بازگشایی جعبه سیاه توافق هسته ای – نرمش قهرمانانه٬ علی افشاری

مذاکرات مخفی از ابتدا در مسیری موازی با فعالیت های شورای امنیت ملی و دبیر آن سعید جلیلی تعریف می شود. این ناهماهنگی مشکلاتی را پدید می آورد و در نهایت با وقفه ای هشت ماهه اولین جلسه در عمان برگزار می شود. ریاست هیات ایرانی بر عهده خاجی معاون وقت اروپا و آمریکای وزیر خارجه و نفر ارشد هیات آمریکایی ویلیام برنز بوده اند.

تبليغات خبرنامه گويا	[email protected]

صحبت ها و روایت هایی که بعد از توافق برجام در وین منتشر شده است تقریبا روشن می سازد که چگونه روند تازه مذاکرات هسته ای شکل گرفت و در نهایت در مسیر پر فراز و نشیب چهار ساله به موفقیت بر روی کاغذ رسید و اکنون در انتظار اجرایی شدن نشسته است.

مناسب ترین اظهار نظر از سوی علی اکبر صالحی در مصاحبه با ویژه نامه ضمیمه روزنامه ایران با عنوان «از تولد تا توافق» در تاریخ 13 مرداد ایراد شده است. وی به صورت تفصیلی ماجرای چگونگی دور جدید مذاکرات را شرح می دهد که باعث شد عمده راه برای مقصد مصالحه هسته ای طی گردد. از آنجا که روزنامه ایران ارگان رسانه ای دولت است، مقامات وزارت خارجه دولت یازدهم نیز تا کنون در مورد ادعا های صالحی سکوت ورزیده اند و دفتر رهبری نیز موضعی علیه آن اتخاذ نکرده است لذا می توان نتیجه گرفت که اظهارات صالحی مورد تایید دولت اعتدال و دیگر مقامات ارشد مربوطه نظام است ومی توان آن را به عنوان سندی معتبر تلقی کرد.

چگونگی آغاز مرحله مخفی نرمش قهرمانانه

طبق سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی که در سال های 1389 تا 92 وزیر خارجه بود، نقطه شروع مذاکرات مخفیانه سال1390 است. در واقع بعد از به بن بست رسیدن مذاکرات با 1+5، مسئولان وقت وزارت خارجه در اندیشه پیدا کردن مسیر جدیدی بوده اند. طبق روایت صالحی گروه 1+5 در در سا ل1390 عملا به سه جزیره آمریکا، روسیه و چین و تروئیکای اروپایی تبدیل شده و هر کدام برنامه های خودشان را دنبال می کردند وانسجام و هماهنگی بین آنها برقرار نبوده است. همزمان با تلاش مسئولان وقت وزارت خارجه در بازنگری در شکل مذاکرات هسته ای ، ناگاه پیغامی از سوی حکومت عمان می رسد. صالحی مدعی است یکی از مقامات کشور عمان به نام اسماعیل که در آن زمان مشاور پادشاه عمان بوده و در عین حال با هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا رابطه دوستانه ای داشته پیشنهادی غیر رسمی مبنی بر تمایل دولت آمریکا به حل و فصل اختلافات اتمی با ایران به قشقاوی معاون وقت وزیر خارجه ایران می دهد.

در آن مقطع قشقاوی برای پیگیری مسائل ایرانیان زندانی در خارج از کشور به عمان سفر کرده بود. این پیشنهاد از سوی وزارت خارجه جدی گرفته نمی شود. آقای سوری یکی از مدیران وقت کشتیرانی کشور که سفری به عمان داشته است در بازگشت پیغام مشابهی را به صالحی منتقل می کند. سوری در سفر بعدی به مسقط یادداشت صالحی مبنی بر تمایل ایران به مذاکرات مستقیم اتمی با آمریکا حول محور های “به رسمیت شناختن حق غنی سازی”،” حل و فصل موضوع فعالیت های پیشین ایران تحت عنوان «پی ام دی»”،”بسته شدن پرونده هسته ای” را به مقامات عمان منتقل کرده تا با مسئولان دولت آمریکا در میان بگذارند. پاسخ مثبت دولت آمریکا باعث می شود تا صالحی از دولت عمان بخواهد به صورت رسمی تقاضای خود برای میانجیگری جهت حل و فصل اختلافات اتمی ایران و آمریکا را اعلام نماید. بعد از دریافت این نامه که توسط پادشاه عمان امضا شده بود، صالحی موضوع را به مقامات نظام اطلاع داده و سرانجام موافقت خامنه ای را برای شروع مذاکرات مخفیانه جلب می نماید.

وی ماجرای گفتگویش با رهبری را این چنین شرح می دهد:

« پیرو نامه دولت عمان ، خدمت انقلاب رسیدم و به این نکته اشاره کردم که«به نظر نمی رسد مذاکره ایران با گروه 1+5 به اهداف مورد نظر نظام منتهی شود، اگر اجازه بدهید راه دوم را پیگیری کنیم.» سپس آمادگی رسمی عمان را برای میانجیگری خدمت ایشان اعلام کردم. . خدمت رهبر انقلاب گفتم «با توجه به اینکه سوابق همکاری واقعاً مثبتی با عمان داریم و این کشور همواره سعی کرده، در حد توان، همکاری خوبی با ما داشته باشد و برخی از موارد را هم تاکنون برای ما حل کرده – مثل آزادی ایرانیان بازداشتی در خارج از کشور – اگر اجازه دهید این موضوع را نیز با دوستان عمانی پیش ببریم.» مباحث زیادی در این زمینه مطرح شد. رهبر انقلاب نکاتی را مورد اشاره قرار دادند که شامل این موارد بود «نمی توانیم به امریکایی ها اعتماد کنیم؛ با توجه به خلف وعده ای که می کنند، تجربه بدی از آنها داریم. آنها هیچ وقت پایبند به عهد و پیمان نبودند.»

اینجانب در ادامه عرض کردم «اگر اجازه دهید برای اتمام حجت در این زمینه اقدام کنیم، به هر حال چیزی را از دست نمی دهیم یا به نتیجه می رسیم یا نمی رسیم. این مذاکرات، محرمانه هم خواهد بود و سعی می کنیم آنها سوءاستفاده نکنند.» حضرت آقا در نهایت فرمودند که برای اتمام حجت، امر درستی است با این کار مخالفتی ندارم، اما چند شرط دارم. اول؛ مذاکره فقط در ارتباط با مسأله هسته ای باشد یعنی در خصوص مسأله روابط دوجانبه هیچ مذاکره ای انجام نشود. دوم؛ هشیار باشید تا مانند گفت و گو با 1+5 بازی «مذاکره برای مذاکره» نشود و در همان یکی دو جلسه اول بتوانید به یک جمع بندی برسید.»

طبق سخنان صالحی شروع مذاکرات محرمانه با نظر مثبت خامنه ای استارت زده می شود. منتها وی با برخوردی بدبینانه انجام مذاکرات را از منظر اتمام حجت جایز می داند. همچنین گفتگو ها را تنها به موضوع هسته ای محدود می کند. صالحی می گوید آمریکایی ها نیز تاکید داشتند شروع مذاکرات مستقیم محرمانه باشد.صالحی مذاکرات مخفی را با محوریت وزارت خارجه و ارتباط مستقیم با رهبری جلو می برد و با نهاد های دیگر از جامعه شورای امنیت ملی فقط مسائل را هماهنگ می کند. به عبارت دیگر مذاکرات مخفی از ابتدا در مسیری موازی با فعالیت های شورای امنیت ملی و دبیر آن سعید جلیلی تعریف می شود. این ناهماهنگی مشکلاتی را پدید می آورد و در نهایت با وقفه ای هشت ماهه اولین جلسه در عمان برگزار می شود. ریاست هیات ایرانی بر عهده خاجی معاون وقت اروپا و آمریکای وزیر خارجه و نفر ارشد هیات آمریکایی ویلیام برنز بوده اند. طبق ادعای صالحی آمریکایی ها باور نمی کرده اند حکومت ایران نماینده بفرستد واعلام می کنند به این دلیل آماده مذاکره نیستند.

در جلسه دوم بحث های جدی شروع می شود. نماینده ایران بر تعیین نقشه راه کوتاه مدت تاکید می کند. خواست اولیه ایران به عنوان پیش شرط مذاکرات پذیرش حق غنی سازی اورانیوم بود. صالحی می گوید در ادامه به دلیل اختلافات موجود بین نهاد های مربوطه مذاکرات به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر می خورد و تیم مذاکره کننده آمریکا درخواست می کند تا مذاکرات به بعد از تعیین دولت جدید آمریکا موکول شود. صالحی تصریح می کند که اگر نا هماهنگی داخلی به وقوع نپیوسته بود با توجه به تمایل آمریکایی ها در پیشبرد سریع مذاکرات تا قبل از موعد نهایی انتخابات ریاست جمهوری این کشور می توانستند در بازه زمانی مناسبی با دولت آمریکا به توافق اولیه دست یافته و چند ماه در مذاکرات وقفه ایجاد نمی شد. صالحی وقفه انتخاباتی فوق در مذاکرات را یک فرصت سوزی می داند. اما اشاره مشخصی به نهاد و یا فرد خاصی نمی کند اما می توان از نشانه ها حدس زد که سعید جلیلی دبیر وقت شورای امنیت ملی مانع اصلی هماهنگی ها بوده است.

صالحی می گوید خامنه ای به صورت کلی موافق بوده ولی در عین حال بر هماهنگی نهاد های مربوطه تاکید داشته است. صالحی همچنین مدعی است انها نمی خواسته اند رهبری را وارد مسائل جزئی نمایند ولذا وزارت خارجه کار هماهنگی بین نهاد ها را دنبال می کرده که فرایندی زمان بر و کند بوده است. همچنین مقامات مختلف نگاهی بدبینانه به جمعبندی اولیه مذاکرات داشتند. در دوره وقفه نیز تماس غیر مستقیم بین طرفین برقرار بوده و مقامات وزارت خارجه عمان پیغام ها را منتقل می کرده اند. تبادل اطلاعات در این دوره به صورت غیر رسمی (non-paper) انجام می شده است. جلسه دوم جدی بعد از شروع به کار دولت دوم ابوما در اواخر سال 1391 برگزار می شود. از ایران خاجی در مذاکرات حضور می یابد. نتیجه مذاکرات سه روزه مثبت بوده و منجر به این می شود که سلطان قابوس در نامه های جداگانه به محمود احمدی نژاد و ابوباما اعلام می کند نماینده آمریکا در مذاکرات اعلام کرده حق ایران در غنی سازی اورانیوم را به رسمیت می شناسند. صالحی می گوید وقتی نامه سلطان قابوس در اختیار احمدی نژاد قرار گرفت برخی از دوستان اظهار نظر کردند مذاکرات به سرانجامی نمی رسد اما وی پافشاری می کند تا مذاکرات ادامه پیدا کند .

در حالی که وزارت خارجه در حال تهیه مقدمات جلسه سوم و تدوین نقشه راه و جزئیات تعهدات متقابل بود از دفتر رهبری پیامی منتقل می شود که ادامه مذاکرات به تعیین دولت جدید و بعد از انتخابات ریاست جمهوری 92 موکول شود. صالحی نیز می پذیرد وبعد از انتخاب روحانی گزارش مذاکرات انجام شده و اسناد مربوطه را در اختیار روحانی قرار می دهد. به ادعای صالحی روحانی از کار های انجام شده تعجب می کند. در نهایت صالحی تشکیل دولت جدید را باعث ایجاد هماهنگی بین نهاد های وزارت خارجه و شورای امنیت ملی دانسته که باعث شد با رفع موانع مذاکرات وارد مرحله علنی شود.

ادامه دارد

منبع: دیدگاه نو