چرا بی‌بی‌سی به کسی تروريست نمی‌گوید؟

صادق صبا - رئیس بخش فارسی بی بی سی

یکی از پرسش هایی که بخش مهمی از مخاطبان بی بی سی پیوسته مطرح می کنند این است که چرا ما از به کار بردن عنوان "تروریست" برای افراد یا گروهایی که به اقدامات خشونت آمیز دست می زنند پرهیز می کنیم.

این پرسش از زمانی که گروه "دولت اسلامی" (داعش سابق) بخش هایی از خاک عراق را تصرف کرد و به اقداماتی همچون سربریدن مخالفان روی آورد به شکل جدی تری مطرح شده است. من سعی می کنم در این یادداشت سیاست بی بی سی را در این باره توضیح بدهم.

پیش از هر چیز لازم است که یادآوری کنم سیاستی که بی بی سی فارسی اجرا می کند مبتنی بر سیاست کلی بی بی سی به عنوان یک رسانه جهانی است که به سراسر دنیا برنامه پخش می کند. سیاست بی بی سی در این باره به طور مفصل در کتابچه راهنمای ویراستاری (ادیتوریال) آمده است و برای همه بخش ها و زبان های بی بی سی یکسان است.

ما وظیفه اصلی بی بی سی را گزارش دقیق، بیطرفانه و بی کم و کاست خبرهایی می دانیم که در سراسر جهان روی می دهد. بی بی سی بیش از نود سال است که برنامه پخش می کند و به عنوان یکی از معتبرترین رسانه های دنیا شناخته شده است. مخاطبان جهانی بی بی سی حدود دویست و پنجاه میلیون نفر است و این مخاطبان به این دلیل به بی بی سی مراجعه می کنند که درک بهتری از رویدادهای کشورهای خود و کشورهای دیگر داشته باشند. مخاطبان به ما مراجعه نمی کنند که ما به آنان درس سیاسی بدهیم و بگوییم کدام گروه خوب است و یا کدام دولت بد است. این کار رسانه های ایدئولوژیک است.

"تروریسم" مفهومی بسیار پیچیده و احساسات برانگیز است که همواره جنبه های سیاسی هم دارد. فرهنگ های لغت معمولا آن را "استفاده از خشونت برای مقاصد سیاسی" تعریف می کنند که به هیچ‌وجه تعریف جامع و مانعی نیست. سازمان ملل بارها سعی کرده که تعریف همه پسندی از آن ارائه دهد که تا به حال موفق نشده است.

دشواری کار در این است که بسیاری از دولت ها مخالفان خود را تروریست می نامند تا سرکوب آنها را توجیه کنند. ولی هیچ گروهی خود را تروریست نمی داند. در اغلب موارد گروهی که دولتی آن را تروریست می داند از دید خودش و طرفدارانش یک تشکل آزادی بخش است. برای نمونه حکومت شاه در ایران سازمان چریکهای فدایی خلق را یک گروه تروریستی می دانست ولی این گروه می گفت که برای رهایی مردم ایران مبارزه می کند. یا حماس از دید کشورهای غربی و اسراییل یک سازمان تروریستی است چون به گفته آنان بدون هدف خاصی به اسراییل راکت پرتاب می کند که ممکن است براثر آن افراد بیگناه کشته شوند ولی از دید مردم غزه و یا دولت ایران این سازمان برای آزادی سرزمینهای اشغالی از "چنگال صهیونیستها" مبارزه می کند.

از سوی دیگر ممکن است گروهی از دیدگاه دولتی امروز تروریستی باشد ولی فردا به دلایل سیاسی دیدگاهش را تغییر دهد. یک نمونه بارز ارتش جمهوریخواه ایرلند است که دولت بریتانیا برای مدت طولانی آن را تروریستی می دانست ولی هم اکنون در ایرلند شمالی با آن همکاری می کند. یک نمونه بارز دیگر نلسون ماندلا است که دولت خانم تاچر در موقع مبارزات ضد نژاد پرستی به همراه دولت آفریقای جنوبی او را تروریست می دانست در صورتیکه از دیدگاه مردم جهان او قهرمان آزادی بود. یا آمریکا همیشه جمهوری اسلامی را بزرگترین دولت حامی تروریسم در دنیا معرفی کرده ولی الان می خواهد برای مقابله با گروه دولت اسلامی در عراق با ایران همکاری کند.

لازم به تاکید است که بی بی سی با آنکه یک رسانه بریتانیایی است، هرگز نه ارتش جمهوریخواه ایرلند را یک سازمان تروریستی خطاب کرد و نه ماندلا را.

بی بی سی معتقد است که استفاده از صفت "تروریست" برای افراد و گروه ها نه تنها کمکی به درک بهتر رویدادها نمی کند بلکه ممکن است حتی ذهن مخاطبان را مخدوش کند. البته به کار نبردن این واژه به معنای این نیست که ما وجود تروریسم را انکار می کنیم و یا اینکه خود را از دیدگاه اخلاقی در مقابل تروریسم و جنایات وحشیانه و غیر انسانی خنثی می دانیم و یا با کسانی که به این جنایات هولناک دست می زنند همدلی داریم.

بی بی سی وظیفه خود را در این می داند که اگر گروهی جنایت هولناکی مرتکب شده آن را با دقت و در اسرع وقت و به طور کامل و مسئولانه گزارش دهد ولی قضاوت ارزشی را به مخاطبان خود واگذار کند. کار ما موقعی اشکال خواهد داشت که جنایات تروریستی را منعکس نکنیم. ما تنها تاکید داریم که از داوری ارزشی پرهیز کنیم. ما اگر جنایتی را گزارش کنیم، کار گزارشگری ما به عنوان یک رسانه انجام شده و دیگر لازم نیست که برای مرتکبان جنایت صفت های جهت دار خاصی استفاده کنیم. ما باید دقت کنیم که استفاده از واژگان خاص به اعتبار بی بی سی به عنوان یک رسانه جهانی مورد اعتماد همگان صدمه نزند. ما به جای واژگان جهت دار مثل تروریست، پیوسته کوشش می کنیم که اصطلاحات خنثی تر مثل "بمبگذار"، "افراد مسلح"، "آدم ربا" و جز اینها را به کار بگیریم. ما نباید واژگانی را استفاده کنیم که طرفین درگیر علیه یکدیگر برای ناسزا گفتن به کار می گیرند بلکه باید از واژگان خنثی تر استفاده کنیم. ما وظیفه داریم که احساساتی نشویم و رویدادها را طوری گزارش کنیم که به مخاطبان کمک کنیم خودشان قضاوت کنند که مثلا چه کسی تروریست است.

بی بی سی به همه دنیا برنامه پخش می کند و در دنیا صدها گروه و سازمان وجود دارد که علیه دولت ها می جنگند و ما اصلا در موقعیتی قرار نداریم که تک تک این گروه ها را بررسی کنیم و برای هر یک از آنها عنوانی تعیین کنیم. ما در غزه و کردستان و سوریه آنچه را که رخ می دهد گزارش می کنیم و مخاطبان ما خودشان در باره کسانی که این اعمال را مرتکب می شوند قضاوت می کنند. همکاران من مثل نفیسه، ژیار، کامبیز، مهرداد و دیگران حتی جان خود را به خطر می اندازند که واقعیات را گزارش کنند ولی همیشه مواظب هستند که در گزارش دهی احساسات خود را کنار بگذارند و کار حرفه ای انجام دهند. وظیفه ما دل خوش کردن مخاطبان نیست بلکه آگاه کردن او است.

ما در بی بی سی اگر از صفاتی مثل تروریست استفاده کنیم در واقع وارد موضع گیری سیاسی می شویم و جهت گرفتن کاملا بر خلاف سیاست رسانه ای بی بی سی است. بعضی از مخاطبان ما ممکن است استدلال کنند که اقدامات گروه دولت اسلامی در عراق مثل سربریدن مخالفان معلوم است که یک عمل تروریسی آشکار است و اما و اگر ندارد. یا اینکه اگر گروهی مثلا در یک کودکستان بمب پرتاب کند دیگر تردیدی وجود ندارد که این یک اقدام کور تروریستی است. ولی بی بی سی در چنین مواردی هم از به کار بردن عنوان تروریست پرهیز می کند. بی بی سی معتقد است که اولا اگر ما این جنایات را نشان بدهیم، مخاطب ما بینش کافی دارد و می تواند خودش تصمیم بگیرد که این اقدام را چگونه توصیف کند تا اینکه بی بی سی برای آنها تصمیم بگیرد. ثانیا ممکن است در این موارد مثلا برای بینندگان کاملا آشکار باشد که یک اقدام تروریستی صورت گرفته ولی اقدامات دیگری وجود دارد که ممکن است تصمیم گیری در باره آنها به این سادگی نباشد.

از سوی دیگر یکدستی و انسجام در برنامه های خبری بی بی سی بسیار مهم است. مثلا تصورش را بکنید که ما در یک بولتن خبری بمب گذار اتوبوسی در لندن را تروریست خطاب کنیم ولی کسی را که همین کار را در تل آویو انجام می دهد بمبگذار انتحاری بنامیم. مخاطبان ممکن است بپرسند که این دو اقدام کاملا مشابه است و چرا ما عنوان های مختلف استفاده می کنیم.

بی بی سی برای پرهیز از پیچیدگی هایی که عنوان تروریسم دارد و برای اجتناب از وارد شدن در موضعگیری های سیاسی و قضاوت های ارزشی و حفظ اعتبار خود به عنوان یک رسانه دقیق، بی‌طرف و جهانشمول اصرار دارد که از عنوان تروریسم پرهیز کند.