طبقه‌بندی موضوعی شعارهای صبحگاه مدارس در دهه ۶۰، آرش بهمنش

جمع‌آوری شعارهای صبحگاه مدارس٬ تنها ثبت گوشه‌ای از تاريخ روايی معاصر نيست. آثار اين شعارها در ذهن کودک٬ بررسی چرايی به وجود آمدن‌شان٬ تفاوت شعارها از لحاظ طبقه اجتماعی - اقتصادی مدرسه‌ای که شعار در آن داده می‌شد٬ طبقه‌بندی شعارها از نظر جنسيت شعاردهندگان٬ رابطه‌ای که کودک با ساختار قدرت و در بستر خانواده و حکومت از طريق اين شعارها برقرار می‌کرد٬ موضوعات متنوعی است که می‌توان با بررسی اين شعارها٬ به آن‌ها پرداخت

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

گزارش شاهدان عينی و افرادی که کودکانی در سن مدرسه دارند٬ حکايت از آن دارد که شرايط صبحگاه مدارس در دهه های هفتاد٬ هشتاد و نود٬ با آن چه نسل ما در دهه شصت تجربه کرد٬ بسيار متفاوت شده است. يکی از بارزترين تفاوت ها٬ حذف نسبی يا کامل شعارهای صبحگاهی است.

شعارهای صبحگاهی بخش جدايی ناپذير صبحگاه مدارس دهه ای بود که با فضای خشونت داخلی بهار ۱۳۶۰ آغاز شد٬ با شدت گرفتن جنگ ادامه پيدا کرد و با پايان جنگ٬ عزل منتظری از قايم مقامی رهبری٬ مرگ رهبر انقلاب و جانشينی رهبر جديد و آغاز دوران نوينی از انقلاب٬ پايان يافت.

جمع آوری شعار های صبحگاه مدارس٬ تنها ثبت گوشه ای از تاريخ روايی معاصر نيست. آثار اين شعارها در ذهن کودک٬ بررسی چرايی به وجود آمدن شان و غيبت فعاليت های تربيتی-اصلاحی متفاوت٬ تفاوت شعارها از لحاظ طبقه اجتماعی-اقتصادی يا شهری و روستايی مدرسه ای که شعار درآن داده می شد٬ طبقه بندی شعارها از نظر جنسيت شعار دهندگان٬ رابطه ای که کودک با ساختار قدرت و در بستر خانواده و حکومت از طريق اين شعارها برقرار می کرد٬ موضوعات متنوعی است که می توان با بررسی اين شعارها٬ به آن ها پرداخت. حتی می توان طراحان و مجريان شعارها٬ معلمان پرورشی را مورد بررسی قرار داد. اين که اين پست٬ چه جايگاهی در ساختار اداری آموزش پرورش دهه شصت داشت٬ می تواند موضوع قابل تاملی باشد. برخی از مشاهدات هم نسلان ما٬ از ظاهر يکسان اين معلم ها حکايت دارد: ريش و نوع خاصی از پوشش (پيراهن هايی که روی شلوار مردانه قرار می گرفت) برای معلم های مرد و چادر به عنوان پوشش رسمی معلمان پرورشی مدارس دخترانه. پوشش قالب اين معلم ها٬ در مورد ساير معلم ها٬ کمتر ديده می شد و اين يکسانی٬ شخصيت ويژه ای را برای اين افراد رقم می زد. همچنين نقل قول ها از دوری گزينی برخی از بدنه آموزش و پرورش و ساير معلم ها از معلم های پرورشی از يک طرف٬ و پلکان ترقی بودن معلم پرورشی در ساختار اداری آموزش و پرورش از طرف ديگر سخن می گويد.

وقتی از تاثير شعارها بر روی کودکان صحبت می کنيم٬ يکی از اولين آثار قابل مطالعه می تواند ايجاد شرايط تضاد و ريا کاری باشد. کودکی که در خانواده ای مخالف حکومت٬ غير مسلمان يا وابسته به يکی از جريان های منتقد يا مخالف حکومت زندگی می کرد٬ اين تضاد و دورويی را هر روز با خود حمل می کرد. آثار جانبی ترس٬ بی اعتمادی به سايرين٬ اطمينان نداشتن به محيط اطراف و … در کنار دورويی٬ آثار مخرب خود را بر روی کودک تا بزرگسالی يا حتی تا هميشه٬ برجا خواهد گذاشت.

اما اطلاعات فعلی اين گزارش برای تحليل شعارها در ابعاد گفته شده بالا٬ کامل نيست. به نظر می رسد همچنان بسياری از افراد دست اندرکار درآموزش و پرورش دهه شصت٬ حاضر به سخن گفتن شفاف نيستند و بسياری از اطلاعات٬ با مرگ افراد وابسته به حکومت٬ برای هميشه از بين رفته است. هنوز بسياری از افراد از بيان ساده ترين حس ها و اطلاعات خود ترس دارند و اين حس بی اعتمادی پيش گفته٬ در حال باز توليد است.

اما بر اساس تلاش محدود صورت گرفته٬ مجموعه ای از شعار های آن دوران جمع آوری شده است که قابليت آن را دارد تا توسط ساير افراد نسل دهه شصت٬ کامل شود.

اطلاعات جمع آوری شده را تا حدی می توان به صورت موضوعی طبقه بندی کرد و امکان پژوهش و تحقيقات گسترده تر بر روی يکی از بخش های جدايی ناپذير امور پرورشی کودکان دهه شصت را فراهم کرد.

در اين گزارش٬ شعارهای جمع آوری شده در چهار دسته کلی جنگ٬ رهبر انقلاب٬ جمهوری اسلامی و شعارهای مذهبی منظم شده اند:‌

شعارها با موضوع جنگ و دشمن
- جنگ جنگ تا پيروزی
- جنگ جنگ تا رفع فتنه در جهان (عالم)
- خليج فارس ايران٬ محل دفن ريگان
- آمريکا تو چه فکريه؟ ايران پر از بسيجيه
- شعار دانش آموز: مرگ بر آمريکا؛ شعار هر بسيجی: مرگ بر آمريکا؛ شعار هر شب ما: مرگ بر آمريکا
- خمينی٬ خمينی٬ خدا نگهدار تو؛ بميرد٬ بميرد دشمن خونخوار تو
- شهيدان زنده اند الله اکبر٬ به خون آغشته اند الله اکبر
- نصر من الله و فتح قريب؛‌ وای بر اين دشمن مردم فريب
- کی خسته است: دشمن؛ دشمن کيه: آمريکا؛ مرگ بر آمريکا (اين شعار گاهی تنها به صورت خلاصه و در قالب عبارت نخست٬ هنگام تمرين های ورزشی و ساير فعاليت های بدنی داده می شد)
- مرگ بر آمريکا٬ مرگ بر انگليس٬ مرگ بر اسراييل٬ مرگ بر ضد ولايت فقيه٬ مرگ بر منافقين و صدام (مرگ بر صدام حسين کافر؛ البته گاهی مرگ بر اسراييل در آخر شعار می آمده است)
- توپ٬ تانک٬ مسلسل٬ ديگر اثر ندارد؛ حتی اگر شب و روز بر ما گلوله بارد (اين شعار٬ با شدت گرفتن بمباران های شهری٬ به شعارهای مدارس وارد شد. اين شعار٬ بازخوانی شعار مشابهی از ماه های منتهی به انقلاب ۵۷ بود)

شعارها با موضوع رهبر انقلاب
- خدايا! خدايا! تا انقلاب مهدی٬ از نهضت خمينی٬ محافظت بفرما
- الله اکبر٬ خمينی رهبر
- خدايا! خدايا! از عمر ما بکاه و به عمر رهبر افزا
- خونی که در رگ ماست هديه به رهبر ماست
- تا خون در رگ ماست٬ خمينی رهبر ماست
- خمينی٬ خمينی٬ خدا نگهدار تو؛ بميرد٬ بميرد دشمن خونخوار تو (*تکرار)
- روح منی خمينی٬ بت شکنی خمينی
- حزب فقط حزب الله٬ رهبر فقط روح الله
- نهضت ما حسينيه٬ رهبر ما خمينيه
- الله الله٬ نصر من الله؛ الله٬ الله٬ رهبر روح الله؛
- الهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجه و ايد امام خمينی رهبر مسلمين (ادامه دارد)‌

شعارها با موضوع جمهوری اسلامی و بقای آن
- نه شرقی٬ نه غربی٬ جمهوری اسلامی
- خدايا! خدايا! تا انقلاب مهدی٬ از نهضت خمينی٬ محافظت بفرما (* تکرار)
- بار خدايا تو ببخش گناه ما را (آمين)؛ پيروزی ده تو ارتش و سپاه ما را (آمين)؛ هوايی و دريايی و بسيج ما را (آمين) خدايا توفيق بده مجلس شورا‌(آمين)؛ خامنه ای عزيز يار امام را (آمين) …. (اين شعار با دعايی برای هاشمی رفسنجانی که در آن زمان رياست مجلس شورای اسلامی و در دوره ای٬ به صورت همزمان٬ فرماندهی جنگ را بر عهده داشت و و محسن رضايی٬ فرمانده سپاه٬ ادامه داشت )‌

شعارها با مضامين مذهبی و امر به معروف و نهی از منکر
- ای زن به تو از فاطمه اينگونه خطاب است؛ ارزنده ترين زينت زن٬ حفظ حجاب است (اين شعار در مدارس دخترانه کاربرد داشت)
- خواهرم٬ خواهرم٬ حجاب تو سنگر است ؛ محافظ سنت (؟) پيغمبر است. (اين شعار در مدارس دخترانه کاربرد داشت؛ متن دقيق اين شعار٬ در اختيار نيست)

در کنار اين شعارها٬ برخی شعارها و سرودها نيز به صورت مناسبتی پخش يا اجرا می شد:
- بيست و دو بهمن ماه٬ يوم اله ٬ يوم اله (دهه فجر)
- آمريکا٬ آمريکا٬ ننگ به نيرنگ تو؛ خون جوانان ما می چکد از چنگ تو (اين سرود٬ معمولا در سالگرد اشغال سفارت آمريکا٬ در سيزده آبان ماه٬ پخش يا اجرا می شد)‌
- اجرای خمينی ای امام٬ در مراسم بيست و دوم بهمن
- سرود ملی و طول عمر خواهی برای جمهوری اسلامی و ادای احترام به خون شهدا
- ای مجاهد٬ ای شهيد مطهر (اين سرود٬ در سالمرگ مرتضی مطهری٬ در ارديبهشت ماه٬ پخش يا اجرا می شد)‌
- راه رجا بسته نيست … (اين سرود در سالمرگ رجايی و باهنر در شهريور ماه از راديو يا تلويزيون پخش می شد)
همچنين تا سال های پايانی دهه شصت٬ شعاری در تاييد آيت اله منتظری نيز داده می شد:
- قايم مقام رهبری٬ آيت حق منتظری

آرش بهمنش
روزنامه نگار آزاد