آزادی‌های يواشکی: صدای اعتراض نهان و آشکار زنان؟ آزاده دواچی

با اين که حرکتی مثل روسری از سر انداختن و بی‌حجاب بودن در چند ثانيه را نمی‌توان به‌نوعی آزادی مطلق و يا رسيدن به آن قلمداد کرد، اما اين حرکت از آنجايی اهميت دارد که در کمترين مقياس خود می‌تواند نشان دهد که زنان ايرانی مخالف حجاب اجباری هستند. با این حال انتقادهایی به این حرکت وارد است

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

مدرسه فمينيستی: «صفحه آزادی های يواشکی زنان»[۱] که به تازگی راه اندازی شده، در مدت زمانی اندک در فضای مجازی و رسانه ها بازتاب وسيعی داشته است. اين صفحه تمرکز خود را بر آزادی های ممنوع زنان در داخل ايران و مشخصا اعتراض به حجاب اجباری گذارده است و اين کار را به شکل انتشار تصويرهای واقعی از زنان که گاه همراه با متن های کوتاه که تصوير را به صورت خيلی مختصر، توضيح می دهند، به نمايش درآورده است. در طول اين مدت کوتاه، اين صفحه، نقدهای مثبت و منفی فراوانی را جذب کرده است. اين نقد و نظرها عموماَ در فضای مجازی منتشر شده اند اما ظاهرا اين صفحه توانسته در خارج از فضای مجازی هم تاثيرگذار باشد چرا که يکی از امامان جمعه در خطبه های نماز جمعه به حرکت برداشتن روسری هرچند غير مستقيم اشاره کرده است. به هرحال به نظر می رسد که اين صفحه تاکنون موافقان و مخالفان زيادی پيدا کرده است. عده ای از منتقدان نام اين صفحه را محل اشکال دانسته اند و معتقدند که مشروط کردن آزادی با کلمه «يواشکی»، تناقضی آشکار است که سبب می شود خود آزادی و مفهوم آن زير سئوال برود و از اين رو اين حرکت را آزادی نمی دانند. نقد اين عده تاکيد بر معنای لغوی، و مفهوم آزادی و بسط آن به شرايط امروز جامعه ی ايرانی و نقش اين گونه صفحات مجازی است. عده ای ديگر از منتقدان، فضای ايجاد شده را حرکتی مجازی و فاقد تاثيرگذاری می دانند که به زودی در محيط حقيقی تاثير خود را از دست خواهد داد و نمی تواند به جنبشی تاثيرگذار و مثبت تبديل شود. اما از سوی ديگر، به نظر موافقان، اين صفحه توانسته است پتانسيل های اعتراضی زنان داخل کشور را نسبت به حجاب اجباری، به خوبی بازنمايی کند. اين صفحه در پررنگ تر کردن خواسته بسياری از زنان و عدم تمايل آنها به پوشش اجباری در ايران نيز موفق بوده است. موافقان اين صفحه با تاکيد بر حق آزادی و اختيار در پوشش، آن را الگويی برای بسط اعتراض زنان عليه حجاب اجباری می دانند.

به نظر می رسد هسته اصلی بحث ميان موافقان و مخالفان اين صفحه، بر حجاب اجباری و نقش و ميزان توانايی اين صفحه در پررنگ کردن و يا عدم توانايی آن در پيشبرد يک حرکتی مدنی است. در واقع با نگاهی به نوشته ها و نظرات مختلف در خصوص اين صفحه، نشان می دهد که مسئله اصلی بر حجاب زنان متمرکز شده، چالشی که سالهاست به موضوع بحث ميان گروه ها و نهادهای داخل و خارج ايران تبديل شده است.

در حقيقت اين دغدغه ها و چالش ها از زمان استقرار حجاب اجباری در ايران هم چنان برقرار بوده است، اما هربار فرم و شکل متفاوتی به خود گرفته است. عکس العمل های مختلف افراد نسبت به اين مسئله به خصوص حمله به ادمين صفحه، حمله به زنانی که عکس شان را بی حجاب منتشر کرده اند، و همينطور ايجاد صفحه هايی مشابه با اسم يواشکی و از طرف مردان، برای مسخره کردن اين حرکت نشان می دهد که هنوز در جامعه ی کنونی بحث حجاب و تن زن به صورتی چالش زا باقی مانده است.

بی شک ايده ايجاد صفحه آزادی های يواشکی، به واسطه مطرح کردن دوباره بحث حجاب اجباری و نشان دادن اعتراض زنان به آن، ايده ای خلاقانه و کارآمد است، از سوی ديگر بازتاب اين صفحه در رسانه های غير فارسی زبان که عموما با چاپ عکس زنان با در دست گرفت روسری و بدون حجاب منتشر شده است نشان می دهد که در غرب همچنان کليشه زن مسلمان با نوع پوشيده در حجاب يا فراری از ججاب بازتوليد می شود. با اين حال شايد بتوان نکته مثبت اين صفحه را نشان دادن الگوهای متفاوتی از زن ايرانی قلمداد کرد . زنان بسياری به اين پوشش اعتراض دارند در عين حال اعتراض آنها نمی تواند علنی و آشکار باشد. تصاويری که عموما از زنان ايرانی منتشر می شود آن ها را افرادی منفعل و محصور قلمداد می کند، اما تلاش اين صفحه برای تعريف ديگرباره از زن ايرانی در فضای مجازی و غيره است. با اين که حرکتی مثل روسری از سر انداختن و بی حجاب بودن در چند ثانيه را نمی توان به نوعی آزادی مطلق و يا رسيدن به آن قلمداد کرد، اما اين حرکت از آنجايی اهميت دارد که در کمترين مقياس خود می تواند نشان دهد که زنان ايرانی مخالف حجاب اجباری هستند. با توجه به فراگير شدن اين حرکت در فضای مجازی، می توان اينگونه تصور کرد که اين حرکت اعتراضی به حجاب بار ديگر جلوه و رنگ ديگری گرفته است و اين بار در فضای مجازی به صدای اعتراض برخی از زنان ايرانی به حجاب اجباری شده است.

اما از سوی ديگر نقدی که به اين صفحه می توان وارد کرد، محدود کردن آزادی به حجاب اجباری است. تجربه زنان به ويژه در سالهای اخير نشان داده است که دغدغه ی بسياری از زنان، لزوما حجاب يا همان حجاب ظاهری نيست، بلکه مجموعه نظارت ها، کنترل ها و سنت هايی است که حجاب و کنترلی بر زندگی و تن زنان ايجاد کرده است و به عنوان عاملی موثر در فرو کاستن ارزش و هويت زنان در جامعه همچنان به قوت خود باقی است. نقش سنت در کنترل تن زنان تا آنجا پيش می رود که شرم و حيا را برای زنان معياری مثبت تلقی می کند و هرنوع حرکت زنان را در اجتماع که بر خلاف معيارها و ارزشهای جامعه ی سنتی باشد سرکوب می کند. در اين ميان سرکوب اميال و تمايلات زنانه را نمی توان ناديده گرفت، با اين حال آن چيزی که تاکنون اين صفحه نشان داده، فروکاستن معنای آزادی زنان تنها به يک عامل است. پسوند يواشکی در نام اين صفحه، آزادی زنان در ايران را امری مسئله دار و نه حاشيه ای می داند، اما از سوی ديگر جوانب مختلف در تببين آزادی زنان در جامعه ی حقيقی را ناديده می گيرد که نهايتا به فرو کاستن خواسته های بخش های مهمی از زنان در ايران تبديل می شود. از سوی ديگر تمرکز اين صفحه بر انتشار عکس هايی از زنان که بی حجاب گرفته شده است، زنان در ايران را تنها به دو گروه مشخص يعنی کسانی که مخالف حجاب هستند و افرادی که موافق آن هستند تبديل می کند. به اين ترتيب دوباره بخشی از زنان را که به اجباری بودن حجاب اعتقادی ندارند و موافق اختيار در حق پوشش هستند را بازنمايی نمی کند. از اين رو دوباره هويت و چالش آزاديهای زنان را در رد يا قبول حجاب به خصوص برای رسانه های غير فارسی زبان تبديل می کند و از سوی ديگر با تشديد اين تضاد، قادر به ارائه ی الگوی مشخصی از تعريف آزادی زنان در جامعه ی کنونی ايرانی نمی تواند باشد.

در پايان می توان گفت که نگاهی به توجه رسانه ها و ساير شبکه ها به اين صفحه و استقبال زياد از آن به خصوص در داخل ايران، اين دوگانگی اجبار و اختيار را روشن و شفاف نمی کند، اما در عين حال قادر است از واقعيتی غير قابل انکار سرپوش بردارد که همان اعتراض قشر وسيعی از زنان به پوشش اجباری است. با وجود آن که تاکنون کمپين ها و فضاهای مجازی زيادی به خصوص در فيس بوک در چند سال اخير با تمرکز بر مسئله حجاب ايجاد شده، اما تاکنون هيچ يک نتوانسته اند به يک کمپين تاثيرگذار، مستمر و طولانی تبديل شوند. هر چند بدون شک می توان گفت که وجود چنين صفحات و حرکت هايی حتی اگر در کوتاه مدت باشد، باز هم کمترين کارايی اش آن است که اعتراض زنان را به اين پديده نشان داده و می دهد و از سوی ديگر ضرورت تشکيل بحث های متفاوتی را در اين حوزه و در ديگر حوزه های مربوط به آزادی های زنان در کشورهايی مثل ايران را به ميان می آورد.

پانوشت:
[۱] https://www.facebook.com/StealthyFreedom