاست درایران)، ص722

38 مصدّق، دولت ملّی و كودتا (مجموعه گفتگوها و مقالات)، بكوشش مهندس عـّزت‌الله سحابی، ص227

39ـ نشریهء شهروند امروز، بمناسبت 28 مرداد، شهریور 1386.

40ـ سخنرانی دکترابراهیم یزدی در تالار شیخ انصاری دانشكدهء حقوق دانشگاه تهران، به تاریخ 21 اسفندماه 1384

41 ملكی، خاطرات سیاسی، ص104؛ سنجابی، پیشین، ص138

42ـ نگاه كنید به: حجازی،مسعود،رویدادهاوداوری، صص115-118.

43- برای متن اعلامیهء «حزب نیروی سوم» بقلم خلیل ملكی نگاه كنید به:حجازی،پیشین، صص129-135

44-امیرخسروی،پیشین،صص535-566 و....

45ـ گفتگوی تلفنی نگارنده با بابك امیر خسروی، 15 می 2011

46-برهان،عبدالله،مصاحبه باسرهنگ جلیل بزرگمهر،کارنامهءحزب توده ورازشکست مصدّق،ج2،ص