اندیشکده بروکینگز آمریکا: نقش چین در حمایت روسیه از توافق هسته‌ای ایران

اشراف: حمایت روسیه از فرآیند مذاکرات هسته‌ای ایران با سیاست‌های روسیه هم‌راستا نبوده است. پس چرا روسیه از مذاکرات هسته‌ای و دستیابی به توافق جامع با ایران حمایت کرد؟

به گزارش اشراف، اندیشکده بروکینگز در جدیدترین تحلیل خود به قلم پاول بائِو استاد پژوهشی در «مؤسسه تحقیقات صلح اسلو» و همچنین یکی از اعضای ارشد مرکز آمریکا و اروپا در بروکینگز با نگاهی به موضوع حمایت غیرقابل‌پیش‌بینی روسیه از توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵، به کارشکنی‌های حساس روسیه در روند مذاکرات پرداخته و تنها دلیل این کشور برای موافقت با توافق هسته‌ای را انزوای مسکو از غرب و وابستگی شدید آن به چین است که سبب شده است روسیه علی‌رغم آسیب‌هایی که توافق هسته‌ای بر اقتصاد این کشور وارد می‌آورد، از توافق حمایت کند.

• آمریکا برای رسیدن به توافق هسته‌ای نیازمند حمایت روسیه بود •

سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در ۳۰ام ژوئن سال ۲۰۱۵ میلادی، یعنی روزی که به عنوان ضرب‌الاجل نهایی دستیابی به توافق جامع تعیین شده است، به محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران در وین اتریش می‌رسد. وزیر امور خارجه ایران، با گذشتن ضرب‌الاجل روز سه‌شنبه برای توافق نهایی هسته‌ای با آمریکا و پنج قدرت بزرگ جهان، اعلام کرد که به عقیده وی دستیابی به توافق امکان‌پذیر بود. آمریکا برای نهایی کردن توافق هسته‌ای ایران به حمایت روسیه نیاز داشت. باراک اوباما در مقام ریاست‌جمهوری آمریکا اذعان داشت، “اگر به خاطر تمایل روسیه برای همکاری با ما نبود، به توافق هسته‌ای دست نمی‌یافتیم”. اما در شرایطی که روابط بین آمریکا و روسیه در پایین‌ترین میزان خود از زمان جنگ سرد تاکنون قرار دارد، حمایت روسیه از توافق، حتی برای اوباما هم، کمی غافلگیرکننده بود. پس چرا روسیه حاضر شد از توافقی با ایران حمایت کند که حتی عادی‌ترین رسانه‌های ضدآمریکایی روسیه هم آن را دستاورد شخصی باراک اوباما توصیف کرده‌اند؟

• چین عامل اصلی حمایت روسیه از توافق هسته‌ای ایران است •

مثل همیشه پاسخ به این سؤال به همین سادگی نیست و درنهایت به درون ذهن پر تب‌وتاب ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه ختم می‌شود. حمایت روسیه از فرآیند مذاکرات هسته‌ای با ایران با سیاست‌های روسیه هم‌راستا نبوده است و در حالت کلی احساسات متضادی را نشان می‌دهد. از نقطه‌نظر روسیه باید گفت، این توافق جریان پیوسته جدید دیگری از نفت و گاز به بازار جهانی انرژی را آن هم در زمانی ایجاد می‌کند که قیمت‌های پایین انرژی، اقتصاد روسیه را با خطر بزرگی مواجه کرده‌اند. با توجه به این نکته منفی توافق، احتمالاً این تصمیم روسیه به خاطر چین بوده است. چین دلایل خودش را برای موافقت با توافق هسته‌ای داشت و ولادیمیر پوتین، علی‌رغم همه حرف‌ها و ادعاهایش، در جایگاهی نیست که در برابر چین مقاومت کند.

• سه اقدام حساس روسیه برای جلوگیری از حصول توافق هسته‌ای •

سرگی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه با جسارت تمام اعلام داشت که توافق هسته‌ای ایران بدون وجود روسیه امکان‌پذیر نبود. اما هیچ مدرکی دال بر این وجود ندارد که سفرهای گاه و بی‌گاه لاوروف به محل مذاکرات هسته‌ای در وین، لوزان و ژنو واقعاً به حصول سازش حتی بر سر یک مسئله واحد نیز کمکی کرده باشد. این در حالی است که حقایق بسیاری نشان می‌دهد مسکو در چندین لحظه حساس در روند مذاکرات سعی در به مشکل انداختن موقعیت گروه ۱+۵ داشته است:

– روسیه در اواسط نوامبر ۲۰۱۴ میلادی از معامله‌ای بزرگ با ایران برای ساخت دو رآکتور جدید در نیروگاه اتمی بوشهر و گزینه شش رآکتور دیگر خبر داد. طبیعتاً طرفین مذاکره در ضرب‌الاجل بیست‌وچهارم نوامبر ۲۰۱۴ به توافق نرسیدند.

– روسیه در اواسط ماه آوریل ۲۰۱۵ میلادی از لغو ممنوعیت فروش موشک‌های دفاعی زمین به هوای اس-۳۰۰ به ایران (که در سال ۲۰۱۰ میلادی منع شده بود) خبر داد. این حرکت دیر از موعد صورت گرفت و نتوانست جلوی چارچوب تفاهم امضاشده در دوم آوریل میان ایران و گروه ۱+۵ را بگیرد. اما سبب شد ایران موضع محکم‌تری در آغاز مذاکرات وین درباره برنامه جامع اقدام مشترک اتخاذ کند.

– روسیه در اوایل ژوئن ۲۰۱۵ میلادی اعلام کرد توافق تبادل نفتی با ایران را، که گفتگوها درباره آن از مدت‌ها پیش وجود داشت، پیش خواهد برد و در عرض یک هفته به مرحله بهره‌برداری خواهد رساند. متعاقباً، مذاکرات لوزان در ضرب‌الاجل سی‌ام ژوئن به نتیجه نرسید.

• خطر وجودی روسیه برای آمریکا و متحدانش •

در میان این تلاش‌های روسیه برای اخلال در روند مذاکرات و بدتر شدن روزبه‌روز روابط آمریکا و روسیه، نیاز به تضمین پذیرش منفعلانه توافق هسته‌ای با ایران از سوی روسیه چالش‌های معینی برای دولت اوباما به همراه داشت. حتی با اینکه برخی از فرماندهان عالی‌رتبه ارتش آمریکا اعلام کرده‌اند روسیه “خطر وجودی” برای آمریکا محسوب می‌شود، کاخ سفید تلاش کرد با این اظهارات مخالفت کند. دولت اوباما بر تمایل پوتین برای “بخش‌بندی” و حفظ حوزه‌هایی از همکاری تأکید کرد. منطق ارزیابی‌های مقامات عالی‌رتبه، صرف‌نظر از همکاری در مسئله ایران، منطق کاملاً درستی است. اگر روسیه “قدرتی تجدیدنظرطلب” و چالشی امنیتی هم‌زمان با دولت اسلامی (و حتی، در عین بهت و حیرت کرملین، هم‌راستا با ویروس ابولا) شناخته می‌شود، درآنصورت خطری برای سیستم امنیتی اروپا و متحدان آمریکا به شمار می‌رود. از آنجایی که روسیه زرادخانه اتمی عظیمی در اختیار دارد، این خطر یک خطر وجودی است.

• روسیه از گسترش صادرات نفتی ایران متضرر خواهد شد •

نگرانی‌های اصلی روسیه درباره توافق هسته‌ای ایران مسلماً ارتباطی به شفافیت ناکافی برنامه هسته‌ای ایران ندارد بلکه با تأثیر آن بر قیمت‌های انرژی در ارتباط است. در حقیقت، تهران اعلام کرده که برنامه‌هایی برای دو برابر نمودن صادرات نفت خود دارد که مسلماً بر مازاد عرضه جهانی انرژی خواهد افزود. رزنفت و گازپروم، شرکت‌های انحصاری نفت و گاز روسیه، از گشایش بخش انرژی ایران به تجارت جهانی بهره‌ای نخواهند برد زیرا شرکت‌های بزرگ غربی از مزایایی رقابتی و تکنولوژی برتر برخوردارند. ایران، حتی در صنعت انرژی هسته‌ای هم، به جای انجام قراردادهایی با روسیه، به گوناگونی و تنوع تجاری تمایل خواهد داشت. روسیه هم قادر نخواهد بود صادرات تسلیحاتی خود را به سرعت گسترش دهد زیرا محدودیت خریدوفروش تسلیحات ایران، علی‌رغم لابی‌گری‌های بسیار روسیه، تا چند سال به قوت خود باقی خواهد بود.

• وابستگی روسیه به چین، دلیل حمایت روسیه از توافق ایران •

– سندروم چین

درنهایت، روسیه از مانورهای بیهوده خود در مرحله نهایی و تعیین‌کننده مذاکرات هسته‌ای کنار نکشید. نیازی به گفتن ندارد اما روسیه به دنبال بهره‌برداری از امتیازها و منافع مادی موجود در این توافق است. اما محل این منافع کجاست؟ مسکو می‌داند که از توافق هسته‌ای ایران متضرر خواهد شد اما نمی‌تواند در قبال آن کاری انجام دهد زیرا برنده اصلی این میدان قطعاً چین است. پکن آماده سرمایه‌گذاری انبوه در پروژه‌های نفت و گاز ایران است و اگر قیمت‌ها به میزان پایین‌تری افت کند، منافع بیشتری برای اقتصاد وابسته به انرژی چین به همراه خواهد داشت. تصمیم چین برای حمایت از توافق هسته‌ای احتمالاً دلیل اصلی روسیه برای خودداری از کارشکنی در مذاکرات وین بوده است. روسیه که خود را از غرب جدا کرده است، در عمل به سرمایه و بازارهای چین وابسته شده است. پکن، با علم به این امر، در حال انجام معامله سخت و سنگین با روسیه‌ای است که گزینه‌های بسیار محدودی در اختیار دارد. بعید است که چین بخواهد، در ازای همکاری روسیه در خصوص توافق ایران، وام‌ها یا سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در روسیه انجام دهد. باراک اوباما و جان کری هم، در این دوران ضعف دیپلماتیکی روسیه، نباید در خصوص یافتن منافعی برای روسیه نگرانی داشته باشند.